E nder joɗle ASAMMBELE NGENNDI e lewru deesammburu 2009, laamu ngu yettinii «suudu leslesru » ndu eɓɓaande memtagol sariya juɓɓinɗo jeyegol e leydi e nder Moritani (nationalité).

So oɗon ciftora, won ko mbinnduno-ɗen heen e tonngooɗe Fooyre Ɓamtaare jawtuɗe ɗe, en etinooma faccirande moritaninaaɓe sariya mo toŋ 61 112, lelnaaɗo nyalnde 12 suwee 1961, juɓɓinɗo sifaa no neɗɗo jeyirtee e Moritani, hakkeeji ɓiɓɓe leydi gonɗi heen, e baɗɗiiɗi ɗum en.

Banndiraaɓe, musiɗɓe tedduɓe ngal ɗoo jokkondiral waɗaa ko e ñalɗi film e nder leydi men Muritani. Ko sabu film jaltinaaɗo ina haala e wod e kewkewe 1989 ‘Evenement 1989’ baɗɗo to Ceenel e Foonde mum. Film o mahii ko e ciimti, tawa siimtata ɗum ko waɗdanooɓe ɗeen golwole.  Miɗo sikki daartude bonaani, sibu ko siftinnde yimɓe ko ɓennunoo mbele ɓe tawanooka ina paama ko wonnoo e ɗiin sahaaji, kadi ko ustude fitinaaji goodnooɗi. 

E wolde adunankoore ɗiɗmere, won annduɓe Nuwel Selande (Nouvelle-Zélande) etinoo tafde masiŋ duppitoowo keneeli baawɗi huccineede e Japon. Jarribooji keewɗi mbaɗaama, hay so tawii ɗi njaajaani, e 1944-1945. Tee, ɗi njuumtii. Wonande Dental Amerik, ngaal ɗoon tuugnorgal fotnoo faayiida ko e tuugnorgal « Eɓɓaande Manhattan » peewnugol bommno atomik.

O waraa ko ñalnde 5 Abiril 1890, hoore makko e vanndu ceerndaa no layya juulde Taaske. Ko adii ɗuum ngarmi-ngaraa heewiino hakkunde makko e laaminooɓe reedu Fuuta oon yonta, ɓeen ngoni Almaami Ibiraa Almaami mo Laaw, Andul Laamtooro mo Tooro yanti Almaami Yirlaaɓe. Maa Tuubakooɓe Ndar e Podoor ngaddi ballal mum en nde ɓe pooli Ceerno Sammba Jaadanaa Njaac. Poolgu ngu aldaa baawal. Poolgu ngu soomaani manoore.

To bannge fetel kadi, omo seedtanaa wonde kural makko memataa leydi. Omo siforee kadi koɗoowo ŋanaa, mo hono mum weeɓaani. Ko o gorko mo heewaani haaju e montoor, heewaani haaju e ɗoyngol jamma saka ñalawma. Kala kadi no o jenngiri lelaade, waktu jeeɗiɗaɓo subaka heewi tawde mo ko e nder gollordu makko. So o finii subaka, o heewaani hacitaade. Alet fof noon, o hacidoytoo ko e jinnaaɓe makko. Tomaa Sankara wonaa jaawinoowo simme, o meeɗaani wuufde sanngara.

Aduna oo fof seediima no Ameriknootorii e yerɓannde leydi to Hayiti e doole ardi toon : ko ina wona 10 000 soldaat e laana nikleyeer (navire nucléaire). Ko idii oo musiiba heewɓe nganndaano Hayiti, walla nanatno ɗum tan, sibu ina famɗi ngoƴanooɗo koyahata toon. Won wiyooɓe wonde wonaa Alla ɓolo leyɗe hirnaange ngardi toon, wonaa yiɗde wallude mehre. Won wiyooɓe ko njurum nawi ɓe toon.

