Ngonka Pulaar e nder jaaynirɗe kese

0
2549
tete.jpg

E nder ɗuum, so en ngartii e Pulaar e ngonka mum nder jaaynirɗe kese, haa arti noon e internet, maa en taw golle keewɗe no feewi ina padi en. Gaa gaa dalillaaji winndannde “hol ɗemɗe luutoytooɗe e internet ?” ndee rokki ɗii, dalillaaji goɗɗi, keewɗi na ngoodi, potɗi addande en daranaade naatnude no moƴƴi ɗemngal men e nder jaaynirɗe kese, haa arti noon e internet. 

E nder ɗuum, so en ngartii e Pulaar e ngonka mum nder jaaynirɗe kese, haa arti noon e internet, maa en taw golle keewɗe no feewi ina padi en. Gaa gaa dalillaaji winndannde “hol ɗemɗe luutoytooɗe e internet ?” ndee rokki ɗii, dalillaaji goɗɗi, keewɗi na ngoodi, potɗi addande en daranaade naatnude no moƴƴi ɗemngal men e nder jaaynirɗe kese, haa arti noon e internet. 

Eɗen etoo, e ndeeɗoo winndannde sifaade ngonka ɗemngal Pulaar e nder internet, haa teeŋti noon e jaayɗe Muritani e Senegaal. Waɗi noon, jaayɗe njeyaa ko e geɗe ɓurɗe waawde laynude ɗemngal, haa teeŋti noon hannde, e jaaynirɗe kese ɗee.  En ɓuraani teeŋtinde yerondirde Pulaar e ɗemɗe goɗɗe ɗee, kono ko ƴeewde ko woodaa, e wasiyaade moƴƴinde ɗum e ballaade ko ɓuri ɗuum.

E sifaa kuuɓtodinɗo, Pulaar ina haalee e denndaangal rajooji e teleeji leydi Muritani, hay so tawii noon waktuuji mum ko seeɗa so ƴeewdaama e ɗemngal Arab. Eɗen cikki tan alaa rajo walla tele gonɗo e leydi Muritani, mo haalataa Pulaar hay so seeɗa. Heddii ko waɗde feere mbele ko yawetee koo ina ittinee, woni waɗee ñamri (loowdi) moƴƴiri, wallita ɗemngal ƴellitaade e waɗde feere mbele jeewte ɗee ina ɓeydoo juutde e heewde. To oon bannge, eɗen teskoo heen tan, caɗeele to bannge kelmeendi, sibu, wonande geɗe ɗe ngalaano e ɗemngal men, gooto kala fentat bannge mum no wiyrata. So jaaynooɓe ɓee kadi keblanooma to bannge jaaynugol e binndol ɗemngal ngal, ina gasa ɗum ɓeyda ñamri e faayiida emisoŋaaji ɗii. Ko kumpti-ɗen wonande leydi Senegaal, jaayɗe ngenndiije ɓurɗe teskinde ko RTS e 2STV e TFM. Rajooji noon ina keewi toon, kono ko yaltinta heen Pulaar heewaani.

E mbaadi kuuɓtodinndi, eɗen njawi geɗal Pulaar e jaayɗe ɗee fof, Muritani haa Senegaal, haa teeŋti noon kadi to Senegaal. 

Jaayɗe kaayit keewaani. Ko tin-ɗen wonande jaayɗe binndaaɗe, ko Fooyre Ɓamtaare ina woodi e Muritani. En tinaani hono mayre to Senegaal walla e leyɗe goɗɗe ɗo Pulaar/Fulfulde haaletee.

To bannge Internet, ko idii fof, en mbaawaa dottude keerol, no mbaɗiran-ɗen rajo e tele nii. Kono maa en eto ƴeewde hol ko woodi heen tawi gollaa heen ko ummoraade e leydi Muritani e Senegaal. Internet ko huunde yaajnde no feewi sibu toɗɗii ko denngaangal ɓoggi e masiŋaaji jokkondirɗi e nder winndere hee : ordinateeruuji, alluwon, telefonaaji cinndeteeɗi, walla masiŋaaji ko ɗi mbaawi wonde fof, baawɗi jokkondirde e goɗɗi. To oon bannge Muritaninaaɓe e Senegaalnaaɓe ina njeyaa e ɓurɓe softude to bannge jokkondire e ɓatakeeji (iimeeluuji), firooji topirɗe, walla kuutoragol laylayti (yeru facebook woni ko e fireede e Pulaar). Ko ɗuum nii waɗi, e ɓetirgal ɗemɗe biyeteengal Ɓetirgal Calvet wonande ɗemɗe winndere, ko Pulaar (Fuuta Tooro) heedi yeeso pulfule keddiiɗe ɗee kala. E nder ɓetirgal ELAN wonande ɗemɗe Afrik, ko Pulaar ardii ɗemɗe Afirik keddiiɗe ɗee kala sibu, ko nii ɗum wayi heen : Engele, Farayse, Arab, Fulfule/Pulaar, Swaahili, Hawsa, Español, Arab Misra, Purtugeec, Mandeŋ, Yuruba, Igbo, Soto… Ndaa ɓetirgal ngal ina teskii no feewi naatgol ɗemɗe ɗee e nder internet.  To bannge lowe internet, Muritaninaaɓe ina njeyaa e ɓurɓe waawde wuurnude lowe pulaar nder internet. E kitaale 2008 haa hedde 2013, lowe pulaar keewɗe cosanooma, kono yoga heen nguuraani, majjii menndeŋ. Lowre internet “pulaar.org” ina jeyaa e lowe pulaar ɓurɗe wuurde hannde. Nde sosaa ko e hitaande 2007. So wonaa kayre ko “peeral.com”, “misiide.net”, “pulaagu.com” (wayrii yolleede binndanɗe gila desaambar 2014). Ɗum jiidaa e lowe tokoose walla binndanɗe pulaar ɗe Muritaninaaɓe heeriiɓe caaktata e internet, gila e facebook haa e Google walla goɗɗi…  Ko jiidaa e ɗuum ko rajooji internet : ɗiin kadi darnde mum en ina maantini.  Coftal ngal haaɗaani toon tan sibu eɗen njogii koyngal to “Wikipedia” ɗo puɗɗi-ɗen yollude huunde e binndanɗe…  Walla kadi e firooji mbaɗatno-ɗen gila 2008 to lowre mozilla.locamotion.org/ff  yantude e doggol firooji Google-e-pulaar,  firooji gollirɗe keeriiɗe (Spip, WordPress, Drupal …), walla Goomu firo ɗoo e Nuwaasoot…

Ina gasa wooda ko njejjit-ɗen walla wooda ɗo njuum-ɗen, kono eɗen cikki tan ngonka Pulaar e nder jaaynirɗe kese woɗɗaani ko haalaa koo. Heddii, ko e yonta hannde oo, en mbaawaa teeɗanaade ɓamataare ɗemngal men tawa en ndaraaki naatnude ngal e geese (Internet) e waɗde feere mbele ngal daña jaaynirɗe ngal heerorii, woni, e yeru, teleeji e rajooji tawa ko kanngal ɓuri doolnude heen.

Bookara Aamadu Bah