« Holi ko haɗi en rentude »? Ngol konngol ene heewi e ɗemɗe men enen wiyooɓe ko en Ɓiɓɓe mbiy-mi wiy-mi e wiy-maa-mi. Jabawol ngol noon koko ronkaa dañeede nde tawnoo hay gooto alaa jaambaraagal wiyde ko kañum saabii haa ceeral woodi. Hannde, so en naatii e Fuuta ene waɗi gure jogiiɗe ardiiɓe ɗiɗo, almameeɓe tato. Tawi almaami heen fof, ene jogii tan rewooɓe e mum, so yontaaka juulnude ɓeen ngarataa jamaa, ngarataa jumaa, nde tawnoo njaɓaani gardotoɗo ñalnde heen oo. Waɗde ma a taw wonaa njuulu Alla wiyi nguu juuletee ɗoon. Mi yiