Bayyinaango huuɓtodinngo jojjanɗe aadee teeŋtini ko hakkeeji gorwori aadee, ngo ɗaɓɓi ko yo sariyaaji keɓtin ɗiin hakkeeji, ɗooftoo ɗi. Bayyinaango ngoo ina waɗi kadi ngardiindi, teeŋtinndi dame jeetati puɗɗoriiɗe « E teskaade », teeŋtinɗe jojjugol ɗooftagol hakkeeji aadee e nder leyɗe winndere ɗee kala, ngenndiije ɗee kala, e tippule dawrugol ɗee kala. Nde joofiri habrude wonde Batu kuuɓtodinngu Fedde ngenndiije jaɓii bayyinaango ngoo ñalnde 10 desaambar 1948. Bayyinaango ngoo saaktaa ko to Pari rewrude e hawraande 217 (III) A. Dowlaaji 50 nder 58 tawtoranooɗi joɗnde ndee, ngootanii nde, hay dowla gooto luulndaaki nde, ko dowlaaji jeetati tan ngoni heen jaambureeji (ɗi njaɓaani calaaki bayyinaango ngoo) ; ina heen Afrik worgo mo Apartaay caliiɗo konngol « hakke potal yeeso laawol ko aldaa e paltoor njibiniigu walla leñol » ; ina heen Sawuud caliiɗo « potal hakkunde debbo e gorko ». Poloñ e Cekoslowaki e Yugoslawi e Dental Sowiyet (Riisi, Ukren, Bieloriisi) noon haɗi ɗum en wootde ko luural paatungal e kuuɓtodingol bayyinaango ngoo, hono no haaldaa e kuulal 2, taƴre 1 nii. Leyɗe ɗiɗi jaamureeje keddiiɗe ɗee ko Yemen e Honduraas.
Bayyinaango ngoo ina siftina en tan wonde waɗiino sahaa, hakkeeji cifaaɗi heen ɗii ɗooftetenooka, walla ina keewnoo yaɓɓeede. Wonaa mehre waɗi bayyinaango ngoo saakteede e hitaande 1948, duuɓi tati caggal ñifgol wolde adunaare ɗiɗmere.
E ngo siftina golle yoorɓerndaagu ina lutti haa hannde e renndooji aadee en. E ngo siftina golwole bonɗe, jooɓiiɗe miliyoŋaaji miliyoŋaaji fittaandu. E ngo siftina won ɗo yimɓe kaɗaa dakmitaade e ngaluuji leyɗe mum en, won ɗo yimɓe paltatee, ƴeewratee guri ɓalli mum en, ɗemɗe mum en, diine mum en…
En caaktiino ngoo bayyinaango e Fooyre Ɓamtaare (tonngooɗe 33, e 34) jaltunooɗe e lebbi ut e settaambar 2006. Kono eɗen njaltinana ngo goɗngol wonande ɓe ndañaano tarde ngo walla yiɗɓe hesɗitinde taro mum en.
Naatirde
E teskaade ko keɓtingol ndimaagu aadee en njibidinaangu e potal hakkeeji yimɓe fof, hakkeeji ɗi teettotaako, ngoni ngooroondi wellitaare e nuunɗal e deeƴre nder winndere ndee ;
E teskaade ko majjere e ngañgu hakkeeji aadee caabii golle barbareeje ɗe hakkille aadee waawaa jaɓde, yantude e ɗuum ko compugol aduna ɗo yimɓe njogii ndimaagu haalde e rewde ko mbelaa, tawi kulaani, nguuraani e baasal, ko kam en keɓtinaa ngoni muuyannde aadee ɓurɗe toowde ;
E teskaade wonde deenirgol hakkeeji aadee ɗii ngonka nuunɗal, ko huunde himmunde hoto yimɓe fiɗɗoraade fenaande e kiiɗal murteende ;
E teskaade wonde kirjingol e cemmbingol jotondire musiɗɗaagal hakkunde leyɗe ko huunde himmunde ;
E teskaade wonde, e nder doosɗe mum, Fedde Ngenndiije Dentuɗe (ONU) keɓtinii goongɗingol mum hakkeeji aadee ɓurɗi teeŋtude, hakke no aadee wayi tiiɗde, nder potal hakkeeji rewɓe e worɓe. Yantude e ɗuum, ɓesnguunji ɗii kollitii pellital mum en yiɗde wallitde ɓamtaare renndo e compugol ngonka nguurndam ɓurka moƴƴude e nder wellitaare ɓurnde yaajde;
E teskaade wonde leyɗeele dentuɗe jeytiiɗe ɗee, e ballondiral e fedde leyɗeele dentuɗe jeyɗe koye mumen pellitii ñiiɓnude kormagol hakkeeji aadee kam e ndimaagu ;
E teskaade wonde faamamuya gooto wonande ɗee jojjanɗe e nder wellitaare, ko geɗal dowrowal ngam tabitingol timmugol ndee hawraande :
Batu kuftondinngu Fedde Ngenndiije Dentuɗe ina saakta ndeeɗoo hawraande anndiraande : “Bayyinaango huftodinngo jojjanɗe aadee” sabu wonde ɗum yiɗde renndaande, yiɗde nde ngenndiije e ɓesnguuji fof poti yettaade mbele gooto kala, mbele renndo kala, ina etoo, e rewrude e nehdi e jaŋde, ɓeydude ɗooftagol ɗii hakkeeji e ndee wellitaare e tuma nde cakkata denndaangal peeje mbele ndeeɗoo hawraande ina ɗooftee e nokkuuji kala.
