Fonadh, e ballondiral e Duɗal Jojjanɗe aadee kam e Ƴellitaare e Afrik (Institut pour les Droits Humains et le Développement en Afrique (IHRDA)) kam e fedde wiyeteende Open Society Justice Initiative New York, njuɓɓinii ñalɗi nagm «miijaade e gartugol mooliiɓe e kuccam ngool gartugol. Pottital ngal waɗi ñalnde 12 e 13 desammbar 2009 to Hotel Tfeyla e gardagol Mammadu Saar, hooreejo FONADH kam e sokna Sheila, hooreejo IHRDA e yonaaɓe joɗaniiɓe leyɗe goɗɗe e leydi men.
E konngol makko udditirgol, kanko Mammadu Saar o wiyi : «tuggi 2008, lappi 75 njuɓɓinaama ngam artirde moolinooɓe ɓe e leydi taaniraaɓe mum en. Artuɓe ɓe tolniima e 18 000 neɗɗo (worɓe, rewɓe, e sukaaɓe). Won heen koɗtii e nokkuuji mum en bonnanooɗi e kewkewe 1989».
Ko laamu Muritani huninoo artirde mooliiɓe ɓee ko nder ndimaagu, rokkita ɗum en kaayitaaji mum en etaasiwil e jawdi mum en teetanoondi, ko huunde nde Goomu Afrik Jojjanɗe Aadee (CADHP) weltii e mum no feewi.
E wiyde Mammadu Saar, addani ɗumɗoo fof aamnaade ko nanondiral ngal Muritani e Senegaal e HCR ciifondiri e hitaande 2007 ngal. «Addani ɗum tabitde hare juutnde nde mooliiɓe ɓe kaɓaa, ko nanondiral keɓanongal e Ñalɗi Diisnondiral e Kumpital ngam gartugol mooliiɓe, juɓɓinanooɗi e maayirɗe noowammbar 2007».
«Gartugol ɓiɗɓe yummiraaɓe men ko taaɓal mawngal ngam ñawndugol doosiyee warngooji e bonanndeeji, hay so tawii noon ina teskaa wonde laamu ngu softanaani udditde e waɗde feere mbele kala bonannde ina ñaawee, huunde nde ñalɗi diisnondiral noowammbar 2007 mbasiyinoo, haa teeŋti noon e cosgol Goomu njaambureewu potngu waɗde wiɗtooji haa goonga o feeñninee». «Hannde, artiraaɓe ɓe kam e pelle renndo ɗe ina ngondi e kulol ». O jokki heen « Laamu Muritani won ko gollii ko teskini ngam ñawndude oo doosiyee e rewrude e Nokku Ngenndiijo Kalfinaaɗo Koɗnugol Mooliiɓe (ANAIR) e ɗooftaade ko hunaninoo ɓe, ɗum fof e nder ngonka renndo e faggudu caɗtuka ». « Ɗeen ɗoon golle ina peeñi e dokkugol moolinooɓe ɓe kaayitaaji keptinirɗi (documents d’identité) kam e ƴettitgol foksineeruuji laamu diiwanooɗi walla taccinanooɗi».
Kono tan Mammadu Saar teeŋtinii wonde «artiraaɓe ɓe kam e pelle renndo ina ngondi e faayre sibu ɗo e balɗe seeɗa golle ɗe ina njogori wiyeede njoofii, ñalnde 31 desammbar 2009, tawi noon ngonka maɓɓe to bannge nguurndam moƴƴaani, yanti heen jooɗaniiɓe laamu e nokkuuji ɗi kollitaani yiɗde rokkitde artuɓe ɓe leyɗeele mum en ndema, yanti heen, ko ɓe woppidaaɓe e koye maɓɓe nde tawnoo alaa ko woni hakkunde maɓɓe e jooɗaniiɓe laamu (haakemaaji e waaliiji), ɓe nganndu-ɗaa, e won e nokkuuji, ngaraani hay bismaade ɓe. Ɗum ina jeyaa e ko saabii keewgol luure jeyi leydi peeñɗe walla cuuɗiiɗe e nder tuddule keewɗe ». Ngoƴa makko ina teeŋti kadi « wonande mooliiɓe to Mali ɓe nganndu-ɗaa alaa ko haalaa e gartugol mum en, alaa nanondiral woni hakkunde Mali e Muritani e HCR, tee so ngaal nanondiral woodaani, HCR alaa hakke wiyde ina artira ɓe ». Caggal ɗuum o yetti IHRDA e OSIWA sabu ballal mum maantinngal e ɗiiɗoo ñalɗi.
Sokna Sheila to bannge mum yettii pelle ɗe ngonaa laamuyankooje ɗe sabu darnde mum en yo mooliiɓe ngartu. E wiyde makko ɗiiɗoo ñalɗi ko daawal ballitoowal pergol peeje e laabi ngam moƴƴitinde nguurngam artuɓe ɓe.
FONADH e IHRDA ina nganniyii darodaade mbele artuɓe ɓe ina keɓa leydi, nasiyonaalitee, e darnde mum ndarinoo e renndo he. Ngam ɗum ɗoon FONADH e IHRDAina nganniyii daranaade beldital ngenndiwal e jooltugol denndaangal hakkeeji maɓɓe.
Bookara Aamadu Bah
