E nder ɗuum, so en ngartii e Pulaar e ngonka mum nder jaaynirɗe kese, haa arti noon e internet, maa en taw golle keewɗe no feewi ina padi en. Gaa gaa dalillaaji winndannde “hol ɗemɗe luutoytooɗe e internet ?” ndee rokki ɗii, dalillaaji goɗɗi, keewɗi na ngoodi, potɗi addande en daranaade naatnude no moƴƴi ɗemngal men e nder jaaynirɗe kese, haa arti noon e internet. 

En ngardiino e daartol men Misra Ɓooyɗo haa ɗoo  : "E yonta iidii laamgalle  Misranaaɓe ndarni laawol njulaagu feewde Nubi ngam heɓde toon kaŋŋe e cuuraay. Ko noon ɓe mbaɗdiri e Palestiin njulaagu, hono no seedtortoo ɗum looɗe petroŋ palestiinnaɓe taweteeɗe e genaale firawna en, e yonta laamsuudu adanngu." Jooni njokken  

E tonngoode 144 en kaaliino ko faati e ƴoƴre tafaande (intelligeance artificielle), wonde annduɓe mawɓe, waaɓe no Bill Gates, ina kuli hoto masiŋaaji «ɓoccitoyaade juuɗe men», ɓurtoo en ƴoƴde, kalfoya en… E nder ɗuum haa hannde, yeru mum waɗii ko Koree bannge worgo, ɗo masiŋ gooto (walla mbiyen gollirgal) mo sosiyatee biyeteeɗo Google Deep Mind feewni ina wiyee AlphaGo (Alfaa Go) fooli neɗɗo biyeteeɗo Lee Se-dol mo nganndu-ɗaa jeyaa ko e ɓurɓe waawde cokki mbiyeteeki « go ».

Ndeen, annduɓe keewaani sibu ganndal saraaki. Hade binndol e defte yiyteede, ganndal mooftenoo tan ko e hoore. Ɓurɓe humpitaade e anndude ko ɓurɓe waawde huñaade e mooftude e koye mum en humpitooji aduna. Oon sahaa, ganndo ko mooftuɗo kewuuji keewɗi e hoore mum.

Nuwaadibu udditii koolol keewal pine ñalnde 22/04/2016, seppo cosaan yooɗngo e tawtoreede hoohooɓe diiwaan oo. Kikiiɗe, hirndoraa ko ndefu ñameele e njarameeje gaadoraaɗe : ñiiri e bunaa en, kodde ñebbe en e bisaab ekn. 

Koɗo ɓurnooɗo tijjeede e ɗiiɗoo lebbi, mo garal mum heewtunoo rajooji, wanngii e teleeji, haɗi jaayndiyankooɓe, jirwinooɓe e winndooɓe ɗoyli e fooftere, hono Alhajji Baaba Maal, jaɓɓaama takkusaan ñalnde 5 lewru mbooy(mars) 2016, jaɓɓungal pattamlamal to Boowal laaɗe-diwooje Nuwaasot. Jaɓɓii mo ko Fedde Subalɓe, noddirteende “Subalɓe Ŋawle-Ƴella”, e gardagol Mbooc Abuu Maariyeta Mammadu.

Ene wiyee, « woodi ko geɗe ɗiɗi : ko njey-ɗen e ko en njeyaa. Kala goppuɗo ko jeyi, jogori nangtaade ko e ko jeyaa. E ngaan sahnga noon, moƴƴinana jeyɓe kañum boniree ». Ene gasa tawa ko faamde ɗuum addani won e pelle nodditortooɗe pinal waɗde sahaa e ahaa fof « ñalɗi pinal » tawa ene kollira heen ñaantule e kuutorɗe mawɓe adiiɓe en arde e aduna kuutortonoo.

Gaññeeje tati juulɓe njiytaama to Nîmes, leydi Farayse, tawi ko gaññeeje juulɓe ɓurɗe ɓooyde jiytaaɗe to Farayse. Gaññeeje tati juulɓe njiytaama to Nîmes, leydi Farayse, tawi ko gaññeeje ɓurɗe ɓooyde jiytaaɗe to Farayse. 

Min podaniino jokkude winndannde “Ko Pulaagu naatni en e Duunde Orop”, hono njillu Saydu Aamadu Njaay to Orop. En kuuɓnii aadi, jokkere ndee nani.

Wonande Yuusuf, (JKM), e konngol Alla toowɗo oo : Innde Alla jom yurmeende Aduna e wattannde. 

