Ciftinen lefol Makki Sal gadanol ko e 2012 nde o fooli Abdullaay Wade e suɓngo hoore-boowal hakkunde maɓɓe. Makki waɗi e lefol ngol ko duuɓi jeeɗiɗi kono o wayli doosɗe leydi ndi, lefol waɗtaa duuɓi joy tan. O ƴamti lefol ngol e 2019, o fooli gila hoore adannde. Wonnoo ɗiɗmo ko Idirisa Sek, tataɓo ko Usmaan Sonko. O waɗii duuɓi jeeɗiɗi e doosɗe leydi gadane ɗee, o waɗii duuɓi joy nder ɗiɗme ɗee.
Mbele omo ƴamta ɗiɗaɓol maa tataɓol 2024 ? Ko e ngal naamnal o waɗi haalannde ñalnde 3 morso (suliyee) 2024, o holliri pellital makko waasde tawtoreede suɓngooji hoore leydiyaagal 2024. Heewɓe kaawaa, ɓee mbeltii, ɓee cunii kono holi ko yerƴi mo e ngal pellital, holi ɗaminaaɓe ina mbaawi lomtaade mo ?
Holi ko yerƴi mo e pellital waasde ƴamtude lefol laamu e 2024?
Eɗen ciftora o wiyiino e 2019, ngol lefol ko battanol laamu makko kono Hooreejo Makki Sal gila ndeen ko ko muumɗi. Hay gooto anndaano ko woni e makko tigi, so tawii maa o tawtore suɓngooji walla alaa. Ñaawooɓe haralleeɓe Doosɗe leydi mbiyiino omo waawi tawtoreede sibu mbayliigu doosɗe ɗee toɗɗaaki ngol lefol. Ko ngol gadanol makko ndeke ɗaɓɓude ɗiɗmol. Yanti heen, ko yoga e yahdiiɓe makko kolliri ko yo o ƴamtu lefol ngol e 2024. O wiyaani eey o wiyaani alaa, kono omo golla ko millatee e ngoon miijo. Ko wayi no seertude e yahdiiɓe makko hono Mimi Tuure en.
Nde o jooɗodii e halfinaaɓe ngalluuje e tunɗi, caggal nde ɓeen ɗaɓɓiri mo yo o jaɓ ƴamtude lefol ngol, o jaabii ɗum en o wiyi « ñalnde altine maa o haal ko o felliti ». O heewi wiyde tan ko Doosgal leydi ngal ina rokki mo mbaawka ƴamtude lefol laamu e 2024.
Ko e kaa ngonka ka laaɓaani, Senegaal naatani caɗeele dawrugol haa teeŋti nde luulndiiɗo ɓurngo ñisde, Usmaan Sonko ñaawaa ina leloo e niɓɓuru duuɓi ɗiɗi. Firti kadi ko oo Sonko waawataa hankadi ƴamde lefol laamu. Makki Sal suuɗii miijo mum haa ñalnde altine 3 suliyee, nde o waɗi haalannde fadanoonde.
O adii wiyde ko « …mbeɗe mari nehdi hoore am e teskaade donngal daartiyankeewal pawingal e am, mbeɗe reeni ndimaagu am e konngol am ». O reftini heen ko wiyde « Mi meeɗaa jaɓde laataade jukunnde waawnere neɗɗo maa haalde nde yiɗaa haalde e ɗo yiɗaa ». Ko e oo taaroo-yirloo o wiyi « Senegaal ina woodi jannguɓe, hilifaaɓe… miin noon Senegaal ɓuri mi ɓurani mi…». Wattan fof tawi ŋatiwere heɗinooɓe ɓenndii, o yaltini pellital nde o wiyi : «… mi fellitii mi dikkotaako lefol laamu e suɓngooji hoore-leydiyaagal hitaande 2024 hay sinno Doosgal leydi ina njamiri mi ɗuum… ».
Ko ɗoo miijooji e yaakaare won ɗeen mbaɗi soobo-yoobo haa ɗum addani Winndere TV naamnaade mbele « Makki Sal rufii njelaari ? ».
