mercredi, décembre 31, 2025
Google search engine

Alhajji Mahmuud Bah

Ciftoren, eɗen poti siftorde ko hikka waɗti duuɓi 36 ko lampa diine mawka, annoore ganndal seedtinnde, timmoode waliyaaɓе laaɓtunde hono Álhajji Mahmuudu Bah Jowol (yo yurmeende Alla won e makko) ruttinoo e joom mum, ñalnde alarba 04 lewru siilo hitaande 1978.

Ciftoren, eɗen poti siftorde ko kanko wonnoo mo annduɓe mbiyatnoo Liwal-Barooɗe udditnongal duɗe Alfalah e nder Muritani, Mali, Senegaal, Gine, Kameruun, Liberiyaa, Konngo, Sayiir e Gabon ngam jannginde ɗemngal arab e sarde diine Lislaam e nder jookli Afrik.

Ciftoren, eɗen poti siftorde ko kanko jannginnoo yoga e pooye mawɗe jahruɗe ɗemngal Arab, guurɗe hannde walla dontinɗe ganndal e nder ɗee ɗoo leyɗeele, gila e jagge laamu tiiɗɗe, ñaawooɓe nantuɓe inɗe mumen, elimaneeɓe jumaaji e jamaaji tuugnorɓe haa e seernaaɓe duworteeɓe.

Ciftoren, eɗen poti siftorde ko oo ngenndiyanke mo yeru mum heewaano, fiɗɗitnoo pittol laamu Muritani, haɗi Ɓaleeɓe teppaade to binndol ɗemɗe ngenndiije Pulaar, sooninke e wolof, kañum fof e yahrunoode ɗemngal arab, e wonnoode heen tuugnorgal laaɓtungal.

Ciftoren, eɗen poti siftorde Sileymaani Baal helnoo muudo hormo e sahaa mum, Sayku Umaar Taal fellanno diine, ñiinuno laawol Tijjaani e ender yonta mum, Abdul Qaadiri Kan mahno jumaajie jamaaji hakkunde Horkayere e Dagana, Alhajji Mahmuud Bah ne fusno suudu humambinnaagal, sari ɗemngal Arab e nder leyɗeele Ɓaleeɓe. So lekki mawki yanii, colli keewɗi mbeemat kono ko ɗi mbeemii fof, hoto ɗi njejjit o woniino maamaawi mawki hakkunde yolnde wonande tampuɓe e hortiiɓe, sewnde ɓuuɓnde e nder jeereende wonande lohɓe ɗomduɓe, lañaandi cafndi, neenndi ndaganiindi heyduɓe.

Yo Alla yurmo mo, yaafoo mo, waɗa toon fooftorde makko, kanko e denndaangal maayɓe juulɓe. Yo Alla waɗtu barke e ɓesngu ngu o ɗacci caggal makko, caggal nde ngu wuuri ko juuti. Aamiin.

Alhajji Mahmuud Bah, nguurndam e golle Haalde ko fayti e oo ɗoo gorko wonaa huunde feeɓirnde en sanne nde tawnoo hay so tawii en kawrii e makko walla en ɓooyii yiyde mo ne, alaa ko kumpitino-ɗen e nguurndam makko so wonaa ayaawo makko walla so o ariino e Jowol ena dillinatnoo jamaanu keewngu. Kala ko ƴoogan-ɗen hannde banndiraaɓe e baɗte makko, keɓ-ɗen ɗum ko e deftere Dawiid Robenson e San Liwi Tiriyood (David Robinson et Jean-Louis Triaud) wiyeteende “ Sahaa Seernaaɓe ” walla e ko nanno-ɗen yimɓe ena kaala. Iwdi Mahmuud Bah Ɓiy Kummba Ummu e Umaar Daali Bah, Mahmuud Bah ari e aduna ko hedde hitaande 1905, caggal jibineede Annebi Iisaa, e nder diiwaan Ngenaar Senegaal e nokku ɗo wiyetee Jowol worgo, hakkunde Jammel Seydi Booli to bannge hirnaange e wuro subalɓe wiyeteengo Doondu to bannge worgo. Jowol worgo jiimi ko e caltol maayo wiyeteengol Yejja, huufi Ceenal Bilbasi, ɗo kolce dimaaɗi jaambareeɓe ganni mbaɗatnoo biidi e boyli. Tolnii ngo to bannge Muritani ko Jowol rewo walla Jowol Sahre. Ko ɗoo woni ɗo Mahmuud Bah, noddirtenooɗo innde Sammba Kummba e cukaaku, fuɗɗii nguurndam mum ender galle mo sukaaɓe nayo worɓe e gooto debbo jiiduɓe yumma e baaba :

