Ndeeɗoo winndannde saaktata ko nguurndam nelaaɗo Alla (mo jam e kisal ngoni e mum oo -MJKM). En ngardiino e “nguurndam nelaaɗo” haa ɗo mbiyno-ɗen “Oon heddiima haa nelaaɗo Alla (MJKM) maayi caggal mum, ɓe ndaɗondiri ko lebbi jeegom, nde Faatimata kañum ne maayi. Ko nii nguurndam makko kanko nelaɗo siforii e dow jubbannde”. Jooni eɗen njokka taƴre ɗiɗmere ndee :
Ndeeɗoo winndannde saaktata ko nguurndam nelaaɗo Alla (mo jam e kisal ngoni e mum oo -MJKM). En ngardiino e “nguurndam nelaaɗo” haa ɗo mbiyno-ɗen “Oon heddiima haa nelaaɗo Alla (MJKM) maayi caggal mum, ɓe ndaɗondiri ko lebbi jeegom, nde Faatimata kañum ne maayi. Ko nii nguurndam makko kanko nelaɗo siforii e dow jubbannde”. Jooni eɗen njokka taƴre ɗiɗmere ndee :
Iwdi nelaaɗo Alla
O wiyatee ko Mohammadu ɓiyi Abdullaahi, ɓiyi Abdu El-muɗalib, ɓiyi Haasim. Ko ɓe Aarabeeɓe ummiiɓe e Ismaayiila ɓiyi Ibraahiim yoo juulɗeele e moƴƴere ngon e mum. O heɓii duuɓi capanɗe jeegom e tati hitaande, ina heen duuɓi capanɗe nay ko adii neleede nde. Heen noogaas e tati ko o nelaaɗo, ko o Annabi. O woniri Annabi ko e simoore “jaŋngu!”, o neliraa ko e simoore “Eehey ma tuɗɗiiɗo”. Leydi makko ko Makka. O ferii faade Mediina, o neliraa kadi ko yo o jeertin, yo o finndin ngam reentaade boneeji, woto o renndin de Alla e goɗɗum. Ngam Alla wiyii : « huunde fof o mo waawi yaafaade ko wonaa e renndinde mo e geɗe goɗɗe ».
Hol ko firti o woniri Annabi ko yo o janngu : “Innde Alla jom yurmeende Aduna e wattannde, janngu Innde joome mo nganndu-ɗa ko kañum tagi, tagi neɗɗo ummoraade e heɗɗere ; janngu innde joome tedduɗo ko kañum anndini kuɗol, anndini ɗum ko anndaano”. (Simoore heɗɗere).
Hol daliilu wonde o neliraa ko o tuɗɗiiɗo : Innde Alla jom yurmeende aduna e wattannde, “eehey ma tuɗɗiiɗo ! Ummo jeertin, mawninaa joome, comci ma laɓɓinaa”, e ko nanndi e ɗuum. So ɗum ɓennii, nelaaɗo Alla heddiima e Makka duuɓi sappo ngam waajaade e jeertinde yimɓe ko fayi arde ko moƴƴaani e haɗde ɗum en ko boni. So ɗum ɓennii kadi, e nder ceekgol ɓernde makko noon, ina waɗi heen luural seeɗa : ngam won wiyɓe : Nde Jibiril ari e makko ndee, tawi mo ko o mo wonndi e sukaaɓe, jaggi mo, furli mo, seeki ɓernde makko, yaltini heen huunde. Won wiyɓe kadi Jibiril tawi mo ko nder suudu Kaaba o mo lelii, jaggii mo, seeki ɓernde makko, yaltini heen huunde. Kono tan, no wayi waade fof, ɓernde makko kam seekaama, ɗum ɓe nanondirii e ɗuum. Ɓe ceerti ko ɗo o tawaa ɗoo. Nde o nelaa o wuuri e Makka duuɓi sappo omo waajoo. Caggal ɗum, Jibiril ari e makko ina wonndi e puccu mum ina wiyee Buraak, ƴetti mo, nawi mo haa to wiyetee « Bayti El-makdas », jippini mo ɗoon. Caggal ɗuum, o juulnii ɗoon denndaangal Annabaaɓe e nelaaɓe, Alla e makko teeŋtinde teddungal makko wonde ko o almaami timmuɗo. Caggal ɗuum Jibiril ɓennini mo to dow Asamaan. Nde o yettii toon ndee, o tawi toon ɓeeɗoo annabaaɓe e nelaaɓe: asaamaan gadano, o tawi ɗoon ko Aadama; asamaan ɗimmo oo, o tawi ɗoon ko Yahyaa e Iisaa (gooto e maɓɓe ko ɓiyum gorgol mum goɗɗo oon); asamaan tataɓo oo, o tawi ɗoon ko Yuusuf; asamaan nayaɓo oo, o tawi ɗoon ko Annabi Idiriisa; o tawi ɗo asamaan joyoɓo oo ko Annabi Haaruuna; asamaan jeegoɓiijo oo, o tawi ɗoon ko Annabi Muusaa; asamaan jeeɗiɓiijo oo, o tawi ɗoon ko Annabi Ibiraahiima. O tawi Annabi Ibirahiima ina ɓaari keeci mum e salndu galle Maamuur; oon galle capanɗe jeeɗiɗi ujunere Maleyka ina naata e nder makko kala ñalawma, eɗi ndewa Alla, eɗi njuuloya. Janngo mum kadi ko goɗɗi ngarata. Hay gooto waawaa limde ɗi, so wonaa Alla.