Ko addani Makki Sal bayyinde ngal pellital ?
Njeñtudi suɓngooji sarɗiyankooɓe e ardiiɓe ngalluuje (meeriiji) e lewru morso (suliyee) 2022, APR yahrii heen caggal haa waasi keewal timmungal nder Sarɗirdu Senegaal.
Sikke alaa noon, won wiyɓe ko seppooji luulndo mbaawni mo, yantude e wasiyaaji yimɓe heeriiɓe tawti ɓelso APR e suɓngooji sarɗiyankooɓe. Woɗɓe noon mbiyi ko Makki Sal waɗi koo, ko « yeru wonannde doŋre Afirik fof » fawaade e haala dawriyankooɓe Leyɗe Dentuɗe Amerik.
Nde Makki Sal naamnaa ko yowitii e lefol laamu 3ɓol e suɓngooji 2024, o jaabii o wiyi : « mi fellitii mi ƴamataa lefol laamu 2024 gila ko ɓooyi, wonaa hannde. Mi yiɗaano wonde jukunnde ndawriyaŋkon kon ngalaa ko kaali, njiɗnokon waɗtude ɗum njawdi daral, tawi mi faamii fayndaare maɓɓe nde ɓe njiɗnoo fawde e dow hoore am. Amin njoginoo golle, leydi potndi yuɓɓineede, geɗe keñoraaɗe keewɗe, kadi ɓurnoo-mi soklude ko yimɓe toppitoo golle mum en. Mi haaliino mi winndiino ko ngol lefol wonata battanol am hay sinno laawol ina yamiri mi ƴamtude ngol. Mi yiyaani holi to fawii mbeɗe lelnana añɓe daande, mi ruttoo mbeɗe dallina ».
Ndeke miijo woppude laamu ina selli e makko gila 2012 nde o fuɗɗii lefol duuɓi jeeɗiɗi haa heɓi lefol duuɓi joy e 2019. Omo anndunoo tigi ko ɗoon o haaɗni hay sinno o heewnoo jaabaade so o naamnaama ko « mi wiyataa maa mi waɗ mi wiyataa mi waɗataa…», wonaa eey wonaa alaa. Ko o salinoo haalde ko kulhuli hoto senngo makko, APR e Bennoo cerwinde waalaare e maalde mum en. Ndeke ɗoon ko kanko jeyi ɗoon goonga. Dille puɗɗiima hakkunde rewnooɓe e makko.
O bettii kadi luulndo ngoo kadi sibu ɗoo e lebbi jeetati ɓe mbaawataa heen « parde » no ɓe njiɗirnoo nih. Hay luulndo ngoo e keewal mbiyi ko o jaaraama. Ina ɗaminanoo so o wiyii ko o ƴamtoowo maa caru jokku nder leydi ndii haa ndi naata e fekkuru ndu hay gooto anndaa ɗo fusirta. Ɗum addii deeƴere nder leydi Senegaal sokli.
Hammee Lih mo 2STV wiyi ko Makki Sal waɗi koo, maa toownu araaraay demokaasi nder Senegal. O wiyi kadi ina teskaa kala nde hitaande jibinoore suɓngooji darii heewi wonde ko hitaande dille dawrugol, gila 1963 haa jooni. O hollitii ngol konngol maa addan wondiiɓe e luulndiiɓe mo ɓee fof jebbilaade, ndokka mo hurum. O laatoo tuugnorgal nder e boowal Senegal, ɗum « udditana mo dame tuugneteeɗo nder aduna oo ».
Holi jaakoraaɗo wonoyde hooreejo leydi Senegaal ?
