Wolde “Serval” (cewngel jaawle) : “Sawru gorle weñcitiima”
Gila e maayirɗe 2011, leydi Mali woni ko e tiimaandi mbonndi, tiimaandi maalde goomuuji innitortooɗi diine, jeeyooji dorog e tarafikaa en, wondude e fooɗaniiɓe jeytaare diwaan rewo Mali lollirɗo Asawaad. Ɗum fof noon, ina jeyaa ko saabii ɗum geɗe tati :
- Jiilgol laamu ngol fooƴtaaki e daawal ɗimmal laamagol Aamadu Tumaani Tuure,
Keewal pine : Muritani maa siif nanondiral UNESCO
Alkamiisa 18 abriil 2013, guwarnama Muritani jaɓii eɓɓaande sariya yamiroore hooreejo leydi siifde « nanondiral jowitiingal e ƴellitgol keewal eddaaji pine » (la convention sur la promotion de la diversité des expressions culturelles"). Ɗum feeñi ko e bayyinaango laamu nguu, yaltungo ñalnde aljumaa 19 abriil 2013.
Haalotaako, deƴƴotaako
E jonte ɓennuɗe ɗee, depitee Faraysenaajo biyeteeɗo Noel Mamère, naamndanooɗo ko faati e ngonka Mali wiyi « Oɗon cikki jihaadiyankooɓe ɓee ina mbaawi fooleede tawi noon ina mbaawi mooloyaade Muritani, mo persidaa mum jeyaa e mawɓe julaaɓe dorog ? » Kaa haala no wayi hulɓinaade nii, yimɓe fof ina kuli, ina padi haa hannde e jaabawol mawɗo leydi ndii. Kanko depitee oo, o haalnoo ɗum ko e jaaynde wiyeteende ARTE.
Duɗe Alhajji Mahmuud Bah (3)
Duɗal Alworabiya Jowol. Alhajji Mahmuud Bah naatiri Jowol ko jaŋde e eeraango feewde e diine. E wiyde makko, ko annduɓe ndontata annebaaɓe e ko refti heen, almuudo fotaani faaydeede e jelotooɗo. Leelaani, o soppi ɗoon duɗal gadanal Alworabiya e Jowol.e lewru kawle (octobre) hitaande 1941. Ngaddiin ngaal duɗal ena seerti e mbaydi jaŋde ngoowanoondi ɗoon ndii. O adii jannginde ko e les ciluki mawki, damal galle almaami raatib wuro ngoo ena wiyee Ahmad Tuure.
Tiggu ekkotoo haalde ko gila jibinaaka
Ina anndanoo wonde tiggu, so heɓii lebbi ɗiɗi haa tati, ina tina, won heen boom ina mbaɗta muuynude gila ɗoon feɗeendu mum en wordu. So yahii haa lebbi nay, kine makko ina mbaɗta tinde keneeli, ɗemngal makko ina seernda ko weli e ko metti … Kono, wiyeede tiggu ina ekkoo haalde gila e nder reedu ! Ɗuum suwaano tawo naneede.
ITIE : Muritani yowaama
E lewru marse 2013, Muritani yowaama e njuɓɓudi toppitiindi laaɓal e nder golle mbaylaandi gaggitagol (ITIE). Muritani naatnoo heen (ɗaɓɓaande mum jeyeede heen jaɓanooo) ko ñalnde 15 feebariyee 2012. Kono gila ndeen won gollooɓe faggudu e leydi hee ndonkii yettaade nokkuuji MCM walla Tasiast, ngam hoolkisaade ɗooftagol sarɗiiji dental ngal.
8 marse, juulde rewɓe to Likseyba
Aljumaa 8 marse 2013, rewɓe winndere ndee kala mawninii ñalawma oo, haa yettii rewɓe Likseyba Gorgol, e mbaydi kesiri, ŋarɗundi, ndi heewaani yiyeede. Ko e boowal jaajngal, sara gardiiɗo falnde oo, geɗe ɗee kala mbaɗaa. Ñalnde heen ko juulde ñaldaa.
