Eɗen ciftina tan, gila 1999, UNESCO felliti, nde 21 feebariyee arti fof, siftorde ɗemɗe muuynaaɗe e semmbinnde ɗum en. So en mbiyii ɗemɗe muuynaaɗe noon, en kaalii ɗemɗe winndere ndee kala, sibu ɗemngal kala won muuynuɓe ɗum. Kono, foti ɓurde teskeede e feere UNESCO ndee, ko yiɗde hollitde yimɓe, wonde ɓural moni e mum en kala, ko huutoraade, gooto fof, ɗemngal mum ngal muuyni, sibu ko heen tan waawi reende neɗɗaagu mum, tee ko kañum ɓuri newanaade ɗum ngam marde gannde. 

«Cukalel laaɓa juuɗe ñaamdata ko e mawɓe». Heewnoo wiyeede noon, ko cukalon nehikon no feewi, njuumtukon. Ndeke, eɗen mbaawi innirde noon sukaaɓe ɗiɗo, ɓe mbiyaaka «so mawnii maa nattu», waɗɓe geɗe teskinɗe no feewi e hitaande 2012 ndee, sibu ko yiytuɓe huunde heddotoonde e defte, daartoyteende e defte ganndal, ɓeen sukaaɓe wiyeteeɓe wageeɓe.

Oon sahaa gooto mo peeje cakkittee ngam yaltinde leydi ndii kiris, laamu Asiis ina ɗaɓɓiri sosiyateeji tati jula mawɗo biyeteeɗo Buamatu (joom opitaal gite oo) nde njoɓata fotde miliyaaruuji 4 ugiyya. Ko ɓuri heewde e yimɓe mbiyi wonde « hay gooto meeɗaa yiyde ko wayi nii », tee ina cikkitii laamu nguu (walla Asiis e hoore mum) yiɗde bonnande Buamatu. 

Ñalnde 11 feebariyee 2013, Masawuud wul Bulkayri hollitii miijo sakkiti ngam wallitde leydi ndii yaltude e kiris politik wuuri hannde oo. Ceŋɗe politik leydi ndii kala tawtoraama kewu ngu to Galle Mooɓondire, gila e CAD, haa e COD, haa e UPR e yahdiiɓe mum, e pelle renndo e hoohooɓe teelɗuɓe. 

Jamma Seek Tijjaan to Likseyba Gorgol. Jamma altine 31/12/2012, ina hawri e jamma 17 ina jofi 18 lewru men dewo haaraan, fergo nulaaɗo (mo jam e kisal ngoni e mum oo) ina yahra e 1434, yuɓɓinaama to Likseyba, teeŋti noon to galle Seek Tijjaan e nder galle Al Hajji Umar Deh, jom konngi kaŋŋe lollinanooɗi e Fooyre Ɓamtaare e tonngooɗe mum ɓennuɗe ɗee. 

Ballal laamu to bannge nguura, tuuse e kaalis e leƴƴi nguura addaama, moni kala heɓii heen feccere mum. Paabi njeeygu nguura caɓorɗo yoɓi-heɓa ina kuɓtodini leydi ndii fof. Kono ɗum fof e wayde noon, to bannge jaŋde, sukaaɓe ina heewi lohre jibinnde caɗeele keewɗe.

E maayirɗe hitaande 2011 wonnoo ngoƴa fulɓe aynooɓe ko toɓaani ilaani, durngo jawdi alaa, nguura yimɓe weeɓaani ; ɗo dogee waɗii, ɗo fayaa ina woɗɗi, sibu ko maa keeri leyɗe taccee, hono Mali maa Senegaal. E maayirɗe hitaande 2012, ko ngoƴa ñawbuuli jawdi, na’i e ndammiri soklini fulɓe e hoɗdiiɓe mum en fof.

