Ɓoggee :« leydi men, nguurndam men»
Sukaaɓe ceppii to Ɓoggee ngam haɗde dokkitgol boowal leydi nder wuro ngoo ñalnde 14 mee 2013. Ko gooto e perfeeji Ɓoggee rokkunoo boowal ngal sosiyatee biyeteeɗo TIVISKI, toppitiiɗo njeeygu kocce, mo nganndu-ɗaa jeyi ɗum ko Nansi Abeydarahmaan. Sukaaɓe ɓee ko laawinooɓe no feewi : ko ɗum waɗi ɓe keli “birikaaji joowanooɗi ɗoon ɗii”. Nokku oo noon, haa e ooɗoo sahaa ko nokku ɗo ɓe pettatnoo bal. Ɓe njooɓinoo ko ɗiiɗoo konnguɗi, ɗi ɓe mbinndi kadi e kartoŋaaji ɗi ɓe mbeeynatnoo : « hoto mem leydi am », « reende leydi men, ko hisnude janngo sukaaɓe men », « leydi men, nguurndam men », « ɗoo, ko minen njeyi », « leydi am ko ngalu am »… Ndeen haakem nokku oo tinii ɗum, o jaɓɓii yonaaɓe seppooɓe ɓee e nder biro makko, e tawtoregol meer wuro ngoo.
O wiyi yo sukaaɓe ɓee ngaddu ko ina hollita ko wuro ngoo jeyi nokku oo. Ko ndeen, e wiyde « elfoutiyou », Umar Alasan Jah yaltini eɓɓaande Ngesa Ɓoggee (CPB), nde nganndu-ɗaa ko jeyi keeriiɗo remooɓe Ɓoggeenaaɓe. Ko noon kadi jonaaɗo Nansi ɗaɓɓiraa nde addata seedantaagal “jeyi mum”, kono, « o yahi, o artaani tawo ». Jooni noon, golle puɗɗanooɗe ɗoon ɗee njowaama. So laatiima nokku oo ko dokkaaɗo « saretaaji e otooji ngontaa dañ ɗo ndewi faade maayo, so wonaa taartoyi Ɓoggee les walla ndewa e kanaal hee. Hay furiyeer oo jookoto ». Wonaa ngolɗoo ko wayi nii fuɗɗii. Ko ɓooyaani koo tan, jeyoowo liɗɗi gooto biyeteeɗo Nami dikkondirii ɗoon e meeri Ɓoggee nde wiyi ina maha ɗoon e oon nokku mo kaalaten oo, gaaraas, tawi “rokkunoo ɗum yamiroore nde rewaani laawol ko perfee biyeteeɗo Muhammed Nuuh wul Taaleb Wesaas, gonɗo hannde diisneteeɗo cawndiiɗo hooreejo hilifaaɓe leydi ndii”. Oon sahaa ɗum waɗiino dille mawɗe, sibu Nami wullitoyinooma to tirbinaal, kono laamu nguu rokki goonga ko komin oo
Wul Birom – Oolo oolooga : Diinno ngam salaade dokkugol 31 000 ha
Diinno ngam salaade dokkugol 31 000 ha Yonaaɓe gure jeyaaɗe e komin Wul Birom Oolo oolooga e Daarel Barka e Ajuweer ndiinnii ñalnde alkamiisa 22 ut 2013 damal biro perfee Ɓoggee ngam salaade dokkal 31 000 ha ngal laamu rokki soyitee Sawuudnaajo gooto biyeteeɗo Al Rajihi. Ɓe mbeeɗi cukko waali oo bayyinaango ɗo ɓe mbiyata dokkal ngal joopii ko « ko nokkuuji mawɗi ndema e durngo, tee alaa ko jogori so wonaa ɓeydude baasal e heege e yimɓe wuurɓe e nokku hee ». E wiyde Muhammed Saalem wul Naaji « ngal ɗoo dokkal so laatiima, firti ko ndema e ngaynaaka maayii e nder komin wul Birom e Daarel Barka (Barakna) e Ajuweer (Tararsa). » O wiyi « ko ɗum addannoo min jokkondirde e kalifu geɗe nder leydi e hooreejo senaa e hooreejo asaambele, e Goomu ngenndiiwu jojjanɗe aadee e Fonadh ngam ɗaɓɓude niilnugol dokkal ngal, sibu maggal naworde gese ndema e nokkuuji ngaynaaka e cehe gure ɗee (Mgerinaat, Biir el Woes e Felluuja) kam e foorasuuji 3 e boyli 6 ». Ɓe mballitorii kuulal 8 Doosɗe ngaynaaka biyngal « Ngaluuji durngo ko denndaaɗi, ko hakke to bannge fiɓnde ».Cukko haakem oo noon wiyi wonde « ndee eɓɓaande dokkal waɗanaama jeeyngal gila 5 suwee wonande lajal balɗe 60, mbele kala neɗɗo walla dental jogingal hujja e nokku hee ina ara hujjikinaade, kono ɓe ngaddaani dokimaaji kollitooji ko kamɓe njeyi nokku oo ».
Ndee yiɗde laamu nguu ɓolde waali-wuro en nokkuuji mum noon wonaa hannde fuɗɗii. Eɗen ciftora laawgu Daarelnaaɓe e Ɓoggeenaaɓe nde rewo nokkuuji mum en wiyanoo ina rokkee Sawuudnaaɓe kadi. Sibu eɗen nganndi daande maayo ngoo fof wuuri ko e ngaynaaka e ndema. Leyɗe ɗee, wonde ɗum en waalo e jeeri fof ko gootum : waalo ngoo fof ina jogii joomum en, ko leydi ndema. Jeeri ndii ne, ko noon, sibu ko heen jawdi maɓɓe durata. Heddii ko laamu nguu faama, wonde hay so tawii ko ngu yiɗi waɗde koo ko nafoore yimɓe ɓee, alaa e sago ngu diisnondira e maɓɓe tawo, ngu faamnina ɓe ko yehetee, haa ɓe paama, kamɓe e koye maɓɓe ɓe njooɗodoo e yiɗɓe gollaade leyɗe ɗee, ɓe kaalda, ɓe paamondira, mbele ɓe mbaawa hisnude nafooje maɓɓe. Ko wonaa e kaaldigal fof alaa battane. Wiyde ina huutoroo doole laamu walla fuuntiiji, alaa heen fof ko wattinta. Laamu foti ko daranaade nafooje yimɓe mum, wonaa dartoraade yeeyde jeyi mum e ɗeɗɗude ɗum. Tesko : Nokku oo woni ko dow keerol Tararsa e Barakna, hedde kilooji 4 rewo laawol hakkunde Rooso e Ɓoggee.
Renndini ɗum ko Bookara Aamadu Bah