Joɗnde juutnde ɓuri simme bonde
Hol baawɗo miijaade wonde jooɗorde ina wara. Jooɗorde walla mbiyen joɗnde. Joɗnde juutnde moƴƴaani. Ƴeewaa noon, yimɓe ina njeertina yimɓe yo ngoppu simme, tawi noon joɗnde ɓuri simme bonde e cellal. Ko ɗum woni ko wiɗtooji keewɗi kolliti. Yimɓe hannde ko jooɗiiɓe ; nder biro, yeeso ordinateer, yeeso tele, ekn…
Tawi noon, ndeen, ko ɓooyaani koo tan,
Ɓuuɓol cafrowol
Ko goonga, won nde ɓuuɓol ɓurtungol waawi warde, kono, ko ɓuri heewde, e ngol heewi nafoore. Jaangol heewi gaañde ko nde neɗɗo woni heen ko juuti tawi suuraaki no feewi. Jaangol ina heewi nii nafoore to bannge safaara.
Guurɗo mo tinaaka so maayii woyetaake!
Duuɓi sappo e ɗiɗi hikka ko oo gorko sañkinoo e tanaa oto ɗo wiyetee Juunndu sara wuro Baydi Kacce Paam Giyaa, hakkunde Podoor e Tareeji, Senegaal ñalnde hoore-biir, 14 lewru seeɗto hitaande 2001. Duuɓi sappo e ɗiɗi hikka, kono rokkaama yo gonɗi woondu makko yo kor e gite ngenndiyanke, ɓesngu, yiɗɓe e yahdiiɓe.
Kodda Neene Alfaa Aali Jaara ɓurɗo anndireede Kummba Maaro Leñaan.e Sammbooru Barka, saajo miñi mum Alasan e Aluseyni, ɗiɗo funeeɓe, baaba mum Faatimata dikaajo e Tijjaani Aan, luuti tokara baabooy mum, yettinii nulal mum haa timmi.
Koɗdigal ko hakke, maa reenee
Ko sawndii caɗeele binndital, gila 19 feebariyee 2013, laamu Muritani woni ko e ɓoftude tumarankooɓe jeyaaɓe e won ɗeen leyɗe (leyɗe worgo saharaa), ina nawta ɗum en cuuɗi mum en. Hol ko addi bone ? Hujja gardinaaɗo oo, ko ɓe njogaaki « kartal koɗaagu ». Ngaal kartal noon ina heewi haala, nde tawnoo haala mum yahiino haa asammbele, nde depitee Kajjata Maalik noddata wul Boyliil, kalifu nder leydi yo ar hujjikinoo ko faati e ɗuum.
Muritani : metteende nguurndam
Geɗe kaawniiɗe ina ngaanni yimɓe hannde e leydi hee. Kulol ina ɓeydoo ñalnde kala : Waagaama too, hoccaama gaa, waraama too, yimɓe kultii hay yaltude, walla hiirde ladde. Ɗumɗoo noon ko gila e Nuwaasoot haa e nder gure goɗɗe leydi ndii.
8 marse, juulde rewɓe : haɓaade «basgol e rewɓe»
Kewuuji keewɗi njuɓɓinaama, gila e Nuwaasoot haa e nder leydi ndii, yeru to Likseyba Gorgol (ina ara). Wejooji keewɗi kadi mbaɗaama ngam hollitde darnde rewɓe e nder njeñu. Dental biyeteengal « Enen fof kaɓo-ɗen basgol e rewɓe » ina fotnoo waɗde seppo feewde galle laamorɗo too ngam yettinde hujjaaji keewɗi. Ina jeyaa e majji, e wiyde Aminettu mintu el Muttaar,
Kaaƴe weeyo
Haayre mawnde, nde peccol mum tolnii e 45 meeteer, wootiima e leydi men ndii ñalnde aljumaa 15 feebariyee 2013, kono, alhamdu lillaahi, alaa ko bonni. Oon sahaa, 27 600 kiloomeeteer ina ɓilii hakkunde men e mayre, ɗum woni, nde rewi ko les jowitiiɗi (satelitaaji) jirlotooɗi leydi ɗii, ɗi aadee werlii ɗii. Nde rewi ko dow tufɗe Sumatara to Inndonoosi. Oon sahaa njaaweendi mayre ko 7,8 kiloomeeteer leƴƴannde kala, woni 468 km nder hojom gooto (hakkunde Nuwaasoot e Mbuun e nder hojom gooto).
Annduɓe meeɗaa seedaade haayre weeyo fotnde e mayre mawnude ina ɓallorii nii Leydi. Kayre ndeeɗoo haayre inniraande 2012 DA 14, teddeendi mayre ko 135 000 ton. Nokku Amerik toppitiiɗo ko faati e weeyo (NASA) ina waɗtunoo e mayre hakille no feewi, ina reeni nde gila nde yiytaa e lewru feebariyee 2012.
