Ɗum waɗi ko to Dental Dowlaaji Amerik. Debbo gooto ina wiyee Sarah, jibini funeeɓe rewɓe ina njaggondiri juuɗe. Tawanooɓe ɗum ɓee fof ndonku jaggude gonɗi mum en. Kamɓe e yumma maɓɓe fof aɓe celli, aɓe e jam. Yanti heen, ɓe ngonaa giƴiraaɓe tan, ko ɓe funeeɓe goonga e goonga.
Hol ko ɗum firti ? Mate ina woodi funeeɓe “fuunti funeere”?
Jaabawol ngol nana e Pulaar, sibu eɗen njogii konngol “fuunti funeere”.
Hol ko firti tawo funeeɓe “goonga e goonga”?
Funeeɓe “goonga e goonga” ko funeeɓe ummiiɓe e “toɓɓere” wootere. Oɗon nganndi, aadee fuɗɗortoo ko wonde toɓɓere ummiinde e jillondiral (dentondiral) kañtulol gootol (gorko) e ɓoccoonde wootere (debbo). Ko ndeen toɓɓere sowotoo wonta heɗɗere haa wonta neɗɗo. Ina waɗa heen sahaaji, e kaawisaaji Alla, so toɓɓere ndee sowiima gootol tan, feccoo wonta toɓɓe ɗiɗi ceertude, walla tati … heen toɓɓere kala wonta neɗɗo : ɗuum woni funeeɓe goonga e goonga njibinee heen (funeeɓe ɗiɗo walla tato…).
Ɓeen funeeɓe noon, maa wonii kam en fof ko rewɓe, maa wonii kam en fof ko worɓe, (toɓɓere adannde ndee toɓɓanoo ko debbo tan walla gorko). Ɓeen funeeɓe njiidi “kaɓirɗe ndonaan- di” (matériel génétique) sibu ko kamɓe njiidi toɓɓere. To bannge tagoodi, seerndude ɓe weeɓaani. Ko nehdi e humpitooji e ngonkaaji nguurndam tan kadi ceerndata geɗe maɓɓe seeɗa. Funeeɓe “Fuunti funeere” walla “funeeɓe fuunti” ko rennduɓe reedu wooturu, kono tawa gooto e maɓɓe fof ko toɓɓere mum heeriinde (pottital kañtulol gorko e boccoonde debbo).
Won ko ɓe ndenndi haa heewi, sibu ko ɓe yumma gooto e baaba gooto (ko woowaa), kono “kaɓirɗe ndo- naandi” maɓɓe won ɗo ceerti. Ɓeeɗoo nii, eɗen mbaawi wiyde tan ko ɓe giƴiraaɓe. (Ɓe mbayi ko no njiyduɓe yumma e baaba kala mbayi nii tan, kono kamɓe ko ɓe saawdaaɓe laawol gootol, njibidinaa). A ɓe mbaawi wonde kamɓe fof (kamɓe ɓeeɗoo uneeɓe) rewɓe, walla kamɓe fof worɓe, walla debbo e gorko.
Bookara Aamadu Bah