Yerɓannde leydi doolnunde waɗnde to Hayiti ñalnde talaata 12 saawiyee 2010, boomi laamorgo mum hono Port-au-Prince, ellee ari ko jokkitde ndii leydi ndi seeraani e musibbaaji weeyo e renndo e politik gila heɓi jeytaare mum e hitaande 1804.

Yerɓannde nde tolniima e toɓɓe 7,3 e nder daawrugal Richter. 

Maande Inikod – Unicode - (maandingol winndereyankeewol) nana ɓurtoo denndaangal maaɗe kuutorteeɗe  ɗee kala so ndenndii, huutoreede e internet. Ɗum  ɗoon noon yo won to bannge peerorɗe, yo won to bannge kuutorɗe bayɗe no Word walla excel ekn… So o ɗon teskii hade alkule Unicode arde, winndude Pulaar e Internet ina hittunoo. Kono gila  ɗe mbaɗti huutoreede, eɗen njejjita nii caɗeele ina ngoodnoo. 

Hono no paamraten, kelle internet ina mbaawi huutoraade maaɗe keewɗe, kono yoga e majje ko  ɗemɗe seeɗa tan mbawi feeñninde, tawi noon Unicode ina waawi hollitde (nawde) ujunnaaje ujunnaaje  ɗemngal, tuggi arab, ƴaaŋan maa sinuwaa.

Hoto paayee ! Wiyaa ko ina waawi waɗa, wonaa huunde siirnde : sikkannde majjum ina tolnoo e gootel nder 45 000 walla nii, e wiyde annduɓe NASA, e gootel nder 250 000 ; ɗum ɗoon ko tuugaade e hiisa mo ɓe mbaɗi.

Kaaɗoo haala fuɗɗii ko e hitaande 2004. Ko annduɓe to duɗal jaaɓi haaɗtirde Pise, ɓe alaa ko toppitii so wonaa reende geɗe baawɗe buɓɓondirde e leydi, teskinoo wonde won haayre yiytaa ina waawi maa rew saraaji leydi men ndi ñalnde 13 abriil 2029, hade mum sokkondirde e mum duuɓi jeeɗiɗi caggal ɗuum, woni e hitaande 2036.

Daawal gaadoraangal batuuji parlemaa gadanal hitaande 2009-2010 udditnongal nyanlde 09 noowammburu 2009, uddii nyanlde 07 saawiyee 2010. Ko ngal daawal maantingal, sabu ngal ari ko caggal wooteeji hoyre leydiyaagal baɗnoodi e leydi he, nyalnde 18 sulyee 2009. Eɗen ciftora ko adii wooteeji ɗii, leydi ndi wonnoo ko e iiñcuru politik bonndu caggal kuudetaa 06 ut 2008. E oon tuuma, parlemanteeruuji luulndinooɗi kuudetaa o fof, ko calinooɗi tawtoreede batuuji parlemaa o, sabu wiyde wonde ɗi ndewaani laawol, ɗoon ɗo hoyreejo leydi cuɓaado woodaani. 

Ko kewu mawɗo, puɗɗaaɗo ñalnde 12 desammbar 2009 ɗiiɗoo duuɓi 350 mawninirtee. Ndar siiñtaa ko e teeminannde 17ɓiire, inniraa Saint Louis, laamɗo leydi Farayse. Idorii ko wonde uddo (Fort), caggal ɗum koɗorɗe mahaa.

Tomaa Sankara ko ngenndiyanke caasɗo, mo hono mum weeɓaani, jiɗɗo leñol mum kaaɗtudi. Kala ko o anndi alanaa leñol ngol nafoore, alanaa ngol ɓural, so wonaa hawru e hoddiro, waɗetaake. Kala ko o anndi ena nawra leñol yeeso, ena ɓamta ngol, hay so fittaandu makko ena yiƴƴa heen, waɗete. Nii woni, caggal hare hakkunde maɓɓe e Mali ñifi, kanko Tomaa Sankara, o dañii heen nimsa no feewi, haa o haali ngolɗoo konngol: