Iiñcuru politik e Muritani : Daartol dillere miijooji ɓooyɗi (2)

Caggal nde Siidi felliti artirde taccinaaɓe e mumtude macungaagu, cehilaagal makko e senerooji fuɗɗii bonde. Ngal boni noon ko nde Siidi felliti waylude guwarnama, caggal ɗum itti Seyn wul Seydaan e yimɓe mum, joɓranooɗo ballal mum Siidi, wonde hooreejo hilifaaɓe.

Laamɗo keso o hokki mo tuugnorgal golle makko. Ɗo o woni mawɗo hilifaaɓe ɗo, omo faami wonde hakkunde Siidi e militeeruuji nattii welde, tee omo nana ko ɓeen mbiyata Siidi ko («nayeejo», «konaar»), tee kanko ne omo huutoroo ɗum to bannge politik.

Ngalɗoo luural udditani Seyn damal jaajngal ngal o huutorii sanne. O waɗti fompaade hooreejo leydi, o natti wonde gollodiiɗo mum.  O faalkisii cosgol parti ADIL (parti persidaa), o woni e nomande senerooji yimɓe mum en, o waɗti daraade no hooreejo leydi foti daroraade … ɗum fof ko yiɗde welnaade senerooji e hollitde o wondaani e Siidi. Diiso hilifaaɓe ngo o yuɓɓinnoo to Nuwaadibu ɗo o jaɓɓoraa no hooreejo leydi, o jaɓɓorii Siidi no morom makko.

Lebbi tati caggal batu hilifaaɓe to Nuwaadibu, seppooji murto ɓesngu mbaɗi e yoga e nokkuuji fuɗnaange leydi ndi (Neema, Timbedara, Jigenni, Kankoosa), njaaɓani reɓde e leydi he kala. Ɗum addani mawɗo leydi o miijaade yuɓɓitinde guwarnama mum. No geɗe ɗe njahri nii addani mo faamde wonde Seyn wul Seydaan ko neɗɗo militeer en.

Etaali liɓgol

Duñondiral yimɓe wallitnooɓe mo ngam heɓde moni kala huunde, haɗi Siidi waawde toɗɗaade guwarnama ngootaagu ngenndi mo luundo ngo seeraano e ɗaɓɓude.

Tabitingol tuugnorgal makko ina ɗaɓɓunoo ngonka kesa e doole kese, tawi wonaa ɗe o gollondirtunoo ɗe. Kaɓɓondire kese tafaaɗe e guwarnama Wul Waaghef ɗe, mo RFD e AJD/Mr calii jeyeede e mum o, ko udditaare feewde e doole kese, kono wonaani guwarnama ngootaagu ngenndi. Tee senerooji ɗi kollitii njaɓaani yimɓe haɓotonooɓe laamu O. Taaya ngu njeyee e guwarnama he.

So goonga, ɓurnoo muusde militeer en ɓe ko naatgol UFP e Tawasul e guwarnama, wonaa ko ɓe mbiyata «maale bonanndeeji». Dumunna juutɗo ko yimɓe militeer en ngoni e etaade faamninde ɗum en wonde Siidi ina jogii tuugnorgal politik jogorngal waylude sifaa leydi ndi, kono kadi woni ko e yiɗde tafdude e wallidiiɓe mum hesɓe ɓe keeweendi kesiri, mbele ina toɗɗitee manndaa ɗiɗmo.  

Nii woni ɓe ngummanii liɓde mo. Heewɓe kaalii wonde njilluuji keewɗi ɗi Abdul Asiis waɗi to Farayse e Maruk (ɗo Muhammed 6 e hooyre mum jaɓɓii mo), ngaddanii ɗum jaɓnude ɓeen wonde Siidi ina leefi, waawaa gaddaade deeƴre leydi ndi, tee ko gardiiɗo belsindiiɗo, diwɗo diidol ngol CMJD taƴannoo ɗum e daawal ɓennungal ngal (keptingol parti islaamist, ɓallagol ownooɓe jokkondirɓe e Polisaariyoo).

Ina wayi no ko e ɗee ɗanle miijo liɓde Siidi ngo ɓenndi. Heddinoo tan ko fadde haa sahaa mum yonta. Guwarnama gadano wul Waaghef, rokki senerooji hujja, sibu wonde «kaɓɓondiral kaawningal hakkunde ardinooɓe PRDS e Islaamiste en e wonnooɓe kominist en».