  • Hammadi Umaar lollirɗo Hammadi Kummba
  • Aysata Umaar lollirɗo Aysata Kummba Mahmuud Umaar lollirɗo Sammba Kummba
  • Demmba Umaar
  • Yero Umaar Mahmuud Bah ko ɓiɗɗo gorko ɗiɗaɓo. Ko ɗuum jeyi sabaabu innde Sammba ndee.

Kono jinnaaɓe makko ɗiɗo ɓee njibinaa, kañum en, ko ene nder diiwaan Boosoya e wuro aynaaɓe wiyeteengo Gudduɗe Nduwetɓe. Ittunoo ɓe toon, no yoga e galleeji daayɗi fayde Waasaa kodde, Tiggere, Tokomaaji, Demmbankaani walla Poolel Jaawɓe nii, ko caɗeele e rewam poodondiral lefol laamu hakkunde cuuɗi Jahjahɓe laamotoodi Guddude. Nde ɓe ngari e Jowol, ɓe ngardi ko e jawdi cewndi, beyi e baali. Haa e duuɓi cakkitiiɗi ɗii, doornde geddu oo ena heddinoo ɗo ɓe koɗnoo ɗoo.Ɓe ngadii njokkondirde, e oon sahaa, ko e galleeji welenaaɓe, caggal ɗum e sohsohɓe Jowol. Kono to bannge gorol, asli Mahmuud Bah dawi ko to diiwaan Tooro e galle arɗooɓe Bantu. Ko Arɗo Buubu Sammba Gaawa umminoo toon, ari hoɗi e Guddude gila ko adii sahaa almameeɓe.

Ngaynaaka e Almudaagu Mahmuud Bah

Nde Mahmuud Bah waɗti hakkille, weddaa ko e ngaynaaka haa dañi duuɓi 16. O waɗii kala ko aga baali wadatnoo : birde e daayde, wiidaaɗe e yaraade, e faarnoraade joljole aga so mooraade walla waɗde jimmbi, ekn. Ko e oon sahaa, o dañi dokkere yitere nanere. Won wiyɓe ko ñawu baɗe dokkidini mo. Kono ko ɓuri yaajde koo, dokkidini mo ko lojol. Ko ɗo o feyyanatnoo baali makko, ɗo wiyetee Jakre sara wuro Gawdal, cetetinal catal ngal o soppatnoo ngal naati e yitere makko. Yitere ndee ñawi haa wonti dokkere.Dokkidde mo waylii ko heewi e ngonka makko.

Ko ndeen o seerti e nguurndam aga, o woondi wonde ko heddii e nguurndam makko koo, so woodi, o wadtata siforeede hankadi ko ceerno dokko kono wonaa gaynaako dokko. Ɗuum ko e hitaande 1921 wonnoo. Nii wonio yeeyi huunde e baali makko, o fayi Weendu Boosoyaaɓe е nder diiwaan Damga. O naati ɗoon e duɗal Ɓuraana mawngal tawi ardii ngal ko jowolnaajo gooto ena wiyee ceerno Umaar Daawda Jah. E nder duuɓi nay, kanko Mahmuud Bah, o reeni deftere Alla ndee fofe banngeeji ɗiɗi ɗii, caggal mum, o waɗi kaborde, o janngi doosɗe mbinndiin e lelngo.

Nde ɗuum timmi, no aada yahri nii, ceerno makko nawti mo haa e juuɗe koreeji makko to Jowol ngam seedtinde wonde o ɓaarii jangde ɗo mum ɗoo. Ceerno Umaar Daawda Jah rokkaa nduwordi paayodinndi :

  • 100 dammuwol mbeewa Njawdi
  • Ngaari ndi duuɓi 7
  • 100 mbuuɗu e ceede ɗe ɓe mbiyata e oon sahaa, kopporeeje Gine.

