«So konngol sañtii jubbol tiinde, so joom mum hulaani jaaboo!»

Walla ko «heptinaa woyi, saawaani jam»? Ñalnde 29 mee 2010, mi haawaama no feewi nde nan-mi Abdullaay Wad ina reentina jooɗaniiɗo leydi Amerik to Senegaal, sabu tan haalii ko fayti e njeenaari. Sibu, ko go’o am nande hooreejo leydi ina furoo  kiliifu potɗo nii, e yeeso aduna fof.

Walla ko «heptinaa woyi, saawaani jam»? Ñalnde 29 mee 2010, mi haawaama no feewi nde nan-mi Abdullaay Wad ina reentina jooɗaniiɗo leydi Amerik to Senegaal, sabu tan haalii ko fayti e njeenaari. Sibu, ko go’o am nande hooreejo leydi ina furoo  kiliifu potɗo nii, e yeeso aduna fof.

Ko kaa haala woni kadi ? Ko laawi Abdullaay Wad kadi ?

Laawi Laay ko winndannde Marsiyaa Bernikaa (Marcia Bernicat), debbo jooɗaniiɗo Barak Obama to Senegaal, bayyinaande e leydi he ñalnde aljumaa 28/05/2010. Tiitoonde winndannde nde ko «Senegaal e njeenaari».

Marsiyaa ina hollitnoo  heen wonde leydi Amerik, e rewrude e USAID (Njuɓɓudi Amerik toppitiindi ƴellitaare Winndere) e MCA (ballal 540 miliyoŋ dolaar Amerik, fotde 140 miliyaar ugiyya, rokkata won ɗeen leyɗe ceedtanaaɗe ngardiigu moƴƴu), jiidaa e juɓɓule Amerik goɗɗe ballitooje leydi Senegaal, ina wallita leyɗeele Afrik. O wiyi heen «So Senegaal ƴellitiima to bannge faggugu, deeƴii, ma ɗum wallit deeƴre e nder Afrik hirnaange, wonana Afrik fof kadi yeru moƴƴo, yimɓe fof naftoroo … Kono tan, njeenaari … kam e politikaaji ɗi njuumtaani ina mbaawi bonnude kala ko gollanoo ngam ƴellitaare, celna ngalu potnoongu waɗeede e cellal yimɓe walla e jaŋde walla e nokkuuji goɗɗi guurwuuri wonannde renndo, bonnana ɓurnooɓe hatojinde heen ɓe».  O wiyi wonde hay «tuumamuya njeenaari tan ina yammina jom kaalis en e gollaade e leydi, itta hoolaare juɓɓule ñamlatnooɗe kaalis». E tonngol «laamu kellifaangu ina jojji ngam ƴellitaare leydi».

«Nafoore ballal ngam ƴellitaare ina jotondiri no feewi e calagol njeenaari kam e heɓaare guwarnama keɓoowo balle ɗe, daraade darnde moƴƴere, nuunɗunde… Ko ɗum waɗi, Guwarnama Amerik yiɗi gollondirde ko e huniiɓe haɓde e njeenaari e golloraade laaɓal. … Dental Amerik ina wallita kadi pelle renndo cirŋiniiɗe, deenooje, baawnooje laamuuji ɗi wonde kellifaaɗi».

«Kuuɓal dowla Amerik toppitiingal geɗe politik – ammbasadeer William Burns – kam e cukko hoorejo MCA toppitiiɗo tabitingol mum, hono Patrick Fine, njokkondirii ko ɓooyaani ko e laamu Senegaal, ɓe njeewtidii ko fayti e payndaale maɓɓe to bannge ƴellitaare, e teeŋtungol haɓde e njeenaari. E nder ɗeen jokkondire baɗdaaɗe e hoohooɓe Senegaal ɓurɓe toowde, ɓeen kuniima jokkude haɓde e njeenaari … tee ɓe nanii sarɗiiji ɗi min pawi e ballal amen, so haɓde e njeenaari e ardoraade peewal. Amin njaakorii maa Senegaal jokku tabitinde ko hunii ko, mbele ballal amen ina ɓeydoo waawde nafde».

«Ɓesngu Amerik ina teeŋtina wonde dolaruuji ɗi waɗata e ƴellitaare ɗi ina poti wallitde e moƴƴinde nguurndam ɓesngu Senegaal. Ameriknaaɓe ina ɗaminii, ko fotde maɓɓe ne, yiyde kala dolaar ummiiɗo e limpooji njoɓata ɗi, ɓaɗaaɗo e balle, ina nafta».

Ko e ƴeesgol batu hakkunde Dental Orop e USA njowiitiingu e woote, Abdullaay Wad jaabii ndeen winndannde, jaabawol ƴaggungol. O hucciti e Marsiyaa, yeeso kameraaji teleeji, fotde hojomaaji jeeɗiɗi omo haala, yimɓe fof ina mugaa. O idii ko wiyde «miɗo sunii no feewi e konnguɗi nanat-mi ñalnde fof, takkooji Senegaal wonde leydi njeenaari».

«Ko miin woni kalfinaaɗo reende faayiida Senegaal, leydi ndimɗundi. Ko min leydi tokosiri, kono amin njogii faaro e ndimaagu. Mi anndaa so tawii oɗon ƴeewtindoo ko kaalaton ko. Sabu haala mon, a min mbiyee ko min wuyɓe, ko min yeenaaɓe. Mi nattii yiɗde ɗum.  Min mbaawaa jaɓde won e geɗe. Tee, mi roŋkii famde, hol ko saabii ko onon ngoni leydi ngootiri ñalloori wiyde ko min leydi njeenaari… Dental Orop e Farayse e Sawuud e Inndo e Siin ina mballa min no feewi, kono ɓe meeɗaa wiyde ko min yeenaaɓe. Ko Dental Amerik tan wiyata min noon.»