Ɓe puɗɗorii murto depiteeji Adil, ɓe ardii ɗum goomu ganndiraaɗo «goomu Awjeft» (depiteeji Adraar, hono Wul Maham e wul Saamel e El arbi wul Jideyn e Abdel Kahaar, ɓe kalfinaaɗo kisal leydi ndi, hono kolonel Haadi wallitta sahaa e sahaa kala). Fayndaare murto ngo ko liɓde Siidi e rewrude e laabi sariya walla kam e feere nde sariya waawi jaɓde.

Ko e dow ɗuum wallidiiɓe maɓɓe woɗɓe njaɓi wallitde ɓe. Hooreejo leydi o, jaaborii «yiɗde maɓɓe joɗɗinde ɗaɓɓaande goppugol golle» wiyde ina fusa Asammbele.

Ndoolndoolaagu

Guwarnama wul Waaghef gadano ɓuraani lebbi ɗiɗi. Hooreejo hilifaaɓe o, nde tawnoo jeyanooka e joopaaɓe ɓe, toɗɗitaa yo taf guwarnama keso. Ufp e Tawasul njeyaaka heen. Kono hare nde ina woɗɗi joofde. Murtuɓe ɓe ɓeydii jartodinde. Ina wiyee wonde ammbasaduuji leyɗe hirnaange mbaɗiino maslahaa hakkunde ceŋɗe ɗiɗi ɗe : persidaa haayti fusde asammbele o, militeeruuji ndartina murta mum en.

E nder balɗe seeɗa, doole murto ngo puɗɗii ustaade, tawi hooreejo leydi o, heɓii e maɓɓe fotde depiteeji noogaas ciifnooɗi ɗaɓɓaande ittugol hoolaare (motion de censure). Ko ɗoon woni ɗo seneraal Asiis wiyata, e nder mitiŋaaji mum, wonde Siidi soodii depiteeji, kono o meeɗaa hokkude dalillaaji.

E oon sahaa murto ngo nattii jogaade keeweendi katojinaandi ngam dagnude golle mum en. Kulol mawngol naati ɓe. Nii woni, ñalnde 5 ut, anndiraaɓe «goomu Awjeft» e huunde e koyhoyi murto ngo njoɗii e batu ngam «waylude» feere.

Ɓe mbaawaa hankadi huutoraade parlemaa ngam liɓde hooreejo leydi o, ɓe nattii jogaade keeweendi. Ɓe ummini feere ɗiɗmere, fotnde tabitineede e nder daawe ɗiɗi. Daawal gadanal ngal ko siwil en tabitinta ɗum : yuɓɓinde seppooji tuggude aset 9 ut, potɗi yuumtude, janngo mum, e murto ɓesngu. Ɓe udditanee dame persidaas.

Daawal ɗiɗmal ngal (ñalnde 10 ut) ko konu tabitinta ɗum, tawa «ɓesngu» noddii ɗum, ngam kadi artirde deeƴre. Ngu heɓta laamu. Waktuuji seeɗa caggal nde ndee moojobere fewjaa, Siidi wul Seek Abdallaahi tintinaa ɗum. Ngolɗoo laawol kadi, o jaaɓtorii ɗum tan ko ittugol e golle mum en senerooji tati larme ɗi, e rewrude e kominikee rajo, weetndoongo 6 ut,  tawi alaa fof feere woɗnde o ƴetti ngam waawoore yuumtinde kuulal o ƴetti ngal.

Wonaani waktuuji ɗiɗi caggal ɗum, senerooji ɗi mbaɗi mo kuudetaa.

Oñtugol

Kuutoragol kuudetaa haɗii liɓgol hooreejo leydi o «dagaade». Ko ɗum ɗoo yimɓe wonanɓe Siidi kuutorii e nder jeeyngal mum mawngal e lebbi cakkitiiɗi ɗi. Ina wayi no senerooji ɗi ko «dullinaaɗi» e wilde mawnde ɗo etotonoo  kam en e sete parlemaateeruuji e wallidiiɓe mum en caggal leydi, taaraade, ɗo njiɗaano naatde. Ko ɓe waɗnaaɓe feere nde ɓe njiɗaano huutoraade : so kuudetaa militeer mo nganndu-ɗaa Afrik e winndere nde jaɓantaa ɓe, sibu mum en luulndaade kala «keɓrugol laamu rewrude e ndoolndoolaagu, walla feere nde rewaani laawol».

Siidi wul Seek Abdallaahi naatnii aadaaji kesi to bannge laamu ceertuɗi e ko woowanoo e duuɓi capanɗe cakkitiiɗi ɗi, hay so tawii noon omo waawi yooɓtoreede leefre, walla waasde hiisde. Hay so tawii noon sifaa no o waɗiri ɗum nii ina ñiŋni. Addani mo bone tan, ko o nuunɗii haa ɓurti.