“Muritani ina fiɓondiri e Al KAYDA (Aqmi)  gila e hitaande 2010, aadi wonde Moritani yanataa e tuddule maɓɓe konu e nder leydi mum, kamɓe ne maa ɓe ndartin njanguuji maɓɓe e nder leydi hee”. Ɓe ɓeydi heen nii “Muritani nii huniima rokkude ɓe hitaande  kala hakkunde ujunaaje 10 miliyoŋ haa ujunnaaje 20 miliyoŋ ooro e sarɗi tawa ɓe ndiftotaako tuubakooɓe e nder leydi eɓe ɗaɓɓira lomtinaneede kaalis” .

Ngon-ɗen hannde ko e yonta ɗo ɗemɗe keewɗe ngoni e maayde, sibu, so ɓetaama, “jonte ɗiɗi kala won ɗemngal nattata huutoreede.” Hol ko foti waɗeede ngam faddaade maaygol ɗemɗe e oo yonta internet ? " 

En ngardiino e daartol Misra Ɓooyɗo haa ɗoo : Diine kerecee en naati Aleksandiri tigi rigi ko hedde hitaande 50, tee teeɗanii ko lomtaade dewe tawaaɗe e nokku hee. 

Hinndu Mintu Ayniina, jaagorɗo Pinal e fitiram-gollaagu e Hammedi Kamara, jaagorɗo Catiindi e Ɓamtaare duumotoonde njaɓɓaama ñalnde aljumaa, 14 marse (mbooy) 2016 e wuro Jiinge Jeeri Tummbere, tunndo Ligisayba Gorgol. Faandaare njillu nguu ko yuurnaade no duunde Jeeriyel Tummbere ndee yantirta e doggol jaatiiji ngenndi lasaaɗi, ɗi Unesco heptini (patrimoine national reconnu par l’Unesco). 

Ko firo Dowla ɗaɓɓi koo, Daesh woni ko e renndinde ɗum : en njiyii e winndannde men ɓennunde ndee  hol ko woni miijo « dowla » o e peeje mum gollorɗe. Jooni ƴeewen hol no ɓe nganniyorii yuɓɓinirde Dowla oo haa tabita, tuugoo ɗo dowlaaji aduna ɗii kala tuugii ɗoo : ɗum firti o  jogoo leydi keertiindi, ɓesngu njogiingu fiɓnde wondude e laamu taƴngu sañ e dow leydi e kala ko ɗum ɗaɓɓi maa wonii konu, faggudu, jotondiral e dowlaaji goɗɗi, njuɓɓudi laamu ekn…..

Ƴoƴre tafaande woni ko ɗemngal Farayse wiyata “intelligeance artificielle”, ɗum woni ƴoƴre masiŋaaji e gollirɗe (logiciels) informatik. Ɗum na nawori ordinateeruuji e telefoŋaaji cinndeeteeɗi ganndaaɗi ɗii kam e ko wiyetee robooji koo, ɗum woni masiŋaaji peewniraaɗi waɗde golle yimɓe mbaɗatnoo.

Ko e lewru abriil 2006, Fooyre Ɓamtaare ƴettitnoo golle, caggal nde yowaa e hitaande 1989. Gila ndeen, haa e ñalngu hannde nguu, joomiraaɗo ina rokki en mbaawka yaltinde nde e kala lewru. 

                ... kala kaalɗo hannde ko fayti e kaddingol sukaaɓe rewɓe, heewi ko helɓineede, kadi fawee ko wonaani. E sikke men noon, en potaani salaade haala kaa haalee. 

Ñalnde 14/02/2016, catal F.Ɓ.P.M. to Kayhayɗi waɗii batu kuuɓtodinngu. Ginol golle batu nguu fawii ko toɓɓe ɗiɗi : ciimtol golle catal e suɓaade yiilirde hesere. Tawtoraaɓe ɓee gooto fof hollirii hoore mum, hollirii weltaare mum, ɓe njaarii hooreejo Sammba Gata Bah e golle mum tiiɗɗe ɗe o gollanii ɗemngal Pulaar.

Tuggi 2007, nde laanel ndiwoowa jippinnoongel keesuuji  keesuuji dorog to Nuwaadibu yiytaa faade hannde, alaa hitaande meeɗnde ɓennude tawi ajaande njulaagu dorog kewaani e leydi Muritani. E hitaande 2009, Ahmeddu wul Abdallaahi wiyiino “Miɗo sikki ownugol fotaani wonde ko tuubakooɓe mbiyata “lekki mbirnuki dunndu” koo. Hol ko woni dunndu nduu ? Dunndu nduu ko njeenaari tuddiinndi e huunde e juɓɓule kisal kam e sarwisaaji ndenndaandi, kono noon, e ko ɓuri teeŋtude ko dorog.” Ɗum firti ko ɗee gajaale mawɗe kewooje e leydi men e ɗii duuɓi cakkitiiɗi ɗii fof, kam en fof njiydi lamol...