Koolol ngol waɗi, mbiy-ɗen, ko ñalnde 13 lewru korse 2015. Nii woni nde pindina-ɗen, looti-ɗen, njuul-ɗen, kawru-ɗen e dolokke men, tengaade gaalaande, paɗe mukke coraaɗe e makatuumru silmbaandu, cormiti-ɗen, cormitani-ɗen ñalawma mo Fedde Fulɓe Itali suɓii mawninde hikka e Wicensa.
Koolol ngol waɗi, mbiy-ɗen, ko ñalnde 13 lewru korse 2015. Nii woni nde pindina-ɗen, looti-ɗen, njuul-ɗen, kawru-ɗen e dolokke men, tengaade gaalaande, paɗe mukke coraaɗe e makatuumru silmbaandu, cormiti-ɗen, cormitani-ɗen ñalawma mo Fedde Fulɓe Itali suɓii mawninde hikka e Wicensa.
Mammadu Ngayde nana e hoore werlaa, fotde hojomaaji sappo, ena sabbii jaltugol men. Ko kanko nawata en e werlaa banndiiko debbo Hajjaa Ngayde, joom-suudu Alhajji Demmba Wan, to kewu too.
Kewu nguu heewii yimɓe saɗne. Cate fedde ndee ko sappo e jeeɗiɗi (cate 17) e nder leydi Itali ndii: Milaŋ (Milan), Wicensa (Vicenza), Beresiyaa (Brescia), Udini (Udine), Modena, Komo (Como), Roma, Werona, Allawa (Allava), Napoli, Macereta, Bergamo, Torino, Wenesiya (Venezia), Rimini, Firensa (Firenze), Peskaara(Pescara).
Gootal heen fof neldii yimɓe mum, teeŋti noon e wuro Bergamo neldungo biisuuji tati mawɗi haa ɓitti yimɓe, ko jiidaa e ummoriiɓe ko wayi no Farayse, Belsik, Holannda e nulaaɓe ummoriiɓe to Doŋre Afrik walla e seto Tabital Pulaagu hakkunde leyɗeele garngal lomtaade hooreejo fedde ndee hono Alhajji Alfaa Aamadu Jallo. E dow ɗuum kadi, gubbol koolol ngol addorii yimɓe mawɓe, teskinɓe, teskaaɓe e nder Leñol ngol wayɓe no Baaba Maal, Ceerno Nuuru Taal, Sokna Aysata Taal Sal, Demmba Daññel Soh, Gayel Soh, Biibi Jah, Aali Nget, Jinndaa Dem, Mammadu Sammba Mboh, Wuuri Bah, Karjatu Balde Juulde Jallo, Faatimata Kan, ekn.
Ñalnde heen, goobu fof meeɗnoongu goobeede hakkunde Mali, Muritani e Senegaal ñaantoraama e ñalawma oo. Fado fof kadi ngo karallo sakke meeɗnoo feewnude addaama ɗoon e kewu nguu, ko jiidaa e adduɓe njeeyguuji mumen ena mbejiri bannge.
Yimɓe ɓee coorondiri, ngoni e salmondirde. Ena jeyaa e ɓure ñalawma oo, jiytondiral hakkunde majjondirnooɓe fotde dumunna juutɗo walla kitaale keewɗe, jiyondiral nanondiratnooɓe e ganndondiral ɓe nganndondiraano. Ɗum firti ko won e heen ko anndondirnooɓe, won e heen ko nanalla tan wonnoo hakkunde mumen, meeɗaano yiyondirde. Woɗɓe ɓee nganndondiraa hay batte, meeɗaano yiyondirde, meeɗaano nanndondirde hay gootol. Ko ɗum saabii, hade golle ɗee puɗɗaade, kala ɗo ndaartu-ɗaa, njiyataa ko sootiiji natirɗe e naɓokaaji ena ɗelña baŋ-yoo-baŋ e nder nokkuure ndee, kala ɗo ndari-ɗaa nanataa tan ko: “haayoo kaari walla ko oo woni kaari!”
Ko ɗoon njiytondir-ɗen e Demmba Siidi Gise mo Jowol Sahre. Nde juuɗe men e juuɗe makko naatondiri, ndonku-ɗen nanngude gonɗi sabu miijo waasde moƴƴinde maayde. Ooɗoo gorko ko mbayrondir-ɗen e mum, so ɓuraani, wonoyii duuɓi 40. Oon sahaa ko gila ko en almuɓɓe, eɗen njannga ɗo Liisee Kayhayɗi. Ko enen e makko leldotonoo e waalirdu wooturu (dortoir), ñaamdatnoo e ñaamirdu wooturu (réfectoire), ndursittonoo binndanɗe jamma e nder jannginirdu wooturu. So en ɓaariino refto, kanko e woɗɓe, ɓe catoo en, ngonen e tinndande ɓe walla daarande ɓe geɗe ɓennuɗe. Hannde, gooto fof jogtiima ngoƴaaji goɗɗi e paandaale goɗɗe.
