Caggal nde njoofnu ɗen daartol Sayku Umaar Taal, eɗen puɗɗoo ɗo huunde e daartol e woon e seernaaɓe e almuuɓe makko, ɓe yimɓe keewaani haalde haala mum en, tawi noon ko yimɓe darinooɓe e maantiniiɓe e nder fellannde diine Sayko Umaar, haa teeŋti e Saydu Jeliyaa.
Hol Saydu Jeliyaa ? Saydu Jeliyaa Tuure
(Ceerno Wocci) ene jeyaa, e njuɓɓudi fellaannde diine (jihaadi) Sayko Umaar Taal, e seernaaɓe ɓurnooɓe ɓallaade Ahmadu Sayko Umaar Taal hono Laamiiɗo Juulɓe, haa teeŋti e wuro Segu (Mali). Ahmadu Sayko e Saydu Jeliyaa ko banndiraaɓe (eɓe njiidi enɗam), ko sehilaaɓe hoolondirɓe haa ɗoon haaɗi. Cehilaagal maɓɓe e aduna joofi ko nyande wolde Duunga (sara wuro Nyamee, kam woni hannde laamorgo leydi Niseer) : wolde nde renndini ko konu Aamadu Sayko e konu Farayse (kolonyaal en), ko ndee wolde Saydu Jeliyaa ruttii e joom mum, tawi ene fellondira e Tuubakooɓe. Saydu Jeliyaa jibinaa ko hedde 1830 e wuro Haayre (Laaw), e nder galle seernaaɓe jannguɓe arab e diine lislaam e nder teemedanɗe jappondirɗe. Baaba makko, hono Ahmadu Siree Hasan Ceerno Wocci Tuure, ko ceernaajo lollunooɗo e nder Fuuta Tooro sabu ganndal mum, te siraaruuji yimɓe mbaɗata haa jooni aljumaa kala e yanaande makko, to wuro Haayre, ene teeŋtina ɗuum. Taaniiko, hono Ceerno Hasan Ceerno Wocci ene jeyaa e almameeɓe fiilanooɓe e Fuuta ko adii njiimaandi tuubakooɓe farayse. Yumma makko, hono Jeliyaa Saako, baaba mum ko Lamin Abdullaay Saako Ceerno Besmoor (walla Basmoor) gardinooɗo Duɗal Toowngal lollungal to wuro Ndormbos, e nder Diiwaan Halayɓe, hirnaange wuro Ɓoggee (e njiyiino Sayko Umaar Taal e hoore mum janngino e ngalɗo duɗal). Kadi yumma makko, Jeliyaa Saako, ko ɓiy Faatimata Aadama Taal, afo Sayko Umaar Taal en. Saydu Jeliyaa naati jaŋde ko e nder ɗiiɗoo galleeji seernaaɓe, to Haayre, to Ndormbos, e to duɗe Safalɓe (Muritani), Saydu Jeliyaa e minyiraaɓe mum ɗiɗo, hono Abdullaay Jeliyaa e Umaar Jeliyaa, njantii e almuuɓe heewɓe peewi Dingiraay (leydi Gine). Ko toon ɓe njanti e konu Sayko Umaar Taal, ko toon ɓe njoofni jaŋde maɓɓe. Ɓe njahdi e Sayko Umaar Taal haa Hamdallaay, laamorgo Maasina…(ene heddii, haa tonngoode aroore).
Aamadu Umaar Jah
