• 1. Introduction.

Depuis quelques semaines, on assiste à une campagne médiatique sans précédent qui a fait et fait encore couler beaucoup d’encre et de salive au sujet du statut des langues dans notre pays. Tous les vecteurs ont été utilisés au service de cette ‘question nationale’ (articles de journaux ou sur le web, émissions à la radio et à la télé, conférences, communiqués, etc.)

Fedde Ɓamtaare Pulaar e Muritani yuɓɓinii ñalɗi miijagol ko fayti e kuccam mum, ñalnde aljumaa 15 e aset 16 e aljumaa 22 e aset 23 sulyee 2011 e aljumaa 29 sulyee 2011. Faandaare majji ko ferande Fedde ndee laabi kesi jahduɗi e yonta hannde oo.

Ina wayi no daawal gadanal ñalɗi miijagol ɗii njoofii hannde, aljumaa 29/07/11. Ɗi njoofirii coftal mawngal sibu, e ɗee balɗe joy, yimɓe ɓee njokkii arde heen e keewal.

Muumaa njegenaawe. Ko konngol cifotoongol huunde yooɗirde dow, kono tawa so a humpitiima ko woni nder mum koo, a añtat. Waɗi noon, alaa fof ko loowetaake e njegenaawe, gila e tekke, laaɓɗe e tunwuɗe, haa e cetetine leɗɗe, walla, ko wattindii ko, epoos. Eɗen paama tan, hay so boowal njegenaawe siŋkete, suɗee, to nder too, ñoŋkoto fof ina waawi toon hoɗde.

Hay so tawii eɗen nganndi ko kesi men kaɗi kiiɗɗi men haaleede; mballitoro-ɗen muñal; njubben he kiiɗɗi ɗii seeɗa. He binnditaagol ganndiraangol ranvec; he hitaande 1998; njeyanoo-mi ko he winndittonooɓe to Nuwaadibu. Ina jeyaa e ko ɓur-mi teskaade he ko haalaa nde min kebletee:

Aduna ko ñalɗi e ñalaaɗe, saanga e saangaaji e nder Afrik bannge hirnaange, suka gorko jontuɗo waɗde hoɗannde, waɗi sahaa gooto a ari e baaba makko o wiyi : «Mi yiyii debbo mo njiɗ-mi resde no feewi».  Baaba makko wiyi mo «ɓiyngel am, reento, so aɗa resa debbo dey yo a taw aɗa anndi jikku mum» ! Biyɗo oo wiyi mo «kanko dey jikku makko ko gooto tan ko o ñaaɗɗo kaɓeteeɗo».

E kɗl Ɗahiiru Sih, yo Alla yurmo mo, yaafoo mo

Pinal noddi ko neɗɗaagu, neɗɗaagal. Sabu jawdi haalantaake haala pinal. So Pinal haalaama tan noddi ko innama aadee. Yimɓe noon ɗo ndenndi fof; ɗo nganndondiri fof pinal feeñat ɗoon. 

Pinal wayi kono yertere mawnde nii, so a feƴƴii maa wood ko taw-ɗaa to nder to. Ko taw-ɗaa to nder ko, ɗum woni mbaydi, ko ɗum woni faayiida leñol. Fof ko heen jeyaa, fof ko heen yaltata, tammbii pinal ngal. So jeyaaɓe e ɓamtaare pulaar kaalii haala pinal, ko ɗum fotde ...

Parlemaa leydi men ko fuɗɗii ko jooɗiima e daawe tati : daawal gadanal ngal ko keñoraangal (ko e lewru abriil 2007 wonnoo) caggal nde hooreejo leydi ndi jooɗii e jappeere mum. Ko kanko hooreejo o ɗaɓɓunoo ndeen joɗnde mbele Asammbele e Senaa ina mbaawa toɗɗaade jiilirɗe mum en. Daawal ɗiɗmal ngal ko daawal gaadoraangal (tuggi 14 mee haa 14 sulyee 2007). Daawal tataɓal ngal kadi ko keñoraangal : ngal fuɗɗii ko 23 sulyee, ngal joofi ko 22 ut 2007.

Aset 09 suliyee 2011, leegal El Mina finiri , ñaldi, hiirdi ko fuutankaagal, tawi yuɓɓini nguun ñalngu pulaagu ko Catal El Mina, gootal e Cate Fedde Ɓamtaare Pulaar e Moritani.

Ñalnde heen subaka, tuggi waktu 11h haa hedde waktu 1h 30, ko seppo ngam hollirde finaa-tawaa fulɓe. Idii yettaade e seppooɓe ɓee ko Goomu Ɓamtaare Daande Leñol, sukaaɓe rewɓe e worɓe, e seppo maɓɓe eɓe aanomina gollal fulɓe, hono demal. Eɓe ngondi e jabboowo, luuwoowo, gaawoowo, gollal timmungal ko fayti e demal waalo, e coñal mum…

Njiyaagu ko waɗde ɓoggol e daannde neɗɗo hono maa, wonta jeyaaɗo ma, ɗuum jeyanoo ko e njuɓɓudi renndooji majjiyankooɓe ko adii lislaam, ko ɗuum wonnoo ko ɓe paarnortonoo, ko ɗuum ɓe timminirtonoo ndimaagu maɓɓe. ɓe udditani ɗum dame naatirɗe ɓe uddi dame jaltirɗe, hayso bolle puuyɗe ene adda njiyaagu tonngen ɗoo huunde e ɗeen dame.