Ko wonaa ɗuum, Demmba Siidi dawi ko e galle ñeeñɓe pattamlamo e nder Jowol Sahre, ganndiraaɗo ƴoƴre e moƴƴere, nde aldaa e yeengo. Demmba ko jannguɗo, pinɗo, nuunɗuɗo, baawɗo giɗli, tabitɗo cehilaagal. Ko oon jikku o naatdi Itali haa Fedde Fulɓe Itali jogii e makko hoolaare e korsa timmuka, waɗi mo koolaaɗo kuuɓal mum fotde duuɓi 19 ko aldaa e taƴondiral tawi kadi o haastaaka. Hannde oo kadi ko kanko woni hooreejo teddungal FFI, lajal kaaɗdi nguurndam.
Ko ɗoon kadi njiytu-ɗen Taan Diine ganndiraaɗo Aamadu Bookar Tene Sih, Abdul Wahaabu Kan, Saydu Saalif Gammbi Saalif Njaay, Demmba Daññel Soh, Biibi Jah e Abda Ɗeyyibu Deh mo Dabbe.
Waktu sappaɓo, goomu njuɓɓudi ñalawma oo bismii yimɓe ɓee nde njettotoo joɗnde kewu nguu. Jamaanu nguu daagii, jooɗoyii e jooɗorɗe keblaaɗe ɗee, kollitaa tuugnorgal ñalawma oo. Geɗe keewɗe ina tonnganoo e tuugorgal ñalawma koolol Fedde Fulɓe Itali (FFI) to wuro Wicensa, ñalnde 13 lewru korse 2015. Kono geɗe tonnganooɗe ɗee fof ndañaani siynideede e ñalawma hee. Hay ko dañanoo waɗeede heen, gila e haala haa e golle, feccere heen naftoraaka. Ko goonga nokku ɗo waɗaa ɗoo ena yaaji, nawdii jamaanu ngarnoongu nguu fof haa boowal heddii kono oolel ngel ena mawni haa ɓurti aada, hay gooto nanataa ko haaletee koo saka naftoroo. E dow oolel ngel, jamaanu nguu kadi heɗondiraani, gooto fof haaldirta ko bannge mum.
Ɗum fof e wayde noon, mbiy-ɗen kewu nguu nootaama no feewi. Ñaantule pattamlame ganniyankooje Fulɓe, ɗe njillaani, njiggaaka njiyaama. Seppooji mawɓe e sukaaɓe kecciɗinii ɓerɗe hay ɓurnooɓe welsindaade geɗe leñol alaa ko haali wiyeteeɓe ko ngenndiyankooɓe laaɓɓe.
FFI yaɓɓaani doosɗe, luutnaani jikke so heptinii darnde won e jaale leñol ngol haa waɗanii ɗumen njeenaaje teskinɗe. Adii rokkeede njeenaari ko Alhajji Baaba Baydi Maal, gorko Duwoyra, sabu darnde mum teskinde to bannge ƴellitgol Ɗemngal e cargol Pinal Fulɓe e nder winndere ndee. Njeenaarii ndii inniraa ko Hoodere Teddungal. Ko ɗum Duunde walla Doŋre Afrik waɗnde hoodere annominnde kaŋŋe to dow, nataande ngaari pulfuldi e deftere. Waɗaa yo rokku mo njeenaari ndii, kanko Baaba Maal, ko Sokna Aysata Taal Sal. Nde o heɓi njeenaari ndii e juuɗe makko, o weeyni ndi, jamaanu nguu foɓɓi, foɓɓani mo. O dartii, o yeeƴii, o noddi en, o ɗaɓɓiri en (Gelongal Fuuta) yo en ngar, tawen mo ɗo o darinoo ɗoo. Kafti-ɗen to nder jamaanu too, ngar-ɗen haa njetti-ɗen mo, o itti njeenaari ndii, kanko Baaba Maal, o lommbi ndi e juuɗe men, o wiyi:
« Fedde Fulɓe Itali teddinii kam, rokkii kam ngalɗoo teddungal kono ko teddungal ngal ndenndat-mi e denndaangal haribiyankooɓe, rokkunooɓe nguurndam mumen fof Leñol ngol. Ɗumɗoo seydi Njaay ko teddungal maa, ko teddungal Aamadu Maalik Gay, Tabsiiru Jiggo, Yero Dooro Jallo, Mammadu Sammba Joop ganndiraaɗo Murtuɗo, Mustafa Booli Kan lollirɗo Saydu Kan, Sileymaani Kan, Seek Faadel Kan, Ibraahiima Muktaar Daree Saar, Lih Jibriil Hammee…. hannde oo, wonande ngenndiyankooɓe wuurɓe e maayɓe, ko aan lomtii ɗumen ɗoo e nguuɗoo kewu”.
