Haalde nanee, waɗa yiyee ɓuri haalde tan nanee. Kono waɗde tan kadi yiyee ɓuri waɗirde haa yiyanee, walla haa haala mum haalee. Sikke alaa, won ko teskaa e leñol hee, ko alanaaka tawo faamaamuya. « Ngenndiyanke », ko helmere haɗnde heewɓe yiyde e nande. Ende haɗi ɓe kadi deeƴde, ɗoon ɗo ɓe nantaani eɓe noddiree ndee innde, nde njenenaa mi, heewɓe nganndaa nii ko firti. Miin fof e famɗude ganndal, mboɗo anndi « ngenndiyankaagal» seekaa ko e helmere « ngenndi ». Woni njibinndi, njeyndi neɗɗo oo. Ngenndiyankaagal ko huunde moƴƴere, kono yoo taw ngal waɗiraaka heedi heeda. Yoo taw ngal huutoriraaka yiɗde ɓurnude won heen e dow woɗɓe. Walla yoo taw neɗɗo nodditortaako ngal sabu yiɗde naneede e manteede, walla heɓneede ɗo heɓaani, kisa haa naamnoree ko jogaaki, wontana ɗum gacce tawa teyaani. Sikke alaa, foti wiyeede ngenndiyanke, ko jiɗɗo ngenndi mum, walla mi wiya jiɗɗo ndiin ngenndi ngenndi ɗum. Woni njibinndi ɗum, jeyndi ɗum. Hannde, e leydi hee haa e caggal mum, kala baɗɗo hay so ko yimre wootere, wiyee ko ngenndiyanke. Kaalɗo konngol Pulaar ngol yimɓe ndonki faamde firo mum fof, wiyee ko ngenndiyanke. Bakkitiiɗo wutte fiyi tenngaade waɗi paɗe mukke fof, wiyee ngenndiyanke. Ko yiɗde ɓe ɗemngal maɓɓe, pinal maɓɓe e ñarungal maɓɓe addani ɓe faaydude leñol e ngenndi.
Ko ɗum waɗi, eɗen keewi nannde konngol « kaari ko ngenndiyanke Pulaar ». Etee Pulaar wonaa ngenndi, ko ɗemngal. Pulaagu wonaa ngenndi, ko leñol. Mi wonaa kumpitiiɗo « daartol ɓosgol leƴƴi » kono mboɗo anndi kam, ngenndi Pulaar ene waawnoo laataade, so fulɓe ngonaano ɓosooɓe sabu abbaade e keccol e durirɗe. Sinno ɓe ñiiɓiino ɗo gootel, eɓe mbaawnoo siiñcude ɗoon ngenndi, ndi Pulaar wonata ɗemngal mum liggorgal laamu. Saka noon, annduɓe kollitii wonde « ko ɓuri cappanɗe nay Miliyoŋ Pullo ene guuri hannde e nder Afrik », yoo Alla yaw ɓeyda. So mi artii e ngenndiyankaagal ngal, wiyateeɓe ngoni ngenndiyankooɓe ko waɗooɓe jime, winndooɓe e Pulaar walla teddinɓe fakko e ñarungal Pulaagu, ɓe ngalaa ko nganndiraa so wonaa aadaaji, donaaɗi e goowaaɗi Pulaagu.
Ko sakkitii koo, heewi wiyeede ngenndiyankooɓe tan ko dariiɓe e daaɗe mumen ene ñiŋa laamu. Ko ɗoon kadi huunde e maɓɓe faaydi « Ngenndiyankaagal e Luulndo ». Ko ɓeen ngoni ronkuɓe, haa jooni, seerndude « Pinal e dawrugol ». Nde tawnoo ko ɓe yejjitɓe, walla tawa ɓe ganndaa, ene woodi ko wiyatee « Pinal dawrugo », ene woodi kadi ko wiyatee « dawrugol pinal ». Faamaamuya ɗii miijooji ɗiɗi ene naamnii yeewtere coccondiral ɗo yeewtooɓe kuutortoo miijooji, kaalda hakkillaaji mbaasa haaldude ɓerɗe.
Won konngol Gelongal Bah meeɗi haalde e yeewtere nde waɗdunoo e ayaawo habrirde AIDES-TV. O rokki hono oo ɗoo yeru garoowo « sammba ene nodditoroo ko ngenndiyanke. Demmba ene wiya ko ngenndiyanke. Yero e Paate, gooto e mumen fof ene faarnoroo ko ngenndiyanke. So tawii ɓee ɗoo nayo fof, ndonkii jooɗodaada pewjida e nanondiral, firti ko won heen mo alaa e goonga ». Saabii ngal luural noon ko gooto e maɓɓe fof wiyde ene laña, tekkina bannge mum. Ellee, gooto heen fof yiɗi ko heeroraade helmere « Ngenndiyankaagal » ndee.
Kala e maɓɓe tawɗo woɗɓe ɓee e dental, ɓe njaɓɓondirat e jeese yimɓe. Ɓe tappondira kelle. Ɓe njalda. Ƴeftuɗo heen konngol fof, cikkataa ko gawlo heddiiɓe ɓee. Sabu o mantat ɓe, o sinka ɓe haa cikkaa ko « kamɓe paɗɗi kacitaari subaka » no Aamadu Saar mo rajo Muritanie wiyatnoo nii. Yoo Alla yurmo mo yaafoo mo. Kono so en kaaldii goonga, e ko suuɗii, hakkunde maɓɓe ɓuri lacciri njerwidaandi e womre ceenal herƴude. Ɓuri haaɓnaade heen fof, ko gooto e maɓɓe kala ene jogii almuɓɓe rewɓe e mum, ɓe ngoongɗinaani so wonaa miijooji mum. Mo tabaaki arde e dental ñiŋi gooto e « ngenndiyankooɓe » ɗo ɓeen almuɓɓe mumen ngoni fof, ɓura tabalde heewde cabbi. Waɗde sahaa fof, eɗen nana konngol « Fulɓe ndaɗaama ». Jannginooɓe cellingol binndi ɓee mbiyata ko « ndaɗaama », ko « mbayka baɗangal».
Tawde noon ko fulɓe mbaɗi haa ndaɗaa, waɗde ngal gollal fotnoo wonde ko baɗingal, wiyee « fulɓe ndaɗiima ». So en kaaldii goonga, fotnooɓe nanngondirde liggodoo, so wontii gooto fof yiilotoo ko naneede haa yoola woɗɓe ɓee, foti wiyeede ko « nayi njardii laaceeje ». Darni ɓalal ko tuufeeje pawondireede. Ko so wootere heen fof wiyii sakkotaako, ko kanum heedata dow, maa mahatnooɗo loro, mahantenooɗo ɓooya waalde e lewlewal. Tijjaani Aan (yoo Alla yurmo mo yaafoo mo) ene heewnoo wiyde « leñol wonaa naafige. Sabu kala ko moƴƴi ko mbaɗan ɗaa ɗum tawi ko sabu Alla, maa siftore e kala sahaa ». Yo Alla waɗan en kawral ɓerɗe e miijooji, ɓooyen fewjidde ko nafata.
Malal Sammba GISE
Malal Sammba Gise