Almaami Mahmuud Dikko gardiiɗo Diiso Toowngo Lislaam leydi Mali : O wiyi « Ballal Farayse ngal luulndaaki Lislaam… kanngal kay, ngal ari ko wallitde ɓesngu juulɓe ñoolanoongu ». O ñiŋi kadi « naafigaagal Kataar e Misra e Tuunus » wiyɓe wonde « addi Farayse Mali ko ngam haɓaade Lislaam ». O ɓeydi heen « Ko Mali woni e caɗeele ko ina ɓura jooni lebbi jeenay,

Terɗe Catal Bababe ndenndii e batu kuɓtidinngu ñalnde 3 saawiyee 2013 e gardagol Musiɗɗo Mammadu Maamuudu Baal tergal yiilirde Ngenndi kam e Umar Mammadu Baal ganndiraaɗo Eliman, kalfinaaɗo eɓɓooji faggudu catal ngal. Yimɓe heewɓe tawtoraama joɗnde ndee. Ginol golle wonnoo ko :

Wolde heblantenoonde ko ina wona lebbi jooni ndee, ummiima ! Nde fanndanooka jooni, kono, sabu golle ownooɓe jogiiɓe rewo leydi Mali gila ñalnde 22 marse 2012, Hooreejo leydi Mali e mudda, hono Jookunndaa Tarawore, noddii Farayse yo faabo ɗum en. Farayse ɓuuɓtinaani, sibu ko ñalnde 11 saawiyee 2013, balɗe ɗiɗi caggal naatgol ownooɓe ɓee e wuro Konnaa, laaɗe maɓɓe diwooje mbommbi tuddule ownooɓe to Gaawo, Leere, Konnaa, e goɗɗe …

Ndeke ina waɗɗii Muritaninaaɓe yeewtidde e teeyre ɗeeɗoo geɗe. Jillondiral ɓesngu Muritani haaɗaani tan e nder tirbiiji e leƴƴi, ngal diwtii ɗoon sibu ngal taccii keeri. Geɗe keewɗe daartol ina ceedtoo ɗum, ine heen dewgal hakkunde Jommbot Mbooc laamɗo Waalo e Emiir Tararsa.

Paul Marty hollitii e deftere winndi, tiitoriinde “les Tribus Maures et l’Islam” (1920), wonde ma a taw hoɗi e geejegol (Semaama) hee tan ko Tukuloor en e Hardaneeɓe-Safalɓe. 

• Patiris Lumummbaa

“Ɓayri junngo ine e daande, ɗeɗɗere yawtaani”. Warnooɓe Patiris Lumummbaa ina ñaawee ?
Hay mo yiyaani mo, nanii mo. Maa wonii e rajooji, maa wonii e teleeji. Kono, eɗen cikki tan, darjini mo e nder renndo Fulɓe, ko jimol Mammadu Sammba Joop (Murtuɗo) biyeteengol “jaambareeɓe men”. Ko e ngool jimol ngol Aamadu Saar yaltintunoo e Rajo Muritani heewɓe nani ko nanndi e Gamaal Abdel Naseer en, Amilkaar Kabraal en e woɗɓe e woɗɓe haɓantenooɓe ndimaagu Afrik. Hol ko tagi en haalde haala makko jooni ?

Ngam mawninde ñalngu nguu, jokkorde pelle Ɓamtaare Pulaar e fedde Ɓamtaare ɗemngal Sooninke e fedde Ɓamtaare ɗemngal Wolof njuɓɓinii, ñalnde aset 23/02/2013, to Galle pinal Jaaje Kamara, to Socogim PS ɗoo, yeewtere tiitoriinde “Ɗemngal muuynangal e jaŋde”. Yeewti ñalnde heen ko Muhammadu Wan gandiraaɗo “Duudu” e Alasan Jah, ɗiɗo ɓee kala ko doktoreeɓe ko fayti e ɗemɗiyaagal.  Muhammadu Wan ɓuri juutnaade ko e jojjugol jaŋde ɗemɗe ngenndiije ɗee : o hollitii noon, ɗemngal so ina janngee, yo a taw denndaangal peeje ina cakkaa, mbele janngooɓe ngal ɓee ina mbaawaa wuurdude ngal, ngal wona kadi ɗemngal gollorgal. 