Sallige ko e geɗe laaɓal teeŋtinaaɗe jeyaa, Nelaaɗo Alla (JKW) wiyi: "njuulu gooto e mon jaɓetaake so taƴraama, so wonaa o salligoo". Sallige ko laaɓal ɓalndu, ko laaɓal ɓernde, ko laaɓal golle. Nelaaɗo Alla (JKW) wiyi: "laaɓal (sallige) ko feccere liimanaagal..." o wiyi kadi : "kala calligiiɗo moƴƴini sallige mum, maa bakkatuuji makko njaltu e ɓalndu makko haa njalta les cegeneeji makko".

E hitaande 1885, Ferderba (Guferneer Ndar) yamiriino mahgol Foor e daande maayo Senegaal, sara nokku kaaƴe e yoryor mo Felu. Ma larme o ɗuho ɗoon, ƴeewa, etee reena kala ko dillata e saraaji mum. Nde tawnoo golwole Sayko Umaar Taal ene keewnoo e diiwaan he e oon sahaa, yimɓe heewɓe dogatnooɓe mo ɓe ceerataa e yahde mooloyaade sara  foor o, e mahde ɗoon cuuɗi kaaƴe e ɓakke, haa ɗum wonti gurel teskinngel.

Hol ko woni Ñebbe daay?

Ñebbe daay ko puɗol ngol baramlefi pamari, jibinoowol potte. Ko leɗki ki nganndu-ɗaa nafoore mum ina yaaji, etee yimɓe heewɓe wiɗtooɓe ko fayti leɗɗe safaara keso, hono ko wiyateeko safaara tuubakooɓe, maa yimɓe tan mehɓe, walla safrirooɓe leɗɗe, hono wileeɓe men walla seernaaɓe men, kamɓe fof, eɓe korsini kii lekki.

Naamnal ngal ko jojjungal sabu e ɗum haawnii e yonta mo ngon-ɗen o, e nder fuɗɗoode teeminannde noogaas e go’o wiyeede wonde sariya ƴettaama ngam haɓaade njiyaagu e nder moritani.

Na jeyaa e ngoƴaayi dowrowi rendo men, ɗii duuɓi kala, teeŋti nde demokaraasi sompaa, yuurnitaade gonka men e macungaagal, ɗoofde ɗum, kam e ñawndude ñawanɗe men.

Kandidaaji wooteji gardagol leydi men, kam e partiiji politik e ɓesngu men kala nanondiriino heen. Eɗen poti yettude ɓe kamɓe kala, kaɗdi njettoor. Maa won wiyɓe, baɗɗo fotde mum jaraani na mantee.

Pelle daraniiɗe jojjanɗe aadee : Daande ko wootere

Caggal konngol hooreejo leydi ndi gadanol gila ƴetti laamu ñalnde 16 abriil 2007, pelle keewɗe daraniiɗe jojjanɗe aadee, kollitii weltaare mum en.

Tuddune Daar Salaam to Dagana. Lappol hilifaaɓe tawi yimɓe ɓe ko ina kebla nokku ɗo njaɓɓotoo ɗum en Tuddunde nde woni ko hirnaange wuro ngo. Woni heen ko fulɓe e jolfuɓe ummoriiɓe saraaji Dagana Muritani e Jidr el Mohgen. Ko ɓuri heewde e sukaaɓe jibinaaɓe toon ko elewaaji liisee, walla kolees walla iniwersitee. 

Hooreejo leydi hono Siidi Muhammed wul Seek Abdallaahi waɗanii tele Muritani yeewtere ñalnde aset 28 sulyee 2007. Haala makko ɓuri toɗɗaade ko ko fayti e ngootaagu ngenndi ndi, macungaagu, ñaawoore, wellitaare, ndiyam, jayngol e cogguuli.

19 ndunngu ko muritaninaaɓe tooñaaɓe limtantee tumarankaagal to Maali e to Senegaal e won e leyɗe Orop sabu maa wonii ko waawnaaɓe maa ngummoo e leydi mum en walla ko daayɓe sabu ruppaade lorla e kiiɗal e danndude kisal mum en. 

“...doole amen fof e hakilantaagal amen fof kucciti ko e njiylawu peeje juumtuɗe mbele ɓiɗɓe yummiraaɓe men mooliiɓe ɓe ina ngarta e nder ndimaagu e leydi mum en, bonanndeeji baɗnooɗi ɗo ndañanee safaara moƴƴo, batte macungaagu fof muumtee...”