Koorka : koorka occitannde mum adannde ko nangtaade, ngam no Alla toowɗo oo wiyiri nih : miin mi fodanii kala ko woni yurmeende koorka, ɗum firti ko ngam jaggude e reentaade yoga e taƴe ko wayi no ñaamde e yarde ñalawma tuggi puɗal naange haa mutal naange, ɗum noon ardii ɗuum ko anniya ngam hay huunde waawaa sellude e jaggugol koorka ngol, tawa aldaa e anniya.
Ɓure mum : 1. Hono Abii Hurayrata : Nulaaɗo Alla (JKM) wiyi : Alla toowɗo o wiyi : kala golle ɓiyi Aadama, ko kañum jeyi so wonaa koorka, o wiyi, ɗum ko miin jeyi, ko miin kadi yoɓata ɗuum. Koorka noon ko tiiɗnaare, so ɗum hawrii e ñalawma koorka gooto e mon, oto waɗ bellanteejje hoore makko, oto o ñoh, hoto o ñiŋ, hoto o majjikino ngam yiɗde waɗde ko boni, so tawii won ƴattiiɗo mo walla yenni mo, walla yiɗi haɓde e makko yo o wiy ɗum ‘miin ko mi koorɗo’ laabi ɗiɗi, o wiyi, mi woondirii mo fittaandu Mohammed woni e juuɗe mum oo, oon nimsittaa, ngam hunuko koorɗo ɓuri uurde to Alla ɗoo e henndu lati, ngam koorɗo ina jogii mbellemaaji ɗiɗi ɗi o weltotoo e mum : so tawii o taƴii, omo weltoo e nde o taƴi ndee, so tawii kadi o ruttiima e joom-makko ma o welto e koorka ka o hooratnoo kaa. Naniraa ɗum ko, Ahmed e Muslim e Nisaayi.
2. E nanireede Bukariyyu e Abii Daawuda : kañum enne kaalii ko wayi noon, ngam ɓe mbiyi : nelaaɗo Alla wiyi : koorka ko tiiɗnaare so tawii laatiima gooto e mon ina hoori, hoto o waɗ cangarte, hoto o majjikino. So neɗɗo yiɗii habde e makko walla ƴattaade mo, yo wiy ɗum ko mi koorɗo laabi ɗiɗi, o woondiri fittaandu Mohammed woni e juuɗe mum oo. Joom mum nimsataa ngam hunuko koorɗo ɓuri uurde to Alla ɗoo, e henndu lati, ngam woppude ɗum ñaamde mum e njaram mum e bellanteeje mum, ngam miin Alla, koorka noon ko miin jeyi ko miin kadi yoɓata, moƴƴere wootere , ko geɗe sappo waɗtatee.
3. hono Abdallahi Bun Umrwi, wiyi : nelaaɗo Alla (JKM) wiyi : koorka e ɓuraana fof ma tefan Maccuɗo Alla ñalnde ñalawma darnde, ngam koorka wiyat, eehey ma joom-mam ! Ooɗoo jiyaaɗo mi haɗii ɗum ñaamde e yarde e bellanteeje kono ina weltii e ko woni koo, ndeke omo jari ñaaganeede. ɓuraana wiya miin ne mi haɗii mo ɗoyli makko nder jamma, ndeke omo jari tefaneede. Naniraa ɗum ko Ahmed e tuugnorde sellunde.
4. Hono Abii Amaamata wiyi : mi arii e nelaaɗo Alla (JKM), mbiy mi : eehey maa nelaaɗo Alla ! hollam laawol ngol ina naatna mi Aljanna, o wiyi : ina waɗɗii e maa hoorde ngam ɗumɗoon Alaa ko foti e mum, caggal ɗum kadi ngartu-mi e makko, kaal-mi hono ko kaalnoo-mi adan koo, o wiyi : mbiy-mi, ko yo a hoor. Naniraa ko Ahmed e Nisaayi e Haakim ko kañum sellini ɗum.
