Mbaañ : Perseverance yiytii ngalu

1
1201
La-NASA-decouvre-lorigine-dun-mineral-rare-trouve-sur-Mars
La-NASA-decouvre-lorigine-dun-mineral-rare-trouve-sur-Mars

Ɓurii lewru jooni ko njahdikon ɗiɗon kon naatani ɗanngal juutngal ngam yettaade hawngo wiiduru na toon ine wiyee Jezero, ɗo wonnoo mbalndi weendu ɓooyndu, ɗo kon njuurii ñalnde 18 feebariyee 2022. Ɗoon woni toɓɓannde lappol ngol ɓurnde mawnude. 

Ɓeeynirka Perseverance kaa naatanii asde tagofeere ndee ngam ƴettude nduufdi mum (mbaañiri) potndi artireede he leydi men hee ngam yuurnitee, mbele ɓeydo-ɗen humpitaade.

En njettii bajjo, ko heddii e lappol hee ɓuri ko ɓenni koo newaade. NASA waɗii feere fof mbele Perseverance ine rewa bolol ngol heewaani pitti. Alla waɗi kadi elikopteer-yel ngel wallitii no feewi, haa ɓurti ko yaakoranoo koo. Ngel seeraani e fittande deegowel ngel bolol mum, sibu ko kanngel diwata, ngel fota bolol ngol, haa deegowel ngel waawa woomaade kaaƴe, e tule ceenal, e gaasaɓɓe goɗɗe gonɗe he Mbaañ.

Gila Perseverance yettii yupporde ndee, fooftere alanaani NASA e deegowel Perseverance kam e elikopteer Ingenuity. Perseverance nana yirloo, ine asa, ine ƴetta mbaañiri he nder wiiduru Jezero. Ko nokku keeriiɗo ɗo NASA ɗaminii yiyde ɓarakke nguurndam ɓooyɗam. Ñalnde 15/9/2022 NASA habrii wonde deegowel ngel yiytii ɗoon geɗe coftinooje no feewi.

E wiyde annduɓe ɓee, « yupporde wiiduru nduu ine waɗi wallere heewnde, seertunde e kaaƴe ummoriiɗe e joortugol kaaƴam (lave) tawaɗam he fonngo wiiduru nduu » … e geɗe keewɗe goɗɗe gaddanooje faamde tagoodi Mbaañ. Ko ɓuri ɗoon teeŋtude, wiyaama Perseverance yiytii toon haayre walleere loopeere (wallere e loopal) keeriinde ine wiyee « mudstone », ine waɗi geɗe ɓalliije « kaawniiɗe ». « Ɗeen kaaƴe loopal ine nganndiraa mooftude (ga leydi men gaa) ɓarakke kullon nguurkon ». Ɓe mbiyi kadi ɓe njiytii he lappol hee « ɓittere ɓurnde mawnude geɗe ɓalliije ».

Ko ɗeen geɗe ɓalliije ngoni ? Geɗe ɓalliije joopaaɗe ɗee ko geɗe ƴulɓeeje (éléments carbonés), tawi ɓuri heewde heen ko gatome poofiri (oxygène) e ndiƴƴiri (hydrogène). Geɗe goɗɗe baaɗe no azote, fosfoor, Suufar ine tawee heen. Ko goonga noon ɗee geɗe ine keɓiroo silsil mo noddaani nguurndam, kono ɗe ɓuri anndireede ko nafoore majje nder silsilaaji nguurndam keewɗi.

Ɗum noon, so NASA yiytii ɗee geɗe he nokku ƴettirɗo seedeeji, ko ɗum maande wonde nokku oo ine waawi tawa ine moofti maaɗe laaɓtuɗe ceedtotooɗe ŋaddet nguurndam, ɗum firti mbayliigaaji taariindi ɗi kulle guurɗe caabii ŋaddet.

Wonaa ngol laawol tan mooɓte ɓalliije njiytaa he Mbaañ. Kono ko ngol woni go’o ko ɗe njiytaa haa heewi he nokku jaakoranooɗo henanaade nguurndam.

E sahaa mo njahraten oo, tawegol toon ɗee geɗe ɓalliije firtaani alaa e sago maa maaɗe nguurndam tawe toon, tawe ko kullon nguurnokon toon ngoppi ɗoon. Kono yiytude ɗe he oo nokku ko kabaaru belɗo wonande NASA. 

Annduɓe ɓee ine keppi heɓde seedeeji ƴettaaɗi toon ɗii haa mbaawa yuurnaade ɗum en… Kono maa ɓe muña no feewi dee. Sibu, hay sinno Perseverance ine jogii laboratuwaar tokooso gaddanoowo ɗum waɗde silooji garwaniiji, deegowel ngel waɗii heen ko waawnoo fof. Jooni ko wiɗtooɓe NASA poti ƴettitde golle ɗee, ngam sunnaade baŋ-yoo-baŋ punndi kaaƴe ƴettaandi toon ndii. Kono  ko maa ndiin punndi heɓee tawo. Ɗuum noon wonaa kadi huunde newiinde. Ko ɗuum nii wonoyta faandaare lappol goɗngol, biyeteengol Mars Sample Return (Gartirgol santiyoŋaaji Mbaañ).

E oon sahaa, juurotoongel tokosel ara juuroo hawngo wiiduru nduu, ine jolni jerƴowel ñillel. Ko he nder ngeel jerƴowel punndi kaaƴe ndi Perseverance ƴetti ndii waañjittee. Kono kadi won ko waylaa e no geɗe ɗee potnoo waɗireede nii he ko sakkitii koo.

He feere adannde ndee, ko deegowel goɗngel fotnoo artiroyde ko ƴettaa koo. Kono, sabu NASA weltaade haa ɓurti e golle Ingenuity (elikopteer-yel jahdigel Perseverance ngel), ɓe pelliti tafde elikopteryon ɗiɗon ngoɗkon nanndukon e Ingenuity ngam artiroyde kaaƴe ƴettaaɗe ɗee.

So jerƴowel ñillel ngel rimndaama ngel ruuya faade jirlol Mbaañ. Ko ɗoon laana ngoɗka njirla heɓɓotoo ngel, ngam artirde fof he dow Leydi, hedde 2030 (ɗoo e duuɓi 8 !)

Bookara Aamadu Bah

YOWRE 1

Woppu jaabawol

Winndu yowre maa
Winndu ɗoo innde maa

Ce site utilise Akismet pour réduire les indésirables. En savoir plus sur comment les données de vos commentaires sont utilisées.