Iselmu wul Abdel Kader, hay mo anndaa ɗum, nanii ɗum. O woniino guwerneer ko juuti, ɗo Eeeleega ɗo, o wonii Guwerneer to Kayhayɗi e to Sehilbaabi. Eeleega noon, yimɓe fof ina nganndi ina ɓadii no feewi Aajilaan, tuddunde konu, ɗo warngooji keewɗi mbaɗaa e hitaande 1990-1991, ina ɓadii Baabaaɓe e Wocci e Mbañu e Sori Maale e Wenndiŋ… .
E kitaale 89-90, warngooji keewɗi mbaɗaama e daande maayo diiwaan Barakna o.
Oon sahaa, ardinoo diiwaan o ko biyeteeɗo Mohammed Lemin Saalem wul Dah. Yimɓe fof ina teskii, jam fuɗɗii artude ko nde Ismelmu lomtii mo ɗoon. Ko ɗum tagi, ceedtagol makko ina himmi. E nder ñalɗi ɗi Fonadh yuɓɓini ñalnde 12 e 13 desammbar 2009 ngam miijaade e ngonka moolinooɓe artiraaɓe, o haalii ko heewi e bonndeeji baɗanooɗi hakkunde 1989 e 1990 e nder leydi ndi. Sababuuji kewkewe 89. E miijo Iselmu, sababuuji kewkewe 89 ina peccoo e pecce nay : Sabaabu gadano o jotondiri ko e ngonka ɗee kitaale (kitaale 1980). Sabaabu ɗiɗmo o ko « ko jeewte e miijooji jannguɓe wonnooɓe e suuɗaare, jeewte jowitiiɗe e koɗdigal hakkunde leƴƴi leydi men. Nde tawnoo maantorɗe maɓɓe to bannge renndo e pinal ina ceerti, tee wellitaare woodaani, demokaraasi woodaani, ɗum jibini ŋakkeende miijo, yuumti e aadaaji e baɗe e miijooji baawɗi siforeede ceɓɓitiiɗi. « keewgol miijooji e miijanteendi paggaandi e nder niɓɓere suuɗaare jibini miijooji rasisma puŋŋiniiɗi kam e mbaydiiji mum goɗɗi ɓurɗi hakindaade. Nii woni, duɗe pinal tookaaɗe puɗi e nder niɓɓe, mboomi kala ko leydi ndi fagginoo ». « Sabaabu tataɓo o ko sifaa politik tabitintenooɗo e oon sahaa. Ngummi-ɗen e laamu neɗɗo gooto, naat-ɗen e laamuuji militeer en. Seerndata laamuuji militeer en ɗii tan, ko kala heen baɗɗo kuudetaa, ɓaarotoo ko e heen fedde walla pelle ɗiɗi e goomuuji ɗi kaal-ɗen dow ɗi. So neɗɗo noon anndaa ko woodi, anndaa ngalu ngonngu e renndo heewngo leƴƴi e pine, wiyata ko ina ɗowra ɗum kuule e politikaaji ɗi alaa fof ɗo ɓaarii ko tiiɗi. … Sariya jeyi leydi mo 1983 ko yeru ndeen majjere sifaa jeyi leydi e nder renndo men ». Sabaabu battano o « ko ŋakkeende dagaare e lolleende laamu ngonnoongu ɗo e oon sahaa ». Ko e ngoon yeeso Iselmu holliti wonde e oon sahaa, laamu Muritani e laamu Sengaal (Maawiya e Abdu Juuf) ina ngondunoo e caɗeele teeŋtuɗe e nder leyɗeele mum en : ɗum na jeyaa e ko addani ɓe yiɗde rumtinde hakkillaaji yimɓe maɓɓe e rewrude e luural ngal ɓe ngaddi kamɓe e koye maɓɓe, haa gooto e maɓɓe fof yiyree no daraniiɗo nafoore yimɓe mum nii. Caakte mawɗe E miijo Iselmu, en mbaawaa ñawndude caɗeele e bonanndeeji ɗee kitaale so tawii en nganndaa ko kewnoo ko. « Alaa e sago ngannden ɗo ñawannde nde tolnii. Mi wiya on, onon sikkooɓe oɗon nganndi ko kewnoo ko, ko seeɗa nganndu-ɗon heen ». « Ñawannde nde ɓurii ɗo cikkaton ɗo luggiɗde. Wiyde ina ñawnda ɗum ina weeɓi e hunuko. Woodii taccinaaɓe, leyɗe mum en ndokkaa woɗɓe wiyaaɓe ko Senegaal ngummii. Fulɓe ɓolaa ndariindi mum en haa laaɓi. Yimɓe fof ina nganndi, wonande pullo, musiiba ɓurataa waasde jawdi mum ». « Woodii foksineeruuji taccinaa, woɗɓe galleeji mum en walla otooji mum en teettaa. Won ko haaletaake goɗɗum, njangu e rewɓe haa