Parlemaa leydi men ko fuɗɗii ko jooɗiima e daawe tati : daawal gadanal ngal ko keñoraangal (ko e lewru abriil 2007 wonnoo) caggal nde hooreejo leydi ndi jooɗii e jappeere mum. Ko kanko hooreejo o ɗaɓɓunoo ndeen joɗnde mbele Asammbele e Senaa ina mbaawa toɗɗaade jiilirɗe mum en. Daawal ɗiɗmal ngal ko daawal gaadoraangal (tuggi 14 mee haa 14 sulyee 2007). Daawal tataɓal ngal kadi ko keñoraangal : ngal fuɗɗii ko 23 sulyee, ngal joofi ko 22 ut 2007.
Parlemaa leydi men ko fuɗɗii ko jooɗiima e daawe tati : daawal gadanal ngal ko keñoraangal (ko e lewru abriil 2007 wonnoo) caggal nde hooreejo leydi ndi jooɗii e jappeere mum. Ko kanko hooreejo o ɗaɓɓunoo ndeen joɗnde mbele Asammbele e Senaa ina mbaawa toɗɗaade jiilirɗe mum en. Daawal ɗiɗmal ngal ko daawal gaadoraangal (tuggi 14 mee haa 14 sulyee 2007). Daawal tataɓal ngal kadi ko keñoraangal : ngal fuɗɗii ko 23 sulyee, ngal joofi ko 22 ut 2007.
E nder daawal gaadoraangal mee-sulyee 2007, golle parlemaa o paafaano no feewi, sibu ko ma ngal ari e joofde nde guwarnama addi eɓɓaande sariya. Ko nii woni parlemaa waawaano ɓenninde ɗeen eɓɓaaɗe, wonti alaa e sago maa hooreejo leydi nodda joɗnde daawal keñoraangal. So parlemaa ina jooɗoo e batu keñoraangu noon, ko yamiroore sariya (dekere) hooreejo leydi udditta, udda daawal ngal.
Yamiroore sariya nde ina foti sifaade ginol golle ngol parlemaa o dottanaa. E ngool noon, ginol golle ɗe ko ɓenninde won ɗeen eɓɓaaɗe sariya. Kala eɓɓaande sariya noon so yuurnitaama haa jaɓaama e heen suudu wooturu, maa ɓenna suudu woɗndu ndu, yuurnitee toon, jaɓee. So tawii alaa luural waɗi hakkunde cuuɗi ɗiɗi ɗi, eɓɓaande sariya nde ɓennii. E oon sahaa mawɗo leydi ndi ina waawi siifde ɗum. Ndeen eɓɓaande wontii hankati doosgal sariya tuugneteengal. So tawii cuuɗi ɗiɗi ɗi nanondiraani e lelngo wooto doosgal ngal, gardiiɗo guwarnama (mawɗo hilifaaɓe hono premier ministre) ina waawi ɗaɓɓude yo goomu toɗɗe hakkunde cuuɗi ɗiɗi ɗi. Oon goomu waɗata ko depiteeji jeeɗiɗi e senaateeruuji jeeɗiɗi. So won ɗo goomu o nanondiri, ruttinee e cuuɗi he. So ɗi njaɓii, nanondiral ngal ɓenna. So nanondiral dañaaka, guwarnama ruttinta haala ka ko asammbele, ɓennina doosgal ngal no yiɗiri nii.
E nder daawal keñoraangal sulyee-ut, parlemaa o ɓenninii ko ina wona 17 doosgal, tawi ɓurɗe maantinde ɗe ko ɗeeɗoo:
– doosgal ooñtowal hiisa ngalu hitaande 2007 (loi de finance rectificatiɓe) : ngaal doosgal yuurnitii ko ɓeto ngalu goomu koninkooɓe gardinooɗo leydi ndi ko adii woote ɗe toɗɗaninoo guwarnama wonande hitaande 2007. Guwarnama keso o waɗi eɓɓaande hesere ooñtoore ɓeto adanngo ngo.
