Pulaar ene wiya, « dañɗo seeɗa siftor maa, so hebbinii yejjittaa ma ». Waɗde ma a taw mo ndañ-ɗaa e mum haaju ngar-ɗaa ɗaɓɓittde ɗum ballal, ene haani, so a tinii haaju mo dañi, mbaasaa fadde haa noddu maa. Sikke alaa, eɗen ciftora e wootere e jime Mammadu Sammba Joob lollirɗo Murtuɗo (yo Alla ɓuuɓan mo), ɗo o wiynoo « Politik fuutankooɓe ko poɓɓee, poppee, pokkitee ». Miin kam e famɗude ganndal, pinal e humpito, mi sikkiino ko waɗooɓe politik fof o haaldatnoo. Taw-mi ndeke, wonaa kamɓe fof.
Haa ɓooyi cikku-mi ko fuutankooɓe e koye mumen o yiɗnoo wiyde paamataa, nganndaa ko nafata ɗumen, sabu hitaande fof ko fuuntiraaɓe « ndahee ɗum kaalon haala amen, so min laamiima keɓon haa heewa, ɓe nduttoo ɓe ɗunngoo no fahɓe nanɓe ko kaajaaka ». Nde miijii-mi miijtii-mi, taw-mi ko mi juumɗo. Alla waɗi, jooni kam, ɗeɓ-mi yenaneede, sabu gaynaako meeɗii wiyde, « kala ko njamminaa-mi, mi yiytat, saka ko ceedorinoo-mi yitere am ».
Sikke alaa, ooɗoo rafi koronaa jilliiɗo aduna oo, sifinii en ko Pulaar wiynoo, « mbaawataa seerndude giɗo e gaño, ko nde ndañ-ɗaa caɗeele ». Hannde noon caɗeele peeñanii fuutankooɓe e mbaydiiji ɗiɗi haa ɗi keɓi tati :
•Mbaydi ngadanndi ndii, ko rafi daaɓoowo arii, ko ɓuri heewde e fuutankooɓe koko ndonki faamde ɗum, haa addani ɗumen salaade rewde tiindinooje biyaaɗe ɗee, woni reentaade kala ko ngaadorinoo waɗde ( yahondirde hakkunde gure, salmondirirde juuɗe, waɗde dente e nder yanngeeji e kewuuji goɗɗi, sirƴude, haaktaade walla ñittaade ɗo welaa fof e no weliraa fof, ekn… )
•Mbaydi ɗiɗaɓiri ndii ko, ngam reentaade daaɓondiral ngal, gooto fof wiyaama yo heddo e galle mum. Waɗde loritinooɓe e dawde liggoo njoftina ko nguurniri ɓesnguuji mumen fof, hannde ngoni ko e kaayaa-mbeeya. Heege koko dooki ɗumen.
•Mbaydi tataɓiri ndii, ko aratnooɓe e maɓɓe ene ɗaɓɓa wootaneede mbele laamoo fof, koko ndungtii, ene muɓɓi gite, ene cukki noppi, mbayi no tinaani ko geeƴ oo diirata koo.
Ko ɗum inta aanniinde. Waɗde kay ko Murtuɗo wiynoo koo, ko goonga, wonde « Polotigi, ko pene tigi ». So tawii wonaano ɗuum kay, aratnooɓe ɗaɓɓirde fuutankooɓe wootaneede ɓee ene poti faamde, hay so kaalanaaka, wonde dannga yummum Hammaa Yeroowel koko yoolii, waɗde yo waɗ mut-cuppet yaltina. So tawii kadi duddu ene moccatnoo deedi ƴuufooji, yo waɗ ko ɗoomtinta ndu mum.
E ko cikku-ɗen, dawriyankooɓe men ene njogii hannde liggey dokkoowo ɗumen fartaŋŋe anndinde en wonaa e fuuntude en ɓe ngonnoo. So en mbiyii dawriyankooɓe noon, ko ɓe luulndo eɓe lannda laamu fof. Sabu ko kamɓe fof ngarata wiyde ko ɓe banndiraaɓe men « tee neɗɗo ko banndum », waɗde yo en ngootan ɓe. Ndeke, ene gasa tawa so en mballii ɓe haa ɓe nokkii, gooto e maɓɓe fof waɗata ko e hunuko. Ko Alla nii anndi, mbele so hunuko koo heewii, maa joom mum siftor en. Ɗoon ko naamnal.
En mbiyaani woto ɓe calmite hankadi, so ɓe calminii en, kono eko cikku-ɗen, gila ɗee caɗeele koronaa njoli, eɓe potnoo daraade kam e ɗiiɗoo fannuuji tati :
• Waajaade fuuntankooɓe nde ɗowtotoo jamirooje safrooɓe ɓee ndokki ɗee (ɓe mbaasa yiyrude ɗum no ko miijooji laamu nguu ɓe luulndii nguu);
• Ñaagaade laamu nde daɗɗata peeje no hoybinirani fuutankooɓe nguurndam mumen, mbele ndaña no muñorii ;
•Renndinde kaalisaaji ɓe mbaɗiratnoo kampaañ ɗii ɓe nelda ɓurɓe tampude ɓee, mbele ndaña no poofiri.
En ñaawaani hay gooto, cikku-ɗen tan ko so tawii en kaaldii goonga, ko Pulaar haali koo ene goongɗi, so wiyde : « so innde neɗɗo nanaama he weendu, nde ndu hori fof, yo teppere mum tawe ɗoon »
Malal Sammba GISE
