Batu mawngu Ledde leyɗeele Lislaamyaŋkooje gasii ñalnde Mawnde to Dakaar. Ena jeyanoo e dille batu ngu, wejo mawngo ngam hollirde defte Lislaam ɓooyɗe, walla binndi juŋngo e ñeeñal toɗɗingal diine men. E ngoon wejo, silaama waliyyu Alla Sayku Umar ena holliraa heen. Silaama oo, ko tuubakooɓe « ngujji » gila ko ɓooyi sabu ngal woni haa jooni ko to leydi Farayse. Galle Ceerno Muntagaa hollii mette mum e silaama kaa naatde Senegaal tawa wonaa kamɓe njaɓɓii ka, sabu ko kamɓe njeyi. Addi silaama ka e Senegaal ko fedde toppitiinde yuɓɓo batu leyɗeele Lislaamyaŋkooje ANOCI, e gardogol Kariim Wad (ɓiyngel mawɗo leydi ndi, hono Ablaay Wad). ɓiyaa ko ɓe njoɓii ko ena wona 100 milioŋ CFA ngam ittude ka Farayse adda ka e leydi ndi. Haa jooni mette Galle Taalɓe ko jawdi njoɓaandi ndi ngam « luwde » ko woni jeyi maɓɓe.
Gila nde silaama kaa yahi Orop, feere fof waɗaama mbele e ka arta e juuɗe Taalɓe. Ceerno Madaani hollii wonde Galle o woni ko e hebaade noddude Farayse sariya ngam heɓtude Silaama Umaral Fuutiyyu. Ko e hitaande 1890 silaama ka wujjaa nde konu Farayse yannoo e Sayku Umar e gardogol Kolonel Archinard. Ko ndeen deftordu (bibliothèque) Sayku Umar ñaayaa, defte nawaa haa laaɓi. E ndeen hare ɓiyngel Aamadu Sayku ena wiyee Abdullaay Taal dahaa, nawaa Farayse. Kanko woni ɓaleejo gidiiɗo naatde ekkol Saint Cyr Ko too o woni haa o maayi. Ceerno Muntagaa haɓaa caggal ɗum, duuɓi keewɗi haa o artiraa e Senegaal ngam ubbeede e leydi makko. Hay gooto waawaa faamde hol no ko wayi no silaama Sayku Umar ardata e Senegaal tawa Galle Sayku Umaar tinaani, teddiniraaka. Kadi, hol ko haɗi laamu Senegaal ittude jawdi haɓee e nokkuuji ñaawirɗi mbele oo silaama ena arta e juuɗe joom mum en. Fulɓe fof ena poti daraade ngam heɓtude jeyi mum en, sabu oo Silaama waɗi hannde kisal men e waasde men nuskeede sabu hay gooto anndaa ko njogorno-ɗon wontude so Tuubakooɓe ndañiino sagooji mum en.
Nde Makki Taal jokkondiraa, o wiyi wonde » galle o woni ko e diisnondirde ngam nawde Farayse laawol, mbele ngalu maɓɓe ina arta « . Wonande Alfaa Datt » Silaama ka heɓraa ko doole. Ko jiimooɓe teetti ɗum galle taalɓe. Eɗen njaakorii tan ma ɓe tottit ɓe ɗum ». Hay Aysata Taal, amwokaa galle o. O siftini wonde silaama ka fu??ii luɓeede Senegaal ko e hitaande 1998, e mawningol hitaande 200ɓiire jibinegol Al Hajji Umar Al Fuutiyyu. Kono ndeen, nde ka yettii, ko galle o noddaa, teddiniraa heɓde ki. Farayse hujjikinorii ko nanondiral adunankeewal haɗi ɗum tottitde jaasi ki. Baawɗe Alla, nanondiral adunankeewal dagnowal mooftude kaake gujjaaɗe ! Aamadu Tijjaan Woon, meeɗnooɗo wonde jaagorgal pinal leydi Senegaal, nde noddaa ngam naamneede ko humpitii heen, wiyi wonde ko ki luɓaaki tan, tee ANOCI yoɓi tan » assurance » e jolngo ngo, kono ko yoɓaa ko yettaaki 100 miliyoŋ biyaaɗo o. Baawɗe Alla kadi, maa kasen kadi kaake men gujjaaɗe !
Bookara Aamadu Bah (Ƴoogirde : Nettali)