– Eɓɓaande doosgal cosowal ñaawirde rowrowre, fotnde ñaawde hooreejo leydi so tuumaama janfa bonɗo, kam e jaagorɗe laamu e denndaangal golle bonɗe ɗe mbaɗi e sahaa nde kalfinaa golle guwarnama o.
– Eɓɓaande doosgal hiisotoonde macungaagu no warhoore nii kam e kuuge potɗe faweede e joom mum en.
– Eɓɓaande doosgal cosowal goomu diisnondiral to bannge faggudu e renndo.
– Eɓɓaande doosgal deenowal dunli e leɗɗe.
– Eɓɓaande doosgal yowitiinde e laaɓal to bannge jawdi ndenndaandi (jawdi laamu walla mbiyen jawdi buur).
– Eɓɓaaɗe doosɗe tati tonngooje hol ngaluuji dañanooɗi e kitaale 2003, 2004 e 2005 e hol no ɗi pirlitiraa.
– Eɓɓaande doosgal yowitiinde e mahngo laawol gudroŋ hakkunde Attaar e Tiisiksa.
– Eɓɓaande yowitiinde e ñawu SIDA.
– Eɓɓaande doosgal rokkude guwarnama mbaawka e lebbi seeɗa ƴettude yamiroore sariya (ordonaas) ngam siifondirde e laamu Espaañ ñamaande ngam soodde kaɓirɗe ɓeydooje doole kuuraa e nder gure Nuwaasoot e Nuwaadibu…
Heen eɓɓaande fof, hade mum yuurniteede e batu kuftodinngu Asammbele maa halfinee goomu fanniyankeewu yuurnitoo ɗum e tawtoreede jaagorgal (kalifu) laamu ngal doosgal ngal toɗɗii ngal. Goomu ngu artira tonngaaka mum, hollita ɗum batu kuftodinngu, jaɓa walla saloo, caggal nde depiteeji ɗi ndokki heen miijooji mum en.
Denndaangal eɓɓaaɗe ɗe guwarnama o hollitnoo parlemaa o ɓenninaama, hay so tawii ina waɗa sahaa wooda ko parlemaa o wayli e ko guwarnama o sakkitnoo ko.
E nder Asammbele, luural woote waɗi tan ko e eɓɓaaɗe tati :
– eɓɓaande doosgal ooñtowal ngalu guwarnama wonande hitaande 2007. Senngo wonduɓe e laamu ngooti ko njaɓii, luulndo wooti ko jaambuur heen (jaɓaani, salaaki). Ndiin mbaydi woote noon ko yiɗde hollitde won ko welaani ɗum heen, kono yiɗaa kadi salaade doosgal ngal no woorunoo.
Eɓɓaande yowitiinde e nuunɗal jogagol jawdi ndenndaandi. Ngaal doosgal farlinta ko yo mawɗo leydi e jaagorɗe laamu kam e denndaangal halfinteeɓe ngalu laamu walla waawɓe yeeneede e nder ko ngollotoo ko, yo mbayyin (yo kollit) ngalu mum en fof e sahaa nde kalfintee golle ɗen de, tawa kadi dumunna kala aɓe kesɗitina bayyinaango ngo. So tawii jeyi bayyinteeɗo o ɓeydoriima no haanaani (ɓeydagol ɓurtungol ngol dallintaako), joom mu mina waawi ñaaweede.
