Ñawu jabet so duumiima e ɓanndu ina jibina cadeele keeɗe so tawii ngu aynaaka. Ɓooygol suukara ender ƴiiƴam ñawuɗo o ina waɗa rewameeji e dendaagal terde banndu ndu. Tawde noon woni ñawu jabet ngu sellataa, rewameeji ñawungu kaɓorte tan ko e tewaade. Reenaade won e ñameele e kadi e nehde hooremum e won e fannu nguurndam, mbele suukara banndundu ina hakindoo. So suukara o reenaaka, o jibinta ko ñabbuuli goɗɗi. Ina jeyaa e ɗiin ñabbuuli ɗiiɗoo ɗi njogormi limtude.
Ñabbuuli gite (Rétinopathie)
Ñabbuuli gite njeyaa ko e ɓurɗi heewde e rewameeji jabet. Jabet so duumiima e ɓanndu ina usta jiyɗe. So ɓooyii ina adda ngumndam meless. Saabotoo ɗuum ko keewgol suukara e nder ƴiiƴam, bonnet ɗaɗi jarnooji gite ɗee.
Ɗaɗi muusooji
Ɗaɗi muusooji ina njeyaa kadi e rewameeji jabet. Witto ina holliti wonnde feccere e yimɓe wonduɓe e jabet ina keɓɓa muuso ɗaɗi e nder duuɓi sappo (10) gadani nde ñawungu heɓtiiɓe. Saabotoo kiin muuseeki ɗaɗi ko keewgol suukara e nder ɓanndu ndu. Ina sife e maale ɗaɗi memaaɗi hono no jaaɗo jaaɗo juuɗe e koyɗe. Ina jeyaa heen kadi mooƴo, walla muuseeki ceɓɓetine peɗeeli juuɗe e koyɗe.
Rafi ɓooƴe (Neuropathie) Ñawu ɓooƴe kadi ina jeya e rewameeji jabet. Ɓooƴe ko tergal kimmungal (patamlamal) e nder ɓanndu. Ngaal jogii ko sifaa tame ciggoowo yoga e salteeji (posone) ɓannɗu. Ko ƴiiƴam soggata ɗiin salteeji haa yettina ɗum ɓooƴeɗe. So ɓooƴeɗe ciiwtii ƴiiƴam ɗam, ɗe mberlotoo salteejiɗi ko e nder basel taare mbele ɗe njaltida e taareɗe. Suukara keewɗo e ɓanndu bonnata ko ɓooƴeɗe. E oon sahaa salteeji ɓanndu ndu keewɗi jaltataa e ɓanndu ndu. Ɗiin salteeji keddatoo ko e ƴiiƴam. Neɗɗo o waawataa wuurde so wona ƴiiƴam ɗam yaltine, ɗam siiwtee en masiŋ, ɗam naatine e nder ɓanndu joomum. Ko ɗuum wiyetee jaliis
(hemodialyse).
Ñabbuuli ɓernde Ñabbuuli ɓernde ina njeyaa kadi e rewameeji jabet. Keewgol suukara e nder ƴiiƴam ina haɗaɗam dogrude no ɗam foti dogrude e nder ɓanndu sabu ɗam moddude. Ndiin moddeendi ina addana ƴiiƴam ɗam fenndaade. So ƴiiƴam ɗam fenndiima, ɗam waɗata ko keɗɗe cukka laabi majjam. E oon sahaa, ƴiiƴam yettotaako terɗe ɓanndu ndu. So juutii, ɓernde daro, ma walla bannge e ɓanndu maaya tawde kay woni ƴiiƴan yarnaani terɗeɗe. Ko ɗuum jibinata maaygol junngo e koyngal e bannge e hunuko. Ko ɗuum woni ko keewɗen wiyde rafi henndu. Ɗeeɗoo rewameeji jabet ɓuri waawde heɓtaade ko yimɓe ñawɓe to batte duuɓi, ma walla kadi yimɓe soomɓe ñabbuuli goɗɗi bayɗino taasiyoŋ (hypertension). Ñabuuli ɓernde ina kadi keɓto wonduɓe e jabet tawa kadi ko ɓuttiɗɓe haa fakiti, ma walla kadi tawi ko simmotooɓe. Witto hollitii, kala e nder teemedere (100) yimɓe ñawɓe jabet, heen capanɗe njeetato (80) ko ñawu ɓernde warata ɗumen. Ko ɗum waɗi wonduɓe e jabet ina moƴƴi njuurnitoo kadi lamɗam ɓalli muen. Ina moƴƴi kadi ɓe ndeenoo ñameele niinɗe. Eɓe mbagginaa kadi nde ɓe ndillinta ɓallimabe, ko famɗi kala capanɗe tani minit (30 minutes) e nder kala ñalawma. So tawi kadi ñawɗo jabet o ko cimmotooɗo, omo wogginaa nde o ɗalata simme. So tawi kadi koo jom ɓanndu heewndu, omo wagginaa nde o ustata ɓanndu ndu.
Ñabuuli godii Ɓanndu soomndu jabet ko udditiindu e keewɗi e mboosaaji. Ko ɗuum waɗi, ñawuɓe jabet ina ɓallii e heɓde ñabbuuli guri ko wayino laamlaame, walla puƴe. Ina ɓalliiɓe kadi ñawu ɗakkidi, ñabuuli becce (jofe), ñabuuli terɗe njibinirɗe haa teŋtinoon e tergal debbo. Ngannden kadi ñawannɗe jaltooje e ɓanndu gonnduɗo e jabet ina caɗi sellinde. Ko ɗuum waɗi ɓanndu soomndu jabet ina farwidi e jigaade ñawanɗe duumotooɗe e nokkuuji kala. Haa teeŋti noon e koyɗe. Ko cattugol majje sellude addanata koyɗeɗe taƴeede woto reɓde e dow ɓanndu ndu.
Gonnduɗo e jabet ina foti wadde reende koyɗe mum e gaañanɗe. Sabu gañanɗe ɗe eno ɗe mbaawi fitirde fof, hay sinno koko foti no ŋaacel, ma walla puƴel tosel, ma walla faandu, ina mbaawi reɓde jibinoya goɗɗum. Ko ɗuum waɗi ñawuɗo jabet ina wagginaa nde ɓoornotoo paɗe timmuɗe, mbele cuura koyɗe mum. O fotaani kadi ɓoornaade paɗe paaɗuɗe walla ñaaɗɗe woto koyɗe makko puttude paali ngonta ñawande. Woto o yahat koyɗe mehe, hay sinno noon ko e nder galle, haa teeŋti noon so omo golloo e boowal. Ɗuum fof ko mbele omo waaso fergitaade e geɗe juwooje, ma walla ɗeeɗooje. Gonnduɗo e jabet , so ina hooltoo cegeneeji mum, woto o takkin, sabu ɗuum alaa o waawi ɗeeɗaade wonta namo ñawande. Woto o woppat tuundi e koyɗe ɗe makko. Tuundi ina wallita ñawanɗe. E kala saha hay sinno o tinaani muuseeki, omo foti yuurnitaake koyɗe makko, so alaa ɗo ñawanngel ummoto he. E kala nde o yiyi heen ñawannde, walla hay sinno ko wai foti no ŋaacel, omo wagginaa nde o yaacotoo e holloyde doktoor.
Njetoor
- Bookar Amaadu Bah (Muritani)
- Aamadu Umaar Jah (Muritani)
- Doktoor Jean Claude Klein (Farayse)
- Doktoor Alhuseynu Bah (Muritani)
- Anik (Kanadaa)