heewi : capanɗe sukaaɓe njibinaama heen e kitaale 1990-1991, tawi ko ummiiɓe e ɗiin njanguuji ɗi kaaletaake … ». « Won waasɓe pittaali mum en. Hol to ɓe ubbaa ? Hay gooto anndaa ! Ɗum fof ko geɗe ɗe mbaawaa ñawndireede heñaare. Tuggan maa Wenndiŋ, Dabbe, Sorimalee, Mbaañ, Bahbahɓe, Foonde … denndaangal gure gonnooɗe e njiimaandi am. Ɗiiɗoo warngooji e ɗee majje ɗe laaktaaka, ɓesngu Muritani waawaa ɗum en jaɓde ; alaa e sago saabiiɓe ɗum ɓe pawee kuuge, so wonaa ɗum waɗtat ». «Ko waraaɓe ɓe poti yaafaade, wonaa wuurɓe ɓe » Wonande yaafuya kaaleteeɗo o, Iselmu wiyi : « Hannde yimɓe ina mbiya yo yaafe ; wonaa enen poti yaafaade, ko kamɓe loraaɓe ɓe mbaawi yaafaade, maa taw nii ko maayɓe ɓe mbaawi yaafaade. Ko waraaɓe ɓe, wonaa wuurɓe ɓe mbaawi yaafaade ». Yeruuji moƴƴi, yeruuji cuusal Iselmu yettii heen won ɗiin ofiseeji safalɓe woɗeeɓe, o wiyi ko yimɓe jaambareeɓe, ko yeruuji jooɗɗi. O haali biyeteeɗo Muhammed Lemiin wul Talib, gonnooɗo e oon sahaa cukko kumaandaŋ Diiwaan militeer jeeɗiɓo, to Eeleega : « O findini mi ko hakkunde jamma, hedde waktu 1ɓo, omo woya. O wiyi kam « miɗo wondi e caɗeele. Mawɗo am wiyi ko ɓooroowo mi sabu mi jaɓaani tawtoreede leeptugol yahdiiɓe am Haalpulaar’en. Heen 13 boom maayii. Mi yiɗaa tawtoreede ɗum ».
Mbiymoo-mi « hol ko njoɓete-ɗaa lewru ? O wiyi mi : 35 000 UM. Mbiymoo-mi : « enen ɗeɓi fotde njoɓdi. Kono, so tawii a tottii kam galoŋaaji maa ɗi, ɗo e maa mayde, nde lewru maayi kala, ma mi totte njoɓdi ma. O wiyi o jaɓii. Ɗoon o ruttitii, ɓe coki mo. Ko gooto e hoohooɓe nokku o rokki kumaandaŋ Diiwaan o kolce 10, mbele doosiyee makko ina deƴƴee. Ko ɗum addani mo waawde wonde hannde mawɗo biro to Ardorde konu (Etat Major) leydi ndi. Yeru goɗɗo ko kumaandaŋ Wasee (Vaché) dannduɗo yoga e musiɗɓe mum to Nuwaadibu e nder ngonka caɗtuka no feewi.» « Ina waɗi noon jaasɓe. Won jogitiiɓe njannoo e wuro Foonde, mbari ɗoon boombel kardanel. Janngo mum, militeeruuji ɗi njani e wuro Foonde, koni jawdi mum fof : puccu ina wondi e na’i. Ɓe njaggi yimɓe 6, ina heen Lietnaa garde biyeteeɗo Sal Sammba Hammaat. Ñalngu ndewngu heen, ɓe ndokki puccu ngu cukko gardiiɗo konu leydi ndi, ko heddii ko ɓe pecci …
Nde ɗum yawtunoo, kumaandaŋ Diiwaan militeer o noddi batu kisal. Ngardu-mi toon ko e perfee Ɓoggee e Bahbahɓe. O naamnii min, hol ko nanngaaɓe ɓe poti waɗeede, caggal ɗum o wiyi « jooni, en mbarat ɓe tan ». Mbiymoo-mi « alaa, kolonel, yimɓe mbardetaake nii tan ». O ƴetti jardugal makko o waɗti e wana mum, hade makko wiyde mi ko mi « koministe », o yalti. Caggal ɗum o naatti, o wiyi mi « haala gasii ». Mbiymoo-mi « alaa, so a yiɗii warde ɓee yimɓe, winndu seedantaagal, gooto e men kala siifira ɗum yiɗde mum e fawaade e anniya mum, caggal ɗum so a yiɗii mbaraa ɓe, sibu min ngalaa doole haɗde ma. Caggal ɗuum, ko kumaandaŋ kompaañi Sanndarmori, mo pelle daraniiɗe jojjanɗe aadee potnoo takkande galaŋuuji, walli mi dognude ɓe nder jamma, min neldi ɓe to Seek el Bed mbele aɓe ndeenee : ko palaŋ wonnoo ngam danndude yimɓe, ɓe alaa ko mbiyi, alaa ko mbaɗi, e warngo.
Tonngol Jaaltaaɓe (Dialtabé) / Quotidien de Nouakchott
Fulo : Bookara Aamadu Bah