Nde ɓe ngarti e Weendu Boosoyaaɓe, Mahmuud Bah waɗti wallondirde e ceerno mum e kuufgol e keblugol duɗal ngal. E oon sahaa, fotde 480 almuudo ena njannga ɗoon. Heen 150 ko sanɗaaji walla mbiyen ko almudɓe fuɗɗiiɓе woɗɗoyde njanngata ko celluka.

Hay so tawii ko heewi humpitaaka e nguurndam makko e nder wuro Weendu Boosoyaaɓe, ena sikkaa wonde Mahmuud Bah fotataa dañde caɗeele nguurndam sabu korsa e giɗgol ceerno oo e mum. Kono kaan korsa fof e seedtinde, haɗaani mo, kanko Mahmuud Bah, nde wonnoo omo wondi e huuñere ganndal nde alaa ɗo haaɗi e pellital jooɓingal faandaare laaɓtunde, ñaagaade ceerno oo ngam yawtude e nokkuuji goɗɗi.

E hitaande 1924, no e yontaaji gadiiɗi gila e Abdul Qaadiri Kan haa e Umarul Fuutiyu Taal en, kanko ne o felliti nanngude lappi Sahaal, o tiindii to leydi safalɓe, to gannde lugge to bannge Ɓuraana e to ɗemngal arab njanngetee gila e jamanuuji ɓooyɗi. O ƴaaŋi Ɓoggee, ɗo duɗal Ceerno Aamadu Muktaar Saako ngam diisnaade ɗum e ñaagoraade ɗum duwaaw. Ngaal ko duɗal lollungal sanne e nder reedu Fuuta. Ngal jannginii seernaaɓe mawɓe e waliyaaɓe heewɓe. E oon sahaa so almuudo wiyii ko gasnuɗo Ɓuraana, yimɓe njaawataa hoolaade ɗum so wonaa nde waawɓe seedtanaaɓe ndimmbini ɗum ngam hoolkisaade so tawii mbaawka kaa ena timmi walla alaa ka tabitaani. Nii woni almudɓe duɗal ngal catii mo, ngoni e toɓnude yiiwoonde naamnde e dow makko, ceerno Aamadu Muktaar Saako ena jooɗii ɗo woɗɗaani ena ndaara hakkunde maɓbe. Ko ɗoon almudɓe ɓee е ceerno mumen ceedtii wonde ko o dowrowo e nder fuɗɗiiɓe heɓde ganndal, teddini mo teddungal ngal ganndo haandi.

Ceerno Aamadu Muktaar yiɗi nanngitde mo ɗoon mbele omo nawda janngude e jannginde kono o yaafnii ngam jokkude ɗanngal njiilawu ganndal. Oon rokki mo njooɓaari, o nanngi laawol jeereende, o naati e rewo, omo nootitii e duɗal Letwetaar Sara Mudjeriyaa. Ardii ngaal ko ganndo mawɗo dowrowo, nantuɗo innde mum ena wiyee Abdu Fattah. O janngi ɗoon jangde faayodinnde.

E nder duuɓi nay, o heɓii ɗoon sirluuji keewɗi e seedantaagal ijaaza. Ngal ɗoo daawal ɗiɗmal to bannge njanngu, maa mbiyaa ngal ɓeydii ko sasnude mo e huuñɗinde mo e njiilaw ganndal haa teeŋti noon e giɗinaade to bannge sariya. O nani duɗal goɗngal ena to wiyetee Singiti to diiwaan Adraar, ena janngina heen ko laaɓti, o yahi toon. O woni toon ko Alla haaji, caggal ɗuum, kanko e almudɓe yonɓe ɓe nootitii kadi e duɗal Tiijikja. Ko ɗoon e ngoon wuro, miijo jokkoyde jangde to Makka arani mo.