Waasde Makki Sal tawtoreede suɓngooji 2024 udditii damal dingiral dawrugol leydi Senegaal. Hono kaa ngonka meeɗaa woodde e leydi hee. E nder « lannda » APR hay gooto suwaa tawo hollirde yiɗde mum saka haala ko dikkotooɗo lefol laamu 2024. Hay gooto kadi alaa mo Makki Sal toɗɗii tawo yo lomto ɗum. Maalde Bennoo Bokk Yaakaar fof woni tawo ko caggal Makki Sal. Aɓe poti yiyondirde e ko neeɓaani mbele aɓe cuɓoo ƴamoowo lomtotooɗo Makki Sal mo o jogori ngemmbude, kamɓe ɓe ndewa caggal mum. Pooɗondire noon ina mbaawi woodde, usta doole maɓɓe hay sinno ko e mudda.
Nder senngo terɗe APR ina teskaa heen Gardiiɗo Jaagorɗe Aamadu Bah, e Hooreejo CESE (Diiso Faggudu e Renndo e Taariindi) Abdullaay Daawuda Jallo e Jaagorgal Remuru Aali Nguy Njaay.
Aamadu Bah e Abdullaay Daawuda Jallo ko horooɓe ngalu ngonnoo hade mum en naatde e dingiral dawrugol. Aali Nguy Njaay noon ina jogii ceedante toowɗe to bannge mahateeri e to faggudu. Ina wiyee gooto e maɓɓe fof ina heewi rewɓe caggal mum, foɓɓanooɓe ɗum.
To boowal APR e Bennoo, won fotɓe teskeede. Aysata Taal ina haalee heen kono ko neɗɗo PS wonnoo, ɗoon ɗo o fotata sippirde e Kalifa Sal e Bartelemy Diaz. Ina heen kadi Idirisa Sek mo REWMI laatinooɗo ɗiɗaɓo e suɓngooji 2019, yanti e Kalifa Sal (gardinooɗo ngalluure Ndakaaru mo heerto PS), tawti Karim Wad mo PDS. Ɓee ɗiɗo fof ina ɗaminaa ko yaafeteeɓe ko ñaawanoo koo.
Holi daawe feewde suɓngooji 2024 ?
Ñalnde altine 3 morso (suliyee), Makki Sal wiyi sakkitii Sarɗirdu mbayliigu doosɗe suɓngooji mbele Kalifa Sal e Kariim Wad ina njaafee sibu ko ɓe ñaawanooɓe, ɗum haɗa ɓe tawtoreede suɓngooji 2024. Mbayliigu nguu yalti ko e diisnondiral ngenndiwal ngal Makki Sal noddunoo. Wonduɓe e laamu e luulndiiɓe tawtoraama haa heddii Usmaan Sonko.
Usmaan Sonko ko darjuɗo teeŋti nder sukaaɓe. Kono waawde mo ƴamoyde lefol laamu ko ko yowii sabi makko ñaaweede duuɓi ɗiɗi omo leloo e niɓɓuru, yanti e ñaawoore hakkunde makko e Maam Mbay Ñaŋ mo o takkunoo mbuuñaari.
E sahaa hannde oo Usmaan Sonko waawaa tawtoreede suɓngooji ko ɗi mbaawi wonde fof nder leydi Senegaal. Nde o ummii Cikicoor nder sete feewde Ndakaaru o wiynoo ko ɗum « hare wattannde ». Gila o jaggaa ñalnde 28 duujal (mee) 2023, wonaa dummbirdu o nawaa tawo, o uddaa ko nder galle makko.
Ɗo njahraten hannde ɗoo, fotde yimɓe noogaas mbiyii ko ƴamooɓe lefol laamu e colte (febiriyee) 2024. Mo woni fof fuɗɗoto yiylaade laawɗinooɓe ƴamal mum ko e lewru ut arooru nduu, ɗoon e lebbi ɗiɗi maa mo woni kala anndu so ƴamoowo maa alaa. Ƴame ɗee cellata ko hakkunde 11 e 26 bowte (desaambar) 2023.
Ko woni yeeso daɗaani gite. Makki kam dañii manoore nde yiɗɓe e añɓe teskii. O waɗii ko adiiɓe mo mbaɗi, o waɗii ko ɓe mbaɗaani. O woppii kadi golle ɗe Senegaal ina tiimtoroo haa butufal wutta.
Aamadu Malal Gey
