« Ɗemngal e ñiiƴe, ko hoɗdiiɓe ɓe ceerataa e sippirde, kono alaa heen fof jahoowo woppa keddiiɗo, so wonaa tawa jeyɗo ɗe oo iw e sago mum ». Eɗen keewi nande ngol konngol e kala sahaa nde njiy-ɗen walla nan-ɗen hoɗdiiɓe mbaɗdii walla luurodirii. Sikke alaa, ko ɗemngal e ñiiƴe tan inɗe mumen ɓuri naneede, nde tawnoo ko ko yiyotoo, memotoo. Kono ene woodi terɗe ɗiɗi gonɗe kadi e aadee ɗe meeɗaani seerde e sippirde. Nde tawnoo tergal heen fof won ko teeɗantoo tawa ngala jaɓaani. Kono tan yiyortaako gite, memortaako junngo. Ko ɗeen terɗe ɗiɗi ngoni Ɓernde e Hakkille. Ɓernde yiɗat, teeɗanoo, hay sinno moƴƴaani e joom mum. Hakkille saloo sabu mum miijaade caɗeele baawɗe jibineede heen .
Ene gasa tawa ko ɗum addi konngol « keɗoro ɗee kam hakkillaaji, woto keɗoro ɗee kam ɓerɗe ». Nde tawnoo, eɗen nganndi, kala kaalɗo e dow yiɗɓe mum, jeddoowo alaa, hay sinno ko fenaande. Nde tawnoo heɗiiɓe ɓee njiyata ko kanko kaalɗo oo wonaa ko o haali koo. Ko noon ne kadi, kaalɗo e dow añɓe mum, alaa jaɓoowo, hay sinno o haali koko nafata ɓe. Sabu ɓe keɗaaki haala kaa, ɓe njiyata ko kanko kaalɗo oo. Ene gasa, tawa ko ɗum waɗi haa ceerno Boy yimi e jimɗi mum ɗi nanir-ɗen ceerno Ñokkaan, ɗo o wiyata « woto mantu giɗo maa e dow añɓe mum, kono kadi woto yennu gaño maa e dow yiɗɓe mum ». Saabii ɗum ko bannge heen fof a heɗortaake hakkillaaji, keɗorte ɗaa ko ɓerɗe.
No heɗoraade ɓernde wayi bonde fof noon, ellee ko haaldude ɓernde kadi ɓuri bonde. Mi haalaani golloraade ɓernde. Ko ɗum waɗi, neɗɗo haala huunde, ruttoo nimsa ko haalirnoo ɗum. Walla golla, wiyta « sinno mi annduno ko nii wayata, mi miijotanooka ɗum nii saka mboɗo waɗa ». Ko ɗum waɗi haaliyanke oo wiyde « ardinde miijo hade baɗal bonaani ». Ne tawnoo kaaldoowo ɓernde, ko seyɗaane heewi ɗoftude ɗum. Seyɗaneeji noon, annduɓe heewɓe mbiyi « nana e men coomodii, enen aadee en ». Ko ɗum waɗi, hay so a anniyi waɗde tan, woodi ɓe kollit ɗaa, curataa saka kajoo, keewi ko wuttude ma haa ƴuufaa, pellitaa waɗde walla haalde, sabu sikkude maa ɗum jibinane manoore mawnde. Sabu ɗo nguttete ɗaa ɗoo, woodat wiyɓe ko a jaambaaro, woɗɓe mbiy maa cuusɗo caasɗo, waɗa kadi ɓeyduɓe e yettoode maa helmere « seydi ». Woɗɓe kadi ɗakka e maa ko heewi ɗakkeede e kala jiɗɗo haala mum haalee. Ɗuum woni helmere « ngenndiyanke ». Haawnii, haaɓnii heen noon, ko so joom mum dañii heen caɗeele tan wontii gooto. Alaa mo ene fewja ko yaltini mo e caɗeele ɗee, saka noon daroo heen. Wuttatnooɓe ɓee fof keewi tan ko wallitoraade bojji, kaamtaali e caɓɓitaali. Gooto heen fof tan waya no muccuɗo jaɓɓe ene yartii follere nde waɗaaka suukara.
Ko wonaa ɗum koo, enen fof eɗen nganndi, e sahaa hare, haa teeŋti e hare waɗnde nanngondiral, ko ɓurɗo heewde fitina oo heewi folleede. Waɗi noon ko o alaa e sago makko. O nattii diisnaade hakkille makko. Ko ɓernde makko tan hankadi yamirta terɗe makko ko poti gollaade. Waɗde ene heewi o foolee, sabu hay hare ne, ene hatojini e peeje. Sahaaji nii, so haala kaa yettiima ɗo foti ñaaweede, omo heewi kadi rokkeede fenaande. Tawde noon mbiy-ɗen ko « kaalden goonga », ngartat-mi tan ko e konngol Pulaar biyngol « cukuñaagu yumma, ko ɓiɓɓe yumma tan mbaawi ɗum haaldude nde wonta jam ». So en kaaldii goonga kay, leñol men ngol ene heewi gollortooɓe ɓerɗe. Ko ɗum waɗi, hay sinno neɗɗo oo ene goonga ne, goonga oo heewi ko yoolaade. Waɗde ene moƴƴi, kala nde njuul-ɗen, nduwo-ɗen « yoo Alla rokku en hakkillaaji poolooji ɓerɗe. Kala ko ɓerɗe men njiɗi, hakkillaaji ɗii ngombiloo, ƴaroo, ceɗa, ceɗtoo, ko adii nde terɗe ene ngolloo ».
Malal Sammba Gise