Ndeen o feeñninii ndeen yiɗde kadi, janngidiiɓe makko mbaɗti tooñde mo, no o tooñirtenoo nde o woppi sawru makko ngaynaaka o wonti almuudo janngoowo. Kono nde wonnoo o jogitií haa hannde ko fiɓnde nde o yooɓinoo gila omo yahra e duuɓi 16 ndee, ko wondiiɓe makko kaalata koo fof battinaani e faandaare makko nde o fiɓnoo. Ahmad Muktaar, gooto e wondiiɓe makko e duɗal hee abbitii e makko sabu yiyde e makko pellital mawngal. Mahmuud Bah ko neɗɗo joom himme, gannduɗo haaju mum, joom fiɓnde jogiiɗo faandaare laaɓtunde.

Laawol Mahmuud Bah feewde Makka*

Danngal ngal yahri ko daawe. Mahmuud Bah e sehil mum, nge mbaynii Tiijikja ndewi ko Kiifa, ifa, payi Ñooro laamiiɗo Juulbe. Ko ɗoon ɓe tintini koreeji maɓɓe ko adii nde ɓe ɓennata Bamako. Caggal ɗuum, Ahmad Muktaar waɗi ɓerɗe ɗiɗi e ɗanngal ngal, miijii ruttaade, refta Kaay, fayta Senegaal, ruumoya gerte, so woodii ko dañi, fayta Singiti, jokkoya jangde.

Mahmuud Bah ɓenni kañum gooto. O rewi e Kaarikooro, o fayi Segu, o ɓenni Mopti. O rewi Namee to leydi Niiseer, o ɓenni e Njamena to leydi Caad.

O hawrii ɗoon e caɗeele mawɗe sabu heege wonnge e leydi ndii e tayooɓe wonɓe e jolɗe, jeejotooɓe ɗannotooɓe hirnaange afriknaaɓe fayɓe Makka.Caɗeele ɗee e heewde e saraade, subaka fof e Alla, fiɓnde makko ena ɓeydoo tiiɗɗe. Jamma fof garɗo, o waalata ko dursitaade Ɓuraana haa Alla weeta. Ɗuum ko aadi mo o aadondirnoo e hoore makko gila e foɗɗoode. E nder balɗe19, Mahmuud Bah waɗi 1 900 km ngam taƴtude leydi Sudaan. Caggal mum, o daaklii ɗoon e nokku, o woni e gollaade ngam dañde ceede seeɗa ko o yooɓii. Ko ɗoon e ngoon wuro, jahdiiɗo makko mo o woppunoo caggal oo tawti mo, caggal nde fiɓi anniya mum. Ɓe naati e leydi Ecoppi, ɓe ngari e wuro wooto. Ko ɗoon dame fartaŋŋe puɗɗi udditanaade ɓe. Yimɓe wuro ngoo njaɓani ɓe, пjаɓɓоrii ɓe sabu baawal mаɓɓе Ɓuraana ceedtinngal haa mbaɗti wiyde so gooto mumen yiɗii memde ɓe, ko maa salliginoo no payɗo e deftere kaamiilu nii. Ɓe teddinaa ɗoon teddungal caɗtungal, ɓe ndokkaa ceede e njooɓaari. Ɓe ɓenni Adis Abeba, ɓe payi kaggu-laaɗe Eriitere (Erythrée), ɓe lummbi Maayo woɗeewo ngam naatoyde e wuro Saana. Ngoon wuro woni ko e nder leydi Yaman. Ko ɗoon ɓe njahri hajju Makka mo ɓe koyɗatnoo oo. Nde hijjoore timmi, yahdiiɓe ɗiɗo ɓee ngonti e janngude ɗoon e leydi Arabii Sawudit.

Hakkunde kitaale 1928 e 1933, Alhajji Mahmuud Bah naati e duɗal gadanal Alworaabiya, caggal ɗum duɗal jaabihaaɗtirde Esooli. O heɓi ɗoon seedantaagal rogere adannde (diplôme du premier cycle). Ko ɗoon o ɓallii kadi duɗal goɗngal toowngal biyeteengal Madarsatul Alfalah. O joofni jangdeɗeele e hitaande 1939, o heɓi seedantaagal pattamlam jangde rowrowre to bannge sariya e hadiis walla ijaasul tadriis fil hadiis.

Njaay Saydu Aamadu

RELATED ARTICLES

WOPPU ƊOO YOWRE

Tiiɗno winndu ɗoo yowre maa
Tiiɗno winndu ɗoo innde maa

- Advertisment -
Google search engine

Most Popular

Recent Comments