Lebbi sappo e jey ɗi Siidi ardii leydi ndi, ngasii ngaska mawka hakkunde ceŋɗe ɗiɗi gañondirɗe no feewi. Hakkunde majje ko «luulndo demokaraasi» taƴondirngo e aada mum, ngo alaa ko hiilnii hankadi so wonaa reedu mum.

Mustafa wul Abeydarahmaan, gooto e sakkitooɓe senerooji ɗi, goongɗinii goodaangal ɗeen ceŋɗe ɗiɗi e nder haala mum e jaaynde wiyeteende Biladi (31 sulyee 2008) nde o wiyata : «senngo ngo wiyaa mbayliigu» (Siidi e wondiiɓe mum) e senngo «ooñtugol» (senerooji e murtuɓe).

So Mustafa wul Abeydarahmaan weñtitii sifaa ceŋɗe ɗiɗi ɗe, ɗuum ina faamnii, ko hono ɗuum addani senerooji innirde kuudetaa o «ooñtugol». Fof tan firti ko ɓe ngondaani e golle ɗe Siidi gollatnoo ɗe. Jonte tati caggal kuudetaa o, Ahmed Baaba Miskee, gooto e miijiyankooɓe senerooji jamfiiɗi ɗi, kam ne ɓeydi heen, e wondude e mawmawu e faajiraagal, wonde «ooñtugol» wontiino alaa e sago, ko ɗum waawnoo jibinde fof noon (yeewtere tele ñalnde 24 ut 2008).

Luure lugge

Wonaa kuudetaa o addi luural hakkunde waɗooɓe politik leydi ndi. O feeñnin luural ngal tan. Luural ngal fuɗɗii ko e diskuur persidaa waɗnoo e tele ñalnde 27 suwee 2007. Sibu ndeen, ɗum jibinii mettere mawnde, nde seeraani e yaajde e ƴellitaade e nder jonte e lebbi dewɗi heen ɗi. Ɗee biyaate bonɗe ɗe Siidi wiyetee, ɗiiɗoo seppooji e ɗee dille fof, wonaa tan sabu yiɗde wondude e laamu walla yiɗde wonde watilaaɓe.

Ko ɗum peeñirɗi pottital hakkunde nafooje mawɗe e miijooji ɓooyɗi ɗi njiɗaa goɗɗum ko wonaa ko woowanoo e leydi he ko, ɗi njiɗaa leydi ndi ummoo e sifaa mo wonnoo e mum o. Hay so tawii en njenanaaka ɗum no feewi, eɗen mbaawi wiyde wonde seppooji «heege» kewnooɗi to fuɗnaange leydi ndi, wonaa «heege» saabinoo ɗum en. Wiɗtooji keewɗi ina kolliti wonde wonaa ɗiin nokkuuji ɓuri wondude e caɗeele nguura saka seppooji «heege» ina puɗɗoroo toon (wiɗto PAM e hitaande 2006-2007).

Tee, won geɗel kadi jaaki yimɓe : seppooji ɗi mbaɗi ko e tunɗi (Mughataaji) ɗi nganndu-ɗaa ardinoo ɗum en kam en fof, ko ɓaleeɓe, so wonaa mo Kankoosa o, mo arindoo ɗum hardaane jogiiɗo innde «ɓaleejo», ina wiyee Muusaa Sammba Njaay. Leñamleñameeɓe Arabeeɓe umminiino jeeyngal mawngal caggal ñalɗi diisnondiral (settaammbar 2007) ko fayti e mooliiɓe e warngooji, ngal ɓe inniri  «gartugol Senegaalnaaɓe», tee ɓe ɓurnoo joopaade hee ko Kalifu geɗe nderndere, hono Yaal Sakariyaa.

Oon ne, nde tawnoo tamaano, walla faamaano sarwisaajo kumpitooji – sarwisaaji sekere – (sarwisaaji renseignements) ɗi leñamleñameeɓe aarabeeɓe tami, keddinooɗi ɗo ngonnoo gila e laamu Maawiyya, waawaani faamde sababuuji ɗee dille kala, saka faamnina ɗum ardorde leydi ndi.

Kaɓɓondiral ɓooyngal

Miijanteendi ɗeeɗoo dille ndutto keeceeje ko miijanteendi leñam leñameeɓe aarabeeɓe. Ardii ngal no haanirta nii, ko Muhammed Yehdih wul Bereydeliil, ɓooyɗo haɓanaade Muritani Aarab tan. E nder binndanɗe ɗe o bayyini e lewru marse 2008 e jaaynde wiyeteende Nouakchott Info, wul Bereydeliil «tunngii mbaggu wolde». O ñiŋi heen ko cefe ɓaleeɓe ummoriiɗe worgo maayo, o jeertini kadi kala feere jogornde waylude mbaydi Aarabaagal Ngenndi Muritani. (…).