Ngalɗoo doosgal addii luural, sabu e nder eɓɓaande guwarnama addunoo nde, jagge parlemaa ina toɗɗanoo heen, Asammbele kañum holliti ko hooreejo Asammbele e hooreejo Senaa e halfinaaɓe ngalu cuuɗi ɗiɗi ɗii tan poti bayyinde ngaluuji mum en sabu woɗɓe ɓe alaa ngalu laamu kalfinaa, njogii tan ko njoɓɗeele mum en. Nde eɓɓaande nde yahi Senaa, senaateeruuji ɗi mbiyi hay hooreeɓe cuuɗi ɗi e halfinaaɓe ngaluuji mum en yantude e » majistaraaji » (magistrat) en, hono ardiiɓe ñaawirɗe leydi ndi kala potaani jeyeede heen. Caggal ngal luural noon, goomu hakkunde cuuɗi ɗiɗi ɗi (terɗe 14 : depiteeji 7 e senaateeruuji 7) toɗɗaa. Oon goomu artiri nanondiral mum yo ardiiɓe ñaawirɗe ɗe mbaɗte heen, kono ardiiɓe cuuɗi sarɗi ɗi (parlemaa) e halfinaaɓe ngalu mum en hoto njeye heen. Nde ɗum artiraa to Asammbele to, waɗi luural mawngal haa addani depiteeji luulndo ngo kam e won e depiteeji senngo laamu calii doosgal ngal, kono keewal yahri ko to jaɓɓe doosgal ngal.
Eɓɓaande woɗnde kadi nde Asammbele e Senaa luurdunoo ko eɓɓaande yowitiinde e ndeenka dunli. Woodi ko Senaa wayli e eɓɓaande ummoriinde Asammbele nde, guwarnama ruttini eɓɓaande nde to Asammbele, ñaagii yo depiteeji njaɓ no senaateeruuji ɗi mbiyri nii. Nde ɗum waɗaa woote, 28 njaɓi, 27 calii. Ko noon doosgal ɓenniri.
Eɓɓaande wattindiinde nde, addunde luural e nder Asammbele e hoyre mum ko eɓɓaande nde guwarnama ñaaginoo yo rokke mbaawka lelnande hoore mum sariya ngam siifondirde e Espaañ ñamaande haa waawa ɓeydude semmbe kuuraa Nuwaasoot e Nuwaadibu.
Addi luural ngal ko eɓɓaande nde jeyanooka e ginol golle dottanoongol ngol e nder dekere mo hooreejo leydi udditirnoo daawal batuuji keñoraangal ngal. Etee ina wiyaa e nder doosɗe leydi ndi wonde ginol golle daawal batuuji keñoraangal ko ko dottaa. Won e depiteeji, teeŋti noon e depiteeji luulndo ngo, ɓuri hollitde ko toɓɓere woɗnde waawaa ɓeydeede e ginol golle dottanoongol ngol. Guwarnama kañum e depiteeji senngo laamu kolliti ko wonde haralleeɓe to bannge sariya ndiisnaama mbiyi ina aamnoo. Caggal ɗum nii won depiteeji kolliti wonde parlemaa Farayse meeɗii hawrude e ko wayi nii, luulndo maɓɓe e oon sahaa wullitinooma to Goomu diisnondiral toowngu to bannge doosɗe Farayse, nguun goomu e ñaawoore mum holliti ko mawɗo leydi o ina waawi ɓeydude toɓɓere wiyi nde e ginol golle gadanol ngol. Caggal ɗiin firooji fof luulndo ngo felliti jaɓde doosgal ngal.
Gaagaa juurnitagol eɓɓaaɗe doosɗe sariya, parlemaa waɗii yeewtere juutnde faytunde e gartugol Muritaninaaɓe taccinanooɓe e mooliiɓe to Senegaal e to Mali. Ndeen yeewtere waawii feeñninde kam wonde jagge parlemaa o no ndiidorinoo ina njaɓi miijo ngo hay so tawii noon won jogiiɓe kulhuli wonde woɗɓe ɓe ngonaa Muritaninaaɓe ina mbaawi soomaade e artooɓe ɓe. Won ɓeen kadi ina kollitii wonde gartirgol taccinanooɓe foti yhdineede ko e ñawndugol caɗeele Muritaninaaɓe iwtunooɓe Senegaal e hitaande 1989, hono musaffiriin en. Jaagorgal laamu gardingal kaan haala, hollitii e nder jaabawol mum, wonde alaa fof ko sinndondiri ndeen hafeere e gartugol taccinanooɓe ɓe.
KMJ
