Ñalnde alkamiisa sappo e ɗiɗi lewru noowaamburu, Sifaa Hanki Pinal Hannde yilloyiinoo ma diiwaan Brakna e ngallu Bahbahɓe e Haayre Mbaar tawi ko fedde nde wonaa laamuyankoore wiyeteende « fnuap » yooɓneede gollal hirjino ngam waɗde ɗum e oon diiwaan. Ngoon hirjino faytunoo ko e rafi garoowo e rewɓe biyeteeɗo FUSTIL.
Ñalnde alkamiisa sappo e ɗiɗi lewru noowaamburu, Sifaa Hanki Pinal Hannde yilloyiinoo ma diiwaan Brakna e ngallu Bahbahɓe e Haayre Mbaar tawi ko fedde nde wonaa laamuyankoore wiyeteende « fnuap » yooɓneede gollal hirjino ngam waɗde ɗum e oon diiwaan. Ngoon hirjino faytunoo ko e rafi garoowo e rewɓe biyeteeɗo FUSTIL.
Hirjino ngoo waɗaa ko e wuro Bahbahɓe. Denndaangal gure taariiɗe Bahbahɓe ndañii tawtoreede hiirde nde, hiirde ndee Sifaa Hanki Pinal Hannde yuɓɓini, holliti heen tinndinooje paytuɗe e oon rafi. Hirjinooɓe laaɓtuɓe ɗemɗe jiydaa e naalaŋke coftɗo e diɗɗal mum biyeteengal Jalluɗe, Yelaa, Faama Mbay, Bahbalnaaɓe e gure taariiɗe njaɓɓiima ngoon miijo no haanirta nii, sibu hilifaaɓe e hoohooɓe tawtoraama ndeen hiirde hirjino.
Sifaa Hanki Pinal Hannde noon ina yetta cukko meer Bahbahɓe, hono Miikaa Faal e goomu tiyaataar Bahbahɓe e musiɗɗo Goori Njaay. Sifaa Hanki Pinal Hannde ina rutta teddungal e denndaangal wallidiiɓe maɓɓe haa hirjino ngoo waawi yahrude no haaniri nii.
Fistil ko rafi keɓtotooɗo rewɓe. Kala gonnduɗo e oon rafi yo o fiññino bete omo safroo. Maa doktoreeɓe ngar e maɓɓe ngam safrude ɓe, hoto ɓe kersu heen, walla wiyde ina suuɗa oo rafi mo suuɗotaako. Ñalnde 19 lewru nduu ko Rinnjaw yontanoo yilleede. Ina noddanoo heen denndaangal gure takkiiɗe Riñnjaw ko wayi no Beelinaaɓe,Njafaan, Jookee, Woolum Neere, Kaañaaɗi, Jaawut, Neere waalo, Siñtu Buubu Maka, Sillaa e Riñnjaw wuro ɗo ɗum waɗetee ɗo.
Umar BAH Mboyna
Hol ko firti ‘fistil’ ?
Fistil (Fistule) ko helmere Faryse firoore « jantondiral » walla « julyultondiral » « caawli » walla « ɗaɗi » ndeelam, tawa noon ko huunde heptiinde wonaa tagdaande. Ñawu ina waawi saabaade ɗum, oppeer ina waawi ɗum saabaade. Yeru ina woodi « fistil dolirgol » (laawol ɗo ñaamdu rewata : hunuko – goddol – kuuse – tekteki …), ina woodi fistil « saawdu coofe » … Fistilaaji kaaleteeɗi ɗoo ɗi ko fistilaaji « jibinirgol » : ɗum noon toɗɗii ko rewɓe : ko jantondiral « coofirgol » (saawdu coofe) e « wuddere ndewaagu » (kottu) walla jantondiral « coofirgol » e « kuutol » : ɗum heewi heɓtaade rewɓe ko e caɗeele jibingol. Ɗum ɗoon noon ko huunde haaɓniinde e gonduɗo heen o, sibu joom mum ɗo woni fof ko leppuɗo coofe maa kuudi, sibu coofe, walla jaañte ngonata ko e siiwaade, tawa nii joom mum tinaani. Alaa ɗo ɗum alaa e winndere he, kono ɗum ɓuri heewde ko e Afrik. Ina jeyaa e ko ɓeydata ɗum cukaagu walla heego, sibu e oon sahaa tawata ko « jooɗorde » (bassin) jibinoowo o ina pamɗi, tiggu o hooroo yaltude …
BAB
