En kaliino ɗum ɗooyene, kono maa en kaaltu kadi sabu eɗen mbiya « gosoraaɗo seerataa e laawde ». Sikke alaa kay, ko en wosoraaɓe.
Jaaynde wootere meeɗii yerondirde demokaraasii men oo e maynees. Nde tawnoo, eɗen nganndi, maynees, ko boofooɗe pusetee, ko woni e mum en koo yuppee e nokkuyel wona e dillineede, walla e wurweede haa rennda, tiiɗa, wela jullude. O wiyi kono kanko, o wurwii, o dillinii, o ronkii yo renndu. Nde o ƴeewtindii, o tawi ko ko wonti tufam. Ndeke firti ko renndataa saka tiiɗa. Naamnal dewngal heen ko mbele oo demokaraasii gaddaaɗo e Afrik wonaa haa wiyee “boy laawii nayi”? So en njuurniima no moƴƴi, ko kewata ɗoo e ko kewata leyɗeele goɗɗe koo, maa en taw ndeke demokaraasii ko wutte liggaaɗo e jehre, coodɗo fof nawa to ñootoowo hettitoo haa fota e mum. So tawii ko ko ɓurti taƴaa ngustaa, so tawii koko jaasi kommbitaa walla coodaa bagi mbaɗaa ɗakkaa-ɗaaraa. Ene gasa tawa mo men oo ne ko no keddiiɗi ɗii nii tan. Kono mbele en taw omo ɓurti ngustu-ɗen, walla taw-ɗen ko omo raɓɓiɗi ɓeydu-ɗen ?
Ko cikku-ɗen tan kam, ko mo men oo, nde hettitaa ndee, fotii e men rip. Ko ɗuum waɗi demokaraasii men oo fotndaa tan ko e renndo men. Eɗen nganndi kay laamuuji men ndeen, ko mawɗo tan jogii konngol. Ellee ko ɗuum tan dogata jooni e demokaraasii kaalateeɗo oo. Ko ɗuum saabii, so suɓngo yontii, en cuɓortaako neɗɗo sabu men goongɗinde ko fodani en, walla sabu miijo moƴƴo ngo joganii ɓesngu men. Sabu fotnooɓe finndinde en e ɗuum ɓee, ɓeydii ko majjinde en, haa cikku-ɗen neɗɗo suɓirtee ko leñol mum walla hinnde mum, no Pulaar wiyrata « yoo gundo res gundo elo resa elo ». Nde juuti, taw-ɗen ndeke hay ɗuum woodaani. Ellee nii en teskiima ko ɓuri ɗuum waasde yahdude e ganndal e pinal, so suɓngo sabu galleeji, walla sabu caɗtidiigal galleeji. Ko ɗuum waɗi eɗen njiya e gure men, « kala nde mawɗo galle maɓɓaa, ko rewɓe e sukaaɓe ngislanta ɗum, hay sinno ɓuuƴaaka islo ». KO noon ne kadi ɗaminiiɓe jogorɓe maayde e damuɗe cuuɗi fenooɓe ɓee ŋaañanortoo laamɓe e alɗuɓe kala ɗo ŋati e ɓalli mumen.
Mbele ko ɗum woni demokaraasii ?
E ko cikku-ɗen, demokaraasii e Afrik koko waɗtaa julorgal. Heewi fooɗanaade meeriyaagal walla dipiteeyaagal ko jahɗo haa teriti, hankadi alaa ɗo nangtii, ara fodana renndo mum ko wonataa, aaɓnotaako. Yimɓe tampa, kaɓa e koye mumen, tikkondira, mbonondira heen, so joom mum heɓii ko yiilotonoo, wayla niimaro mum telefon. Nde tawnoo tawata ko boy waɗtii muuccude jaaɓe tawa sammaanaaka. Waɗde o wiyata ko o fandinii. Ko hono ɓeen ngoni ndaña taƴoo, mbaasa mbanndikinoo en. Ñaaƴirooɓe golle leñol ɓe ngalaa haaju e gollanaade ngol. Hoɗdu kay, so huunaani no nagge, fotaano kam meende no mbeewa.
Jooni noon, naamnal men ko mande pinaten mbele pamen konngol Murtuɗo Joob haalnoo ngo: « politik fuutankooɓe, ko poɓɓee, poppee, pokkitee ». Goram ɗum saɗat noon sabu ene anndaa en ngañataa, en kaastat tan. Ko noon ne kadi, en njiɗataa, en tuuyete.
Malal Sammba GISE