Nde ƴettu-ɗen njeenaari ndii e juuɗe, enen ne njeeƴi-ɗen e makko, njettu-ɗen mo njettooɗe nay: Baal, Taal, Faal e Maal
Nganndin-ɗen wonde o dariima hannde darnde Sileymaani Raasin Baal kelnooɗo Muudo Hormo, itti ɓoggol kalfaandi e daaɗe fuutankooɓe. O dariima hannde darnde Seek Umarul Fuutiiyu Taal ganndinnooɗo aarabeeɓe teddungal Ɓaleeɓe to bannge ganndal. O ƴettii felo Gellaay Aali Faal, gorko Aram Sahre, lollinɗo pekaan gila e maaje belɗe haa e kaaɗɗe, cewɗe e ooñiiɗe. Maal ko yettoode nde o tawri baaba makko kono ko kanko waɗti nde kaŋŋe sabu feewnude mo sahaa makko e moƴƴinde mo jamaanu mo o hawri. Ndeftan-ɗen mo e konngol Ibraahiima Muktaar Daree biyngol:”aduna ko jamanuuji e sahaaji. Jamaanu ko maa feewnee kono sahaa ko maa reenee. Ko ko waɗi hanki, haaltetee hannde. Kono ko gollaa hannde, kadi jaŋtoytee janngo”. Mbiy-ɗen mo seydi Maal, yo o jogoro jam teddungal ngal o rokkaa ngal.
Tesko-ɗen wonde ko adii nde Baaba Maal ena rokkee njeenaari mum, ko naalanke debbo tuubaak ena wiyee Tinni Orlanndi yimi jimol Baaba Maal biyetengol “baayo” ngol. Tuubaak oo nanataa Pulaar hay batte kono jimol baayo ngol, hay puɗɗunooɗo ngol oo, ko kanko ɓuri ɗigginde ngol.
Rewi e Baaba Maal to bannge njeenaari ko Ceerno Nuuru Taal. Oon rokkaa ko njeenaari Salndu Diine. Nde o ummii, omo heɓoya njeenaari ndii, debbo tuubaak oo kadi hocci kooraa yimani mo jimol Taaraa.
Caggal Ceerno Nuuru, noddiraa njeenaaje ko Gelongal Fuuta lollirɗo Njaay Saydu Aamadu, Jinndaa Dem….sabu darnde mumen teskeede e nder leñol ngol. Njeenaari ndii ko beɗel cinkangel, potngel e beɗel CD walla beɗel DVD, baɗanangel soomdu bulaaru, hofotoondu, hoftotoondu. E dow maggel, maande FFI ena nataa dow, bannge nano.
Heedde kikiiɗe kiirɗo, yaaɓanaa ko dokkirgol seedanteeje wonande sukaaɓe janngatnooɓe Pulaar. Oon kikiiɗe teddungal hooti ko to wuro Keremona e suka debbo biyeteeɗo Kajjaa Lih, ɓiyi Maamuudu Abdullaay Lih e Jeynaba Bookar Tene Sih to Jowol Sahre wuro ngo wajjuɓe ndeeni. Waɗaa yo rokku suka oo seedantaagal ko hooreejo teddungal Fedde Fulɓe Itali, ena wiyee Demmba Siidi Gise. Caggal ɗuum, seedanteeje goɗɗe ndokkiraa wonande almuɓɓe janngatnooɓe e duɗal Skype. Ena e ɓeen Juumo Lih to Jowol, Ummu Taal mo Ɗañcaaɗi, Hammadi Soñaan lollirɗo Mawɗo Soñaan, Ummu Ñaŋ, Ayse Ñaŋ e Sheriif Ñaŋ jeyaaɓe to Aañam Coɗay. Jannginatnoo ngaal duɗal ko Taan Diine ganndiraaɗo Aamadu Bookar Sih.
Gelongal Fuuta, Njaay Saydu Aamadu
Ina jokki