Laaɓal ko huunde mawnde sanne e nder diine Lislaam, ngam denndaangal annduɓe diine kawrii wonde neɗɗo waawaa wonde juulɗo tawi aldaa e laaɓal. Laaɓal noon ina heewi pecce, ɗum noon ma en nganndu ɗum e geɗe garooje ɗee :
• Laaɓal ɓernde
• Laaɓal balndu
• Laaɓal comci
• Laaɓal nokku juuleteeɗo

Les langues composant le paysage linguistique mauritanien ne disposent pas toutes d’un statut identique. Nous nous attacherons à mettre en évidence le statut de chacune d’entre elles. L’histoire de la politique linguistique de la Mauritanie indépendante se résume en une série de réformes du système éducatif et de révisions de la constitution en ce qui concerne la (ou les) langue(s) officielle(s).

Ɗum ko naamnal ngal depitee biyeteeɗo Yakuub wul Moyne naamndii e nder joɗnde Asammbele ngenndi maayirɗe hitaande ɓennunde ndee. Yakuub wul Moyne wiyi : “baɗtugol Senusi e juuɗe laamu Libi ina luulndii piɓle baɗe moƴƴe, sibu alaa ko laamu Muritani waɗi so wonaa yeeyde Senusi laamu Libi. Kono eɗen naamndii : hol to kaalis keɓaaɗo e nguu njeeygu woni ?” O jaabtii : « ɗiiɗoo 200 miliyoŋ dolaar ɗe laamu Muritani wiyi ko dokkal Libi, majjii. 

Joɗnde cuuɗi sarɗi ɓennunde ndee yeewtii kadi ko faati e ɓeto kaalis hitaande 2013 (woni eɓɓaande no kaalis heɓirtee e no huutorirtee). Ina jeyaa e geɗe maantinɗe ngoon ɓeto kaalis, ko eɓɓaa ina jogori huutoreede e mahngo (laaɓi e kuɓeeje ekn…), fotde 26 miliyaar ugiyya. Heen miliyaar jogori huutoreede ko e mahngo boowal laaɗe diwooje kesal e Nuwaasoot ngal, ngal nganndu-ɗaa waɗii haalaa no feewi. 

Fulɓe gine hino wi’a: “Si gooto kala okkii ko mari, haray nguddo alaa”, hannde hannde, ɗemngal pulaar-fulfulde hino hanndi e walliteede e bannge ɗen fow fii no ɓamtal wonira ko sutani-ɗen yeeso, mo ƴeeii non ka saare internet o taway ɗemngal men ngal hino jogii lowe kumpite ɗuuɗuɗe, ɗe hino darii fii ɓamtal pulaagu, ɓen no weltanaa hiɓe du’anaa muraadu moƴƴuru.

Ɓooyii ko annduɓe ngoni e yiylaade mbele e faru Alla hee, alaa nokku goɗɗo woni heen tawa ko koɗotooɗo walla koɗaaɗo. Ina jeyaa e ɗiin njiylawuuji ɓarakke nguurdam dow lewru e marse e tagopeeje goɗɗe. Jooni noon ɓe njiytii yuɓɓo naange woɗngo ɗo nguurndam aaɓnotoo. Ɗumɗoon noon wonaa tinndol, ko huunde laaɓtunde. 

Ñalnde 10 desaambar 2012, heedanooɓe Nafisatu Jallo e Dominik Toros Kan (DSK) mbaɗdii maslahaa ngam deƴƴude haala ngonnooka hakkunde ɗiɗo ɓee. Dominik Kan ina rokka Nafisatu Jallo kaalis mbele ina woppa wullitaango mum joɗɗinnoo to ñaawoore leydi Amerik. Kaalis oo noon anndaaka no foti, kono won wiyɓe o yettiima miliyoŋ dolaar Amerik (teemedde tati miliyoŋ ugiyya).