Caggal ɗum kadi nelaaɗo ɓenninaa to jaaɓi haaɗtirde. Nde o yettii toon, Alla fawi e dow makko juulɗeele capanɗe joy. Caggal ɗuum o telliii haa Asamaan jeegoɓiijo oo, wirtii Muusaa naamndii mo, hol no foti juulɗeele Alla fawi e dow maa ? Nelaaɗo Alla jaabtii, wiyi mo : capanɗe joy. Muusaa wiyi mo : nganndaa leñol ma hattanaani ɗuum, rutto ɗaɓɓaa yo a ustane. Nelaaaɗo Alla ruttii ñaagii Alla yo ustan ɗum; joomiraaɗo jom baawɗo oo, ustani mo haa heɓi juulɗeele joy. Caggal ɗuum o tellii fayde Makka to nokku Ina wiyee galas, o juuli ɗoon subaka; caggal ɗuum o wonti Makka ko duuɓi tati. Ko ndeen Alla yamiri mo yo o fer fayde Mediina. O jooɗiima ɗiiɗoo duuɓi limtaaɗi fof o heɓaani ko heewi e khuraysinaaɓe ngam mawnikinaare e nangtaade e keeferaagal caɗtungal. Ha ɓe pelliti haɗde mo baajogol makko e nder Makka. Ko ndeen noon Alla yamiri mo, yo o fer feewde Medina. E oon saanga ɓurɗo bonde e khuraysiyankooɓe ko Abuu Jaahli ngam ko kañum ƴetti pellital mawngal waɗde jeeyngal kala jiyaaɗo ina liggodoo e makko, yo oon nannge, fiyee. Kanko Abuu Jahli, o noddi batu mawngu to jakkaa maɓɓe, ɗo ɓe keewi waɗde batuuji ɗoo, e oon yonta, ɓe mbaɗi ɗoon batu, ɓe nanondiri kamɓe fof e nguun batu, kala sagata khuraysinaajo gonɗo e nder Makka yo hokke karwaas e silaama ɓurka welde, ɓe njaha to Mohammadu, mo jam e kisal ngoni e mum oo (MJKM), ɓe piya ɗum, ɓe mbara ɗum, ɓe cila ɗum, ɓe taƴa daande mum, ɓe ƴeetta ƴiiƴam mum saree e kala suudu wonndu e nder Makka tawa alaa ko Banu Manaɓe en mbaawi heen. Waɗi noon ko ɓe puɗɗiima faayde, ngam ɓe mbaɗtii yiyde wallidiiɓe nelaaɗo Alla (MJKM), ina pera ina payi to Mediina. E nder ɗeeɗoon peeje maɓɓe, kamɓe Abuu Jahli en, Alla holli ɗum nelaaɗo Alla (MJKM), ko renndidinooɓe Alla e goɗɗum ɓee, ko pewji. Alla yamiri nelaaɗo Alla (MJKM) yo fer, kañum e Musiɗɗo mum Abuu Bakri. Tawi Abuu Bakri yahiino to Madiina too, maantiima toon hoɗonnde ko adii nelaaɗo Alla (MJKM) sakkitintee yoo fer. Nde o heɓi sakkitinoore ummoraade e Alla (mo senaar woodani oo) tan o ummii, o fayi to galle Abuu Bakri naange e hoore kellew, nde o yettii o fuggi baafal, Abuu Bakri nde nani puggugol ngol tan, ina anndi e oon waktu alaa potɗo fuggude ɗum so wonaa nelaaɗo Alla (MJKM). Nde o naati tan, o wiyi : “Abuu bakiri ummo, mi sakkitinaama yo mi fer”. Caggal ɗumɗoon, Abuu Bakiri wiyi mo : “yah ƴettaa e Daabaaji am ɗii, heen ɗiɗi nena”. Nelaaɗo wiyi mo “ko coggu dey”; o salii, nelaaɗo ne wiyi ko ƴettataa so wonaa tawa ko coggu. Caggal ɗum Abuu Bakri jaɓi. Ko ndeen ɓe ngummii ɓe njahi, eɓe payi Mediina, ɓe naati e nder wimmbo haayre, ɓe ngoni e nder heen jammaaji tati, ina wonndi e maɓɓe Abduulaahi Bun Abuu Bakri, laatiima ndeen ko ngel cukalel kono ko ngel cukalel ƴoƴngel cuusngel reedu. Ngam ngel woppii ɓe ɗoon, ngel yahi to Makka too, engel ƴeewa hol ko makkanaaɓe pewjata, o tawi khuraysinaaɓe alaa ko pewjata so wonaa bone fayde e nelaaɗo Alla (MJKM) e sehil mum, o arti, o haalani ɗum nelaaɗo en. Kamɓe khuraysiyankooɓe, heddii hankadi eɓe njiiloo no ɓe njiytiri nelaaɗo Alla (MJKM) e musiɗɗo mum Abuu Bakri. ɓe njahi haa ɓe mbiyi kala jiytuɗo ɓe ina hokkee teemedere ngelooba. Kono tan, nde tawnoo Alla wonndi ko e maɓɓe, ko kañum reeni ɓe e ndeenka mum, aynata ɓe e ngaynaaka mum, ko ɗum tagi ɓe mbaawi heddaade e nder wimmbo haayre ndee, haa khuraysiyankooɓe ɓee, yamiranooɓe yo ngabbo ɓe ɓee, ngari haa ndarii e damal wimmbo haayre ndee, ina njiiloo ɓe. Kono ɓe ndonkii yiyde ɓe. Abuu Bakri (yo mbelemma Alla won e makko), o heɓii wiyde nelaaɗo Alla (MJKM) : “so en ndeenaaki dey, ɓe njogor yiytude en”. Nelaaɗo Alla (MJKM), wiyi mo: “hoto hul, ngam Alla wonndi ko e men”.