5. Hono Abii Sayiid Elkudiriyya (JKM) wiyi : nelaaɗo Alla (JKM) wiyi : kala nde maccuɗo Alla hooriri ñalawma ngam laawol ɓolol, oon ñalawma maa Alla woɗɗitin yeeso makko jeynge ko ina tolnoo e capanɗe jeeɗiɗi ndunngu. Nanira ɗum ko dental annduɓe so wonaa Abii Daawuda.
6. Hono Sahla bun Saad wiyi : nelaaɗo Alla (JKM) wiyi : ina to Aljennaaji too damal gootal ina wiyee Reyyaan, ɗoon ina naamndi e holto hoorɓe ɓe ngoni ? so tawii koorannooɗo battindiiɗo naatde oo naatii, ngaal damal uddaama haŋkadi wontaa uddite. Naniraa ɗum ko Bukhariyyu e Muslim.
Damal pecce koorka
Koorka ko pecce ɗiɗi : koorka mbaɗɗiika e koorka yarlitaare. Koorka mbaɗɗiika kaa ina feccoo e pecce tati,ɗeen ngoni ɗeeɗo : koorka ramadaan, koorka njobdi pergitte e koorka takkere. Jooni noon haala men fawii tan ko e koorka ramadaan e koorka yarlitaare, ko heddii e koorkaaji koo, ma ɗum aroy e nder damuɗe mum en.
Koorka Ramadaan : ñaawoore koorka Ramadaan fawii ko e deftere e sunna. To bannge deftere ndee, Alla toowɗo o wiyi : eehey mon goongɗinɓe ! Waɗɗinaama e dow mon koorka hono no waɗɗiranoo e ɓeen adiiɓe on, mbele oɗon kula Alla (183) ko ɗum balɗe limtinɗe. Kala laatiiɗo e mum ko ñawɗo walla woni ko e ɗanngal yo o limtoy ɗum e balɗe goɗɗe, wonande ɓeen hattanɓe ñamminde lehel waasnuɓe, oon mo yarlitii ko ɗum ɓuri moƴƴude e mum, so on koori kadi ko ɗum ɓuri moƴƴude e mon, so on laatiima oɗon nganndi (184) lewru Ramadaan ko nduun Alla jippiini e ndeer mum ɓuraana ngam peewal yimɓe e feeñninde heen deeƴre e furqhaana. Oon mo seedii e mon lewru yo o hoor ndu, e mon laatiiɗo ko ñawɗo walla ko e ɗanngal woni yo o limtoy ɗum e nder balɗe goɗɗe. Alla noon yiɗani on tan, ko ko newii, o yiɗanaa on ɓiɗtere ngam timmitinon limoore e ngam mawninon Alla e peewal mon mbele oɗon njetta mo (185) simoore Nagge kaawise:183 ha 185
To bannge sunna, fawii ko e konngol nelaaɗo Alla (JKM) wiyi : lislaam mahii ko e ngeɗe joy: 1-seedaade deweteeɗo alaa so wonaa Alla, Mohammed ko nelaaɗo Alla, 2- daranaade juulde, 3- ittude asakal, 4- hoordee lewru koorka, 5- hajjoyde to suudu kaaba oon mo hattani yahde ngool laawol.
Hono yeewtere Dalhata bun Abdellaahi, gorko gooto ariino e nelaaɗo Alla (JKM) wiyi: eehey ma nelaaɗo Alla ! Mbiɗo yiɗi kumpitaa-mi, hol ko waɗɗii e am to bannge koorka, nelaaɗo Alla wiyi mo, kooorka Ramdaan. O wiyi : o wiyi: mbele ina waɗɗi e am ko jiydaa e kaaɗoon koorka ? nelaaɗo Alla wiyi mo : alaa. So wonaa tawa ko a jarlitiiɗo. Denndangal leñol ngol waɗɗinaama e dow mum en koorka, waɗi noon ko e ndu jeyaa e jookli joy lislaam ɗi Alla waɗɗini alaa e sago e dow yimɓe. Kala caliiɗo ndu oon ko keefeero jartodinɗo caliiɗo lislaam. Laatiima ndu waɗɗinaa e dow yimɓe ko ñalnde Altine tawa ɓennii jammaaji ɗiɗi e lewru suubaan e nder hitaande ɗimmere caggal fergo nelaaɗo (JKM).