O hucciti e makko o wiyi mo «alaa fof yeru njenaari mo ndokku-ɗon, mo kuugal fawaaka e mum… Ndartinee ɗee takke e peeñcu, sibu mi nattii waawde muñde ɗum».

O jokki heen «so tawii, sabu ngalɗoo ballal MCA min mbaawaa dañde jam, ebo ƴettitee ngal, nawee ngal to njiɗɗon fof, ɗo mbaaw-ɗon ƴattaade joom mum en, kono wonaa ɗo e Senegaal. Ngaranee ngal nde njiɗ-ɗon kala, nawon ngal ɗo njiɗ-ɗon fof».

O haali ha o joofni, kameraaji ina jokki e filmude. Marsiyaa Bernikaa wiyi mo «meeɗaani wonde e anniya am, wonaa hanki, wonaa hannde, takkude walla ƴattade hay gooto. Ko ɗum waɗi, nde kaalat-mi nde, mi ɓet heen helmere kala, ngam dogde luural». Kono o ɓeydi heen nii wonde «So mi nuunɗii, winndannde nde ummorii kam ko Dental Amerik, tee, mi ittii heen ko heewi ngam teskaade ko fuɗɗaa waɗeede heen ko ». Ɗum firti ko winndannde nde o neldaa nde ɓuri ƴaggude, falaani heen hay gommbal.

Haalpulaar en ina keewi wiyde «hul ko haalaa». Eɗen nganndi Wad dañdiino caɗeele e FMI e Alekse Segura, nde wiyetee wonde o tottii oon bakanel baɗngel ko ina tolnoo e 90 miliyoŋ kaalis Seefaa, ngam yeende ɗum. Ko ñalnde 25 settaammbar 2009 wonnoo. E oon sahaa, FMI hollitiino wonde ɗumɗoo ko huunde harminaande muɗlakan («…ces pratiques peu orthodoxes sont formellement interdites»). E oon sahaa Wad jaabinoo ko «ɗumɗoo ko kadooyel tokosel, ko e aadaaji Afrik». Ɗum noon, eɗen poti faamde tan, Amerik e Wad «njiydaa ɗemngal», ko ɓeen mbiyata njeenaari ko, kanko wonaa noon o yiyri ɗum … Ina gasa tawa ko ɗum saabii denndaangal geɗe o yooɓtortee, gila e «sañciyeeji Cees» haa e kuutoragol ngalu «mooɓondiral lislaam», e ko wonaa ɗum tan.

Hoohooɓe politik Senegaal heewɓe kollitii mettere mum en e ngooɗoo duko. Ina heen Aysata Taal. E miijo Aysata, kaaɗoo haala ina siftina en Dadis Kamara (Dadis Show). O wiyi «Senegaal ina anndiraa wonde leydi ndi heewaani doole to bannge faggudu, kono leydi mawndi to bannge tabitino demokaraasi. Wonaa ngol fuɗɗi, Abdullaay Wad bonnii faayiida Senegaal… Persidaa leydi fotaani haaldirde nii e ammbaasadeer leydi ngoɗndi, e peeñcu. Kalfinaaɗo jokkondiral leydi ina waawnoo noddude Ammbasadeer o, haalda emum : ko noon aduna oo fof gollortoo. Ɗumɗoo ina siftina Dadis Kamara. Ina yurminii, kono ko noon wayi».  Miɗo sikki noon Aysata Taal ko jejjitɗo tan, sibu Abdullaay Wad wiyiino, nde Dadis heɓi laamu to Gine nde, wonde «Dadis ko ɓiyam», tee o meeɗaani suuɗde jokkondiral makko e oon, haa ñalnde waɗi ajaande bonnde nde. Ƴeew so wonaa oon janngunoo e makko.

Mammadu Mbooc, gardiiɗo pelle renndo to Senegaal kam holliti tan, ko Senegaal yahnoo ɗaɓɓitoyde ballal Amerik, ngam jeyeede e tuugnorgal MCA ngal. Ngaal tuugnorgal noon, e no o hollitiri, ina jogii sarɗiiji mum. So Senegaal ina anndunoo waawaa ɗooftaade ɗum en, fotaano yahde ɗaɓɓude heɓde ngal, haa ko ina adda haalaluuji e cood-maa-mi coodtu-maa-mi, mo alaa ko firti.

So eɗen ciftora kadi, ko hono ɗuum Mustafa Ñas wiynoo mo, ñalnde 16 mee, nde o wiyata ko kanko woni sabaabu goppitgol Kolotilde Raayse, hono suka debbo Faraysenaajo nannganooɗo to Iraan. Ñas wiyiino «no Wad waɗiri nii, wonaa noon woowraa. Neɗɗo ina foti fadde haa heptinanee golle mum, wonaa wiyde ina fiytoo heen becce. Ɗumɗoo ko waasde hormaade Aduna…»

Enen boom mbiyaten tan, ɗumɗoo ko huunde woowtaande : haala keewka, kaaldaaka no fotiraani, walla huccitde hirnaange tawi aduna fof ina hucciti fuɗnaange, ɗum ko huunde nde haawaani en e Wad. Heddii ko eɗen nduwanoo Senegalnaaɓe nde Alla ittanta ɗum en ndee fawre e hitaande 2012, mawɗo leydi  goɗɗo, mo «heewaani duuɓi» toɗɗee heen. Eɗen nduwanoo heen kadi denndaangal ɓesnguuji Muritani e Gine e goɗɗi, daaɓanooɗi, nde Alla fawtanta ɗum en won ɗeen pawe Alla!

Bookara Aamadu Bah