Caggal ɗuum, nde yahi haa njiilawu nguu fajji caggal jammaaji tati ɗi ɓe mbaali ɗoon ɗii, ɓe pelliti hankadi fayde Mediina. Ko nii woni ɓe nanngi jeereende, eɓe jaha. Nde madiinanaaɓe nani nelaaɗo Alla e Abuu Bakri en ummiima Makka feewde Madiina tan, hankadi madiinanaaɓe ndonki jooɗaade. So ɓe pinii subaka, kamɓe adinooɓe ferde wallidiiɓe nelaaɗo Alla ɓee fof, ɓe ummotoo subaka law eɓe njaɓɓoyoo nelaaɗo Alla en, ɓe ñalla daraade e nguleeki naange eɓe cooynoyoo to nelaaɗo Alla en to ngiwrata, ha ɓe tampa, so hiirii ɓe jofta e nokkuuji maɓɓe. Ko nii ɓe ngoniri haa waɗi saha gooto, ndeke yahuuduyanke gooto, ina yaltunoo to dow wuro Mediina ngoo, haa sooynii nelaaɗo e wonndiiɓe mum ina ngara, ina niwɗa haa laaɓani mo hankadi ko nelaaɗo woni ɗoon; o ronki jogaade hoore makko, o woni e wullude eehey mon aarabeeɓe, o ndañii fartaŋŋe, mo cabbino-ɗon arii ! Juulɓe ɓe naniraani ɗum jam, kañum en fof ngiƴƴii, njalti wuro ! Alaa mo ina heddoo e nder galle, debbo e gorgo, suka e mawɗo, kamɓe fof ɓe njalti Mediina eɓe njaɓɓoyo nelaaɗo Alla en, e wonndude e fiyooɓe taballeeji, jime e kuljinaali e kelle belɗe, sagataaɓe ina ndadii ha tiiɗi ina mbakkii silameeje ina ngama, rewɓe ina poɓɓa ina kuljina, ko ndeen binndoowo aarabe gooto, waɗi yimre ina wiyee: “ɗalaa Albaduru aleynaa”; firti ko, “leelewal sappoy tati ƴellitiima e amen”. Ɓe ngoni e wiyde kadi “eehey maa nelaaɗo e amen, a arii e dow yamiroore e ɗoofteede”, e ko nanndi e ɗuum.
Nde nelaaɗo Alla e wonndiiɓe mum njettii Mediina ɓe naataani nder wuro ngoo. Ɓe njippii ko galle Bani Umrawi, ɓe ngoni ɗoon balɗe seeɗa, caggal ɗum o diidi jamaa. Nde o fuɗɗii eggude ɗoon o naattoyi nder wuro Mediina too, eɓe njaha, e ɓe kawra e yimɓe ina calmina ɓe, rewɓe e worɓe fof, mawɓe e sukaaɓe fof ina ndewi e maɓɓe, e ɓe mbiya “Allaahu akbar!” (ko Alla ɓuri mawnude). Pergol noon na jogii laabi ɗiɗi : heen laawol, ko ferde ngam Alla, ɗum ko anndude ɗo woni ɗo juulɓe ngalaa ɗoon, omo hiiɗaa e diina makko o ummoo e oon ɗoon nokku o faya nokku to juulɓe ngoni, hoɗoya toon. Fergo ɗimmo ngoo, ko teskaade nokku mo neɗɗo woni oo ina heewi e mum caɗeele to bannge baasal, walla nguurndam ɗam moƴƴaani, ko wayi no baasal, walla o ronkii ɗoon resde mo o yiɗi resde, walla reseede, walla omo yiɗi waylude ngonka makko to bannge renndo, o ummoo e oon ɗoon nokku, feewde e nokku mo o ɗaminii o mo waawi wuurde oo, o hoɗa ɗoon. E nder ɗeeɗoo geɗe jangtaaɗe fof, kala heen ko woni faandaare perɗo oo, ina hasii o daña heen moƴƴere, walla ko o yilotonoo koo.
Jibriil Muusaa Joob