Denndaangal yimɓe ɓe njiɗaa mbayliigu, njeyaa ko e ɓurɓe jaɓande walla nanande leñamleñameeɓe ooyooɓe (ŋiyooɓe Muritani ko leñol gootol jeyi ɗum) : ɓurɓe heen nuunɗude ɓe, haa hannde ngoongɗinaani piggal e warngooji 98-91. Miijotooɓe maɓɓe, hay so tawii cuusaa wiyde ko kam ngollii ɗee golle bonɗe, haa hannde ina njedda wonde ɗum waɗiino. Tabitinnooɓe golle ɗe walla moddunooɓe heen hay so ko seeɗa, ina kuli fayndaare nde Siidi yooɓtortee nde.

Pelle leñamleñameeje aarabeeɓe ina ngoɗɗi wonde pelle ɓurɗe doolnude e dillere nde politik Siidi ummini, kono ko miijanteendi maɓɓe woni ɓurndi waawde heɗaneede e renndinnde ɗeeɗoo doole ndutto-keeceeje. Hay so tawii Breydelil e wondiiɓe ndokkata ɓe «ceen» walla «ñamri» ngam waawde tabitinde payndoole maɓɓe, wonaa kamɓe fof ngoongɗini ndiin miijanteendi, hay so tawii noon kuutoral mayri ko sodorde wonande won heen, ngam yettaade yiɗde mum en.

Fayde e Dowla mafiyaa

Ardiiɓe ndeeɗoo dillere ko terɗe haɓɓere ɓooynde hakkunde aristkaraasi konu ngu e huunde e julankooɓe (hommes d’affaires) alɗuɓe, ardiiɓe njuɓɓudi ñaayoori leydi ndi ko ina wona jooni duuɓi 30. Ina wommba saraaji maɓɓe e les maɓɓe cibooji e keewɗi, keɓaniiɗi foɓɓande kala laamu ngarngu ngam dañde ko ñaami.

Hono no Calame wiyrunoo ko ina wona jooni duuɓi joy (tonngoode 419 nde 19 noowammbar 2003), ko yimɓe «ɓe njiɗaa hay huunde wayloo». Ɓe njiɗaa fenaande natta, ɓayri tan aɓe mbaawi ɗum naftoraade. Ko yo yimɓe njebbilo, ɓayri ko kamɓe keedi dow. Yo baasal duumo, tawde wonaa kamɓe mbaasi. Woto demokaraasi laato, tawde ko kamɓe mbaɗata aɓe pirta. Ɓurɓe surpitaade heen, ɓurɓe bonde heen ɓe, ko «waɗooɓe afeeruuji» e yimɓe mafiyaa (keerol hakkunde maɓɓe ina metti anndude). Idanɓe ɓe ɓooyii ɗo e leydi he. Ko kamɓe fof ɓuri bonnude leydi ndi.

Wattindiiɓe ɓe ɓeydiima heewde e duuɓi cakkitiiɗi ɗi, ɓe mbaɗtii leydi ndi nokku ɓurɗo henanaade njulaagu dorog. Resooji tarafik dorog e sigaret njahii haa njettii hoore dowla o, ina njogori yooɓaade faggudu leydi ndi e renndo ngo.

Maale keewɗe ina kollita wonde Muritani woni ko e wontude dowla mafiyaa, nokku tarfikaaji dorog e njulaagu cuuɗiingu.

En njahraani caggal tan, ko en naattuɓe e jamma niɓɓo, ɗo luuɓol dorog e simme huftodini.

Safaɓe hoɗɓe worgo Tararsa mbiyatnoo henndu ummortoondu worgo, ɓuuɓndu ndu, adotoondu toɓo e nduungu, ko «Henndu fulɓe» (Rih el Fullaani).

En ɗaminooma «henndu fulɓe» caggal daawal 2005-2007 e lebbi sappo e joy laamu Siidi. Kuudetaa 6 ut 2008, kam e ɗii «ñalɗi kuftodinɗi senerooji» jalniiɗi, nduttinii en, sikke alaa heen, e nder niɓɓe «reedu fewfewru oo daabaa bonɗo», hakkunde tuddunde powbi.

Abdullaay Siree Bah

Biladi (Muritani)

Firo : Bookara Aamadu Bah