Farayse : Binndital paltoor
E darorɗe lewru saawiyee 2013, lowre internet «alakhbar » habriino wonde laamu « Muritani rokkii jamirooje ngam winnditaade saharaanaaɓe, naatna ɗum en e etaasiwil ɓetguuro Muritani ». Jooni kadi, ko fedde wiyeteende APP yaltini bayyinaango ɗo hollitta wonde « nana wona dumunaa ko kabaruuji keewɗi, keniiɗi, teeŋtini wonde kippu Gollorde Ngenndi Binndol Yimɓe e Binndaaɗe Kisnaaɗe (l’Agence Nationale du Registre des Populations et des Titres Sécurisés) neldaaɗo ko ɓooyaani koo to Basikunu, inan winnditoo yimɓe ummiiɓe Mali fof.
Alhajji Mahmuud Bah : Yahdu Makka e gartal e Afrik
E dumunna mo o woni e Sawuud, o dañii jotondirii e yimɓe tato teskinɓe jotondiral battinɗe e nguurndam makko, e golle makko. Ko ndeen o anndi gorko biyeteeɗo Seek Alawi Al-abbaasi Al- Maaliki. Ko ndeen o yiyi Ceerno Saydu Nuuru Taal mo Senegaal. Ko e oon sahaa kadi, haa hannde, o anndondiri e debbo biyeteeɗo Hajjaa Maymuuna. Gadano oo, hono Seek Alawi Al-Abbaasi Al-Maaliki ko gorko ganndaaɗo sanne e nder wuro Makka ngoo.
Njeenaari sabbinii e Muritani
Wiyi noon ko Goomu Fedde Ngenndiije Dentuɗe kalfinaangu hakkeeji faggudu e renndo e pinal, e nder ciimtol mum battanol, caaktangol ñalnde 10 desaambar 2012, nde hollitta faayre mum e kuuɓtodingol njeenaari cabbinndi e e denndaangal juɓɓule leydi ndii, go’o e njuɓɓudi ñaawoore. Geɗe ɗe peewaani, njooɗaani wonande no laamu Muritani gollortoo jawdi leydi ndii.
Diine : laaɓal (2)
Feccere ɗiɗmere ndee : Ko ndiyam kuutortee-ɗam : ɗum fawii ko e ndiyam kuutortee-ɗam e salligi, walla ɓuftagol, ñaawoore mum ko ndiyam laabɗam ŋeelitiiɗam, no ɗam wayi fof ɗam naggirtee ko no ɗam ardunoo e mbaydi majjam. Haadi alaa daliilu kollirɗo ɗam wayliima, e dow hadiis Rabiyyi ɓiy Moawaji e nder cifagol mum salligi nelaaɗo Alla (mo jam e kisal ngoni e mum oo), wiyii : “nelaaɗo Alla moomirii hoore mum ndiyam keddinoo-ɗam e juuɗe mum”.
Wellitaare jaayɗe nder Muritani, wellitaare heertinnde!
To bannge wellitaare jaayɗe, Muritani woni hoore leyɗe Aarabeeɓe fof. Nder winndere ndee, Muritani ko leydi 67ɓiiri/179 to bannge wellitaare jaayɗe, yeeso Kowoyt 77, e Libaan 101, yeeso Kattaar e Tuunus 138ɓiiri. Ko ɗoon ndi wonnoo rawane. E nder leyɗe Aarab ko Muritani tan jogii sariyaaji juɓɓinooji jaayɗe elektoronik, woni jaayɗe internet, ɗum jiidaa e ballal ndi rokkata jaayɗe keeriiɗe, puɗɗingal e hitaande ɓennunde ndee.
Caɗeele Mbuusuuji
Miijo ngo laamu Leydi Muritani ƴefti ngam haɓde e mbuusuuji ko huunde heewnde faayiida, ngam teskaade caɗeele ɗe mbuusuuji ngaddi to bannge sato e taariindi. Eɗen mbaawi teskaade ɗeeɗoo geɗe : Mbuus ina addi caɗeele no feewi e jawdi haa teeŋti noon e nduroori, ko heewi hannde, so njawdi walla ngaari walla mbeewa hirsaama, kuuse mum tawatee ko ina heewi dak mbuusuuji.