O ɗoo sifaa yimɓe ɓee e wuro ngoo, ko gila e ganni, sabu coftal maɓɓe kala jotondiri ko e liggeey leydi, ko ɗum ɓe nganndi, ko kayri wuurni ɓe, suɗi, holtini rewɓe e sukaaɓe maɓɓe. Yoga e cofte maɓɓe to bannge ndema ɓe mbaɗata ɗum en ko e nder caaɗngol ngol ɓe takkii ngol, e kala ɗo ɗemngal ilam haaɗata. E joofirɗe kitaale 90, rewɓe ɓee keɓiino yamiroore laamu nde koppe ɓe cosnoo heɓata leydi ɗo lori leɗɗe ɓesnooje, ko ɓuri jaalɗude heen ko manngooje, coftal ngal rewɓe ɓe ɓuri daranaade sabu ɓe mbiyata : « ko kañje (manngooje ɗee) cuɗi min, cuuri min ».
E kitaale 89-90, ko lolliri kitaale « ewenmaa », wuro ngoo taccinaa, woɗɓe ngari njooɗii e wuro hee e sawndooji mum (leñol Rhahel en), e yamiroore laamu, pawi juuɗe mum en e kala ngalu walla gollorgal jeñtinoowal gonnongal ɗoon, leydi kam ardii heen. Ko ɗum addani ngesa manngooje ɗee ɓoccitaade juuɗe maɓɓe e sahaa nde ɓe ngarti (ɓe njeyaa ko e artuɓe gila 1995) ; e oon sahaa, ɓe keɓiino tottiteede won e leyɗeele maɓɓe, ngesa manngooje ɗee ko heen jeyanoo ; ɗum waɗi ko e maslahaa mo kamɓe e laamu nguu e tottanooɓe leydi ndii mbaɗdunoo (tonn- gaaka oon maslahaa tottitɗo ɓe, siifaa ko ñalnde 17 sulyee 1995). E nder oon maslahaa cammbeennaaɓe keɓiino rokkude ɓe ndaamordi, hakke leɗɗe ɗe ɓe keɓnoo lorde heen ɗee, leɗɗe tamarooje ɗe ɓeen puɗɗinoo lorde ɗee, ɗoofi, njahdi heen. Ko caggal maayde mawɗo safalɓe tottanooɓe leydi ndii e hitaande 2008, ɓiyum debbo, Alla anndi ɗo heɓi kaayitaaji, yedditii maslaha baɗanooɗo oo, wullitoyii to sariya, rokki mo hakke e ngesa baa. Gullitaali rewɓe cammbennaaɓe to ñaawirde too addanaani ɗum en heɓtude ngesa baa.
Alla anndi no ɗum fof ardi, kono ko laaɓi koo tan, ko e jilɓeende tabitingol sariya jeyi leydi mo 83-127 ñalnde 5 suwee 2003, yantude e dawrugol leñamleñaagu ngol laamu oon yonta addunoo e leydi hee, dawrugol ngol suwaa woppeede tawo, walla nii mbiyen dawrugol ɓeydungol ñiiɓneede. Gila wuro ngoo arti, alaa fof feere nde sakkaani ngam heɓtude jeyi mum, kono alaa ko newii heen haa e ñalawma hannde oo.
Haaɓre fuɗɗiima jolde e jom wuro en ɓee, rewɓe wuro ngoo ñaawri ko tawde wonii ngee tooñannge alaa ɗo wullitaa, laamu ko ko yeebii walla nii so en teyii mbiyen ko ko wuurii, feere mum en haŋkati ko kala nde manngooje ɗee ɓenndi, mbaɗa ceŋele mum en, petta walla ndoɓoo ɗe. Noon ɓe keewnoo waɗde ko adii, waɗa pooɗondire caggal ɗum tiɗɗee, kono hikka, e hitaande 2015, e lewru mee, nde wonde ɗum heewii doole, sanndormoori, ñalnde 24 mee , fawaade e wullitaango debbo capaato oo e yamiroore laamu, rewɓe njeenayo, mawɗo wuro e almaami jamaa e cukko mum mobbaa, mooftoyaa polis Rooso. Caggal ɗumɗoon, rewɓe ɓee ɓenninaa ɗoo e Nuwaasoot ñalnde 1 suwee ngam ñaaweede (ɓe kiisaa ko kamɓe ɓuri roondade bonannde), caggal ɗum fof ɓe ɗaccita ñalnde 11 suwee e dow yowre wonde « ko wellitaare e mudda tan » (liberté provisoire) mbele kadi eɓe ɓeydanee kulol, ɓe mbaasa waɗtude. Rewɓe ɓe kolliriii tigi rigi pellital mum en e nangtaade e jeyi mum en, tawa so loppitaama e juuɗe mum en ne, ko ɓurndoolaagu laamu waɗi noon. Kono kadi, e nder taariik rewɓe jolfuɓe, eɓe ciftora wonde ɓureede doole haɗataa neɗɗo haɓtaade haa ɗo doole mum kaaɗi, sabu rewɓe Ndeer (wuro jolfuɓe sara Dagana fonngo worgo), nde maalde diine hakkunde Almaami Fuuta e seer- naaɓe safalɓe lollirnde Shaarbubba juuki ɓe e wuro tawi worɓe ɓee, e gardagol laamɗo Waalo Barak ina njahi ruggooji hedde hirnaange waalo diwaan Ndar oo, rewɓe tawanoo ɓe e wuro hee ƴetti petelaaji kaɓtii haa ɗo poolano. Daɗnooɓe heen fof ndenti e suudu wooturu, nduppi suudu nduu, ɓe mbiyi wonde «Rewɓe rimɓe, wartaade ɗum en ɓurani ɗum en waɗtoyeede jiyaaɓe ». Ɗum ina addana en naamnitaade hol ko laamu faanditii e deƴƴere mum feewde e nduu iñcuru e ɗee pooɗondire gonɗe hannde e nder jeyi leydi ? Gila e kitaale 80, caggal laawɗingol sariya jowitiiɗo e jeyi leydi, ɓesnguuli daande maayo njiyri oon sariya tan ko leyɗeele mum en inan loppitee ina tottee arani en e nokku hee, e nder ewenemaaji hee, kala jom leydi tacinanooɗo tawti ko leydi mum rokkaama woɗɓe etee roŋkaama yo heɓte, podooje baɗanooɗe heen fof e sahaa nde ɓe ngartirtee ndee, kormaaka. Maa mbiyaa tan darnde laamu nguu hannde ko wiyde « ko min mbaɗaano, min pirtataa » , hay so tawii noon ko fenaande e tooñannge ! So laamu noon daraaki ñawndude luure jolooje hakkunde ɓiɗɓe leydi, wayi kono ngu darii ko darnde renndinde ɗum en nii.
Maamuudu Haaruuna Joop