Kuulal 1 : Innama aadee en fof njibidintee ko e ndimaagu, e potal ndimaagu e hakkeeji. Eɓe ngoodi hakkille e hakkilantaagal etee eɓe poti huutondirde e nder ɓiyngu yummaagu.
Kuulal 2 : 1. Neɗɗo kala ina waawi ɗaɓɓude denndaangal hakkeeji e wellitaare sifaande e ndeeɗoo hawraande, tawi aldaa e hay paltoor gooto : wonaa paltoor leñol walla nguru ɓalndu, wonaa paltoor ɗemngal walla diine, walla miijo politik, walla miijo waawngo wonde fof, wonaa iwdi leñol walla jibinannde maa iwdi renndo, wonde ɗum debbo maa gorko, wonaa paltoor tuugiiɗo e dañal walla ngonka mbaawka wonde kala.
2. Yanti heen, hay ceerungal gootal waɗetaake hakkune yimɓe sabu ngonka mum en politik walla laabi leydi mum, walla laabi adunankooji, ndiin leydi wonde ɗum ndimɗundi, njiimaandi walla ŋakkiraandi won nguun ndimaagu. (Ina fira wonde hay gooto fotaani leeptireede dawrugol walla laabi leydi mum ekn…)
Kuulal 3 : Innama aadee kala ina jogii hakke e nggurndam kam e wellitaare e kisal hoore mum.
Kuulal 4 : Hay neɗɗo gooto fotaani jiyɗineede walla gollineede. Njiyaagu e e teret aadee en haɗaa, e no waawi siforaade fof.
Kuulal 5 : Hay neɗɗo gooto fotaani leepteede maa golleede golle yoorɓerndaagu, walla ittooje neɗɗaagu walla koynooje.
Kuulal 6 : Neɗɗo kala ina jogii hakke, to waawi wonde fof, heptinaneede hakkeeji mum to bannge sariya.
Kuulal 7 : Yimɓe fof poti yeeso laawol, kamɓe poti hakke ndeenka laawol ko aldaa e paltoor gooto. Kamɓe kala aɓe njogii hakke e potal ndeenka ngam suraade e kala paltoor luuldiiɗo ngooɗoo bayyinaango kam e kala tooñannge yiɗde waɗde oon paltoor.
Kuulal 8 : Neɗɗo kala ina jogii hakke wullitaade to ñaawirɗe leydi mum jogiiɗe oon hattan, so hakkeeji mum gorwori ɗi doosgal leydi walla sariya heɓtinani ɗum njoolaama.
Kuulal 9 : Hay gooto fotaani nanngeede, dummbeede walla yaltinireede leydi e dow fenaande.
Kuulal 10 : Neɗɗo kala ina jogii hakke, e nder potal timmungal, e heɗteede e peeñcu e nder potal to ñaawirde jaambureere, goonganteere, fotnde rokkitde mo hakkeeji makko e baɗɗiiɗe makko, walla jaalɗina e hoore makko tuumumuya oo.
Kuulal 11 :
1. Kala neɗɗo tuumaaɗo waɗii bonannde jaggirtee ko alaa ko waɗi haa nde ñaawoore peeñcu ɗo denndaangal hakkeeji makko jogaade heedooɓe ɗooftaa, jaalɗini ɗum e dow hoore mum fof ;
2. Hay gooto fotaani faweede kuugal sabu golle walla jejji ɗi nganndu-ɗaa nde mbaɗi ndee, laawol bonnaano ɗum en (laabi ngenndi maa winndereeji). Ko noon ne kadi, hay kuugal gootal ɓurataa kuugal potnongal faweede e neɗɗo e sahaa nde waɗi bonannde ndee.
Kuulal 12 : Nguurndam neɗɗo keeriɗam, nguurndam ɓesngu mum, hoɗorde mum walla binndaaɗe mum, faayiida mum e neɗɗaagu mum, ko geɗe ɗe laawol reeni; hay gooto fotaani naatde heen walla yaɓɓude ɗum, maa sunnaade ɗum, tawi oon welaaka. Neɗɗo kala ina jogii hakke e ndeenka laawol ngam surde ɗum e geɗe luutndiiɗe ooɗoo hakke.
Kuulal 13 :
1. Neɗɗo ina jogii hakke yahde ɗo welaa fof, e no weliraa kala, kam e hoɗde e nokku mo welaa e nder leydi.
2. Neɗɗo kala ina jogii hakke yaltude leydi mbaawndi wonde fof, faade leydi ngoɗndi (hay yaltude leydi mum).
Kuulal 14 :
1. Kala kaɗaaɗo deeƴde ina jogii hakke yiylaade e dañde ɗo moolii.
2. Oo hakke noon toɗɗaaki yimɓe yiylorteeɓe warhoyre walla golle luutndiiɗe paandaale e piɓle Fedde Ngenndiije Dentuɗe.
Kuulal 15 : Neɗɗo kala ina jogii hakke jeyeede e leydi. Hay gooto waawaa, e dow belaaɗe, haɗeede jogaade ngenndi walla waylude ngenndi.