Ɓure lewru ramadaan e ɓure golle moƴƴe e nder heen:
1. Hono Abii Hurayrata : Annabi (JKM) wiyi: so tawii lewru ramadaan naati, nganndee lewru ɓural arii e mon, ko Alla tigi waɗɗini koorka mayru e dow mon, ina udditee heen damuɗe Aljennaaji, damuɗe jeyli kadi nguddee, seyɗaneeji kaɓɓee haa tiiɗa, ina heen jamma ɓurɗo moƴƴude e ujunere lewru, oon mo nehtanii ɗum yo anndu neetanaama. naniraa ɗum ko Ahmed e Nisaayi.
2. Hono gaa firjata, o wiyi : laatiima mbiɗo yahnoo to galle Utbata bun firkada, ina yeewtana min ko fayti e lewru ramadaan haa gorko gooto e sehilaaɓe Mohammed (JKM) yettii min, ndeen Utbata yiyii mo tan naji, o deƴƴi ko o yeewtannoo koo, sehil nelaaɗo Alla oo jokki yeewtere ramadaan ndee, o wiyi: mi nanii nelaaɗo Alla (JKM) ina wiya e nder ramdaan, damuɗe jeyli ina uddee, damuɗe Aljennaaji udditee Seyɗaneeji toŋngee.
3. Abii Hurayrata : nelaaɗo Alla (JKM) wiyi: mo rewi juulɗeele ɗee joy, Aljumaa haa Aljumaa, Ramadaan haa Ramadaan ina wayi no oon yaafaama so tawii o reentiima bonanndeeji ɓurɗi mawnude ɗii. Ko wayi no warde hoore e ñaamde jawdi Alyatiime, ko nanndi e ɗeen geɗe. Naniraa ɗum ko Muslim.
4. Hono Abii Sayiid ELkudariyya (JKM) wiyi : nelaaɗo Alla mon (JKM) wiyi: oon mo hoori o anndi keeri mum, o reeni ko o foti reende heen koo, o yaafaama bonanndeeji gadinooɗi ɗii. Naniraa ɗum ko Ahmed e Bayhaqiyu.
5. Hono Abii Hurayrata : nelaaɗo Alla mo jam e kisal ngoni e mum oo, wiyi: oon mo hoori ngam goongɗinde e moƴƴere, o yaafaama bakkatuuji makko gardinooɗi.
Tijjagol taƴgol e nder lewru koorka
Hono Ibnu Abbaas (JKM) wiyi : nelaaɗo Alla mo jam e kisal ngoni e mum oo, wiyi: lislaam ina jogii calɗi diina tati, ina heen ngooroondi lislaam kala goppuɗo heen wooturu , oon ko keefeero laaɓtuɗo : 1.seedaade deweteeɗo alaa so wonaa Alla gooto, 2. waktuuji joy juulde ɗii, 3.koorka Ramadaan.
Hono Abii Hurayrata : nelaaɗo Alla mo jam e kisal ngoni e mum oo, wiyi: oon mo taƴi e nder lewru koorka tawa wonaa ko Alla yamiri ɗum koo, hay gooto waawa wallude mo yoɓde oon ñalawma hay sinno o hoori aduna oo fof.
Jooni noon hol mo koorka waɗɗii ? Denndaangal annduɓe diina lislaam ina kawri koorka ina waɗɗii e ɓeeɗo : 1.juulɗo, 2.jom hakkille, 3.jontuɗo, 4.celluɗo, 5.ñiiɓɗo e nokku.
ɓeeɗoo yimɓe sappo kadi potaani horde 1.keefeero 2.kaangaaɗo 3.cukalel, 4.Mo seelaani, 5.ɗanniiɗo, 6.debbo piiliiɗo, 7.jiyɗo ƴiiiƴam ɓesngu, 8.nayeejo debbo e gorko, 9.cowiiɗo, 10.muyninoowo. E nder wattindiiɓe ɓee ina e maɓɓe fotɓe yoɓde kono tan en ndartinii ɗoo haa hitaande faande soko Alla jaɓii.
Jibiril Muusaa Jooɓ
