Pulaar ene wiya « so jontaaɗo ene yaha yoo yeeƴoto. So puuyɗo nanii sikka ko » yahde ene yeeƴoo woni yonteede « . Ɗoo, faynditaaka e ndee helmere yeeƴaade, yahde ene lemoo no majjiraaɗo beyi. So en nanii yeeƴaade, ko gonnooɗo e ngonka, gollotonooɗo won e golle, walla kaalatnooɗo won e haala, joom mum dartoo seeɗa, miijtoo, naamnitoo hoyre mum wiya: « nde puɗɗotoo mi ndee, holi ko wonnoo fayndaare e am? mbele mi yettiima fayndaare ndee? So mi yettaaki nde tawo, holi ko foti saabaade ɗum? Waɗde holi ko potnoo mi waɗde mi waɗaani e so tawii mboɗo ɓamta, holi ko pot mi waɗde e no pot mi waɗirde ngam mi waasa dañtude hono ɗee caɗeele ».
Yeru ɓurɗo ɓadaade oo, ko yeewtere nde neɗɗo oo yeewtatnoo. Ɗoon, omo foti naamnitaade hoyre makko ɗee ɗoo naamne garooje: « holi ko o yeewtatnoo? mbele o yaltaani lowre nde o yeewtatnoo e mum ndee? holi mo o yeewtantunoo? mbele oon ene jokki heɗaade mo haa jooni? holi ɗo o yeewtatnoo ɗoo? mbele ko ɗoon o fotnoo yeewtude ndeen yeewtere? mbele kadi haa jooni ko ɗoon o woni? Holi nde o wonnoo e yeewtude e mbele sahaa oo waylaaki walla ɓennaani? Holi no o yeewtiratnoo? mbele ene faamnii? e mbele o waylaani jaɓɓal? Naamnal cakkital ko holi ko waɗnoo mo yeewtude yeewtere ndee? Woni, holi ko wonnoo fayndaare makko e ko o yeewtatnoo koo ».
Haaliyanke, yimiyanke gooto meeɗii wiyde won nde tawi haala ene woya, o naamnii ka ko heɓi ka, ka wiyi waɗi ka woyde ko haaleede nde ka yontaani haaleede, haaleede ɗo ka fotaani haaleede, haalaneede ɓe ka fotaani haalaneede, haaldireede no ka fotaani haaldireede, tawi kadi kaaloowo ka oo fotaani ka haalde. Haa jooni, ngam jaabaade naamniiɗo oo, ka ɓeydi heen ko waɗii sahaa, ka yontii haaleede ɗo ka haani haaleede e dow fotɓe ka haalaneede tawi kadi ko e jonnde fotnooɓe ka haalde, kono ka haalaaka. So mi dartiima ɗoon seeɗa, mi siftina, Ceerno Hammaat Joob lollirɗo Kamalenku ene wiya e wootere e jime mum: « haala ko ɓoggol, so mottaama tan juutat ». Won ɗo o ɓeydi heen nii, (hay sinno mi moɗtii no o lelnirnoo konngol ngol), « so haala heewii, wontata ko lacciri dammbordu. Ndeen noon, wontata ko ɓee kirtoo nduwoo, ɓeya kirtoo ƴattoo ». Ɗum jannginta en tan ko baɗal kala ene waɗi sahaa nde foti waɗeede, ene waɗi potɗo ɗum waɗde, ene woodi fotɓe ɗum waɗaneede, ene waɗi ko saabii e ngal waɗee e no ngal foti waɗireede tawa alaa rewam. Ceerno Njaay Saydu Aamadu ene heewi wiyde, « neɗɗo kala ene foti naamnaade hoyre mum naamne ɗiɗi: Ko pot mi waɗde, so mi waɗaani, holi baɗoowo? E sahaa nde pot mi waɗde, so mi waɗaani, mande mbaɗat mi »?
Ndee winndannde faynditoraaka jannginde hay gooto, sabu janngoowo mo joofnaani jaŋde kam alaa ko janngi tawo saka janngina janngoowo goɗɗo. Heddii noon, ko so demal dawraama, ngemmbeeji kaɓɓaama, jale teccitaama, mbakkaama, wooroŋŋeeji e leydi tappaama, lowe peccaaa, gooto fof tan waɗata ko ɗo doole mum tolnii. Ɗaɓɓaa e mum tan ko reentaade woto furgude. Furgude noon, ko juumre, sabu gonduɗo e hakkille mum kam teyataa furga, no teyirtaa waɗde ko boni nii. Daɗndata heen neɗɗo oo tan noon ko liggoraade hakkille. Sabu Pulaar ene wiya « hakkille wonaa huunde ɗiggunde muuɗotoonde, kono ko muuɗirteende ko ɗiggi ». Kala kadi ko eɗen ngolla, mbaɗen ko Aamadu Sammba Demmbele wiynoo koo « ardinde miijo hade baɗal bonaani ». O fawi heen « diisnaade ɓuri, miijo gooto yonaani » Nde tawnoo noon ko yimre, te yimiyankooɓe keewi ko ñeñde haala tan haa bayɗo no am famɗude ganndal fof ronka faamde ko loowii e makka, eɗen mbaawi faccirirde ka waklitde konngol ngol.
Waɗde mbiyen « Kala ko aɗa waɗa, miijo miijto ɗaa, ngam yenaneede so a waɗii jibintaa tanaa. Yanti hen ko diisnoto ko adii nde aɗa golla. Sabu ko diisnaade ɓuri miijaade kanum tan waɗa, nde tawnoo miijo gooto yonaani ». Yimɓe ngonndiratnoo ko haa nafondira. To golle, to baɗle to miijooji haa e peeje, waajuuji e wasiyaaji. Sabu alaa e men timmuɗo. Alaa e men ɓurɗo. Neɗɗo fof ɗeɓat timmude e fannu, ŋakka e fannu goɗɗo. So neɗɗo anndii ko ŋakkiraa koo noon, o timmitinoro ɗum timmal koɗdiiɗo mum walla guurdiiɗo mum. Aadee fof kadi, ene waɗi ɓe ɓuri, ene jogii ɓe foti, ene woodi ɓurɓe ɗum. Maa taw, hankadi pot mi ko mi wiyde no jaayndiyanke jirwuɗo oo heewi wiyde nii, oon woni Abuu Joob o donnaay Tareeji, « mi haaɗna ɗoo woto binndol am ngol waytude no lacciri Ceerno Hammaat haali haala mum e yimre mum hee nii ». Yoo Alla rokku en noppi nanooji, hakkillaaji paamooji e terɗe gollooje ko waɗataa nimsa janngo e jam.
Malal Sammba GISE
