«Cukalel laaɓa juuɗe ñaamdata ko e mawɓe». Suka gadano oo, hono Neil Ibata, en kaaliino haala mum ɗoo. Suka ɗiɗmo oo, ko Ameriknaajo, jahroowo e duuɓi 15 (sapp e joy !), peewnungel ƴeendorgal jaawngal (test) nguɗu (kaaseer) baggol.
Ngelɗoo cukalel, maa ñawɓe heewɓe nduwano ɗum, sibu ko ngel feewni koo, ina ɓeyda ɗamaawu nguurndam yimɓe heewɓe. Ko goonga nii, ko heewi ina fentee hitaande kala, kono, heewi ummoraade ko e nokkuuji biɗtirɗi, ko wayi no laboratuwaaruuji, walla duɗe jaaɓihaaɗtirde, tawa kadi ko njeñtudi golle annduɓe heewɓe, nder duuɓi keewɗi…
Cukalel ngel wiyetee ko Jack Andraka. Ngel janngata ko e kolees gooto ina woni to nokku ina wiyee Maryland, to Dental Leyɗe Amerik. So Alla noon, ko ngel cukalel «laaɓngel», sibu ngel naati ko e «geɗe mawɓe». Ko eɓɓaande waɗanoonde e ekkol ɗo ngel woni ɗoo, addani ngel fellitde naatande wiɗto yowitiingo e nguɗu. Ngel fiɓani hoore maggel faandaare, so « miijaade feere yiytirde ñawu nguu, tawa ko feere yuumtunde, ko adii nde ñawu nguu heɓintoo neɗɗo ».
Nii, ngel naatani wiɗto, haa ngel yiyi binndanɗe ɗiɗi ganndal e nder internet, ina kaala ko faati e ɗuum. Ko ngoon miijo ngel « jokkiti », ngel winndi eɓɓaande maggel haa feewi, ngel neldi ɗum fotde 200 annduɓe ŋanaa. Kono ɓeen njanndili ngel, no neɗɗo willirta cukalel naatowel e geɗe mawɓe nii « dammbalel, ummo ɗoon ! » Kono, ɗo yimɓe ngoni fof, maa taw heen, mo sooynataa jikke, goongɗinɗo hoddiro ; oon woni ganndo gooto ine wiyee Anirban Maitra, karallo ko faati e ñawu nguɗu e gannde ceeɓɗe paatuɗe e nguurndam, to duɗal jaaɓi haaɗtirde Johns Hopkind to Baltimore. Oon felliti hokkude ngel fartaŋŋe, udditani ngel damal laboratuwaar mum, mbele ngel waawa feewnude « ƴeewndorgal » ngel miijii ngal. Nii woni, ngel dañi feewnude ɗum, ƴeewndaa, tawaa ko ƴeewndorgal juumtungal no feewi.
Faayiida ƴeewndorgal ngal ina woni e geɗe tati : go’o kanngal ɓuri goodnooɗe ɗee kala yaawde, fotde laabi jeetati (8). Ɗiɗi, njaru maggel ko 26 000 ɓal njaru keddiiɗe ɗee, ɗum firti ko jaratnoo 26 000 mbuuɗu, artii e mbuuɗu ngootu ! Tee, e nder hojomaaji joy aɗa waawi yenaneede hedde 90% (laabi sappo fof, ngal juumata heen ko gootol) so aɗa wondi walla a wondaani e nguɗu baggol. Tati, ko kanngal ɓuri ko woodnoo koo yuumtude fotde laabi 400. Jack Andraka (cukalel ngel) rokkaama njeenaari ganndal siyaas mbiyeteendi Gordon E. Moore, e yontere wattannde saawiyee 2013, fotde 30 miliyoŋ ugiyya.
Anniya maggel ko jokkude golle, mbele yimɓe fof ina mbaawa heɓde ƴeewndorgal ngal. No ngel wiyri nii, yimɓe ina mbaawi tuugaade e ngalɗoo ƴeewndorgal ngam feewnude ƴeewndorɗe ɗoyru, walla goɗɗi, ina gasa boom wonande SIDA…
Bookara Aamadu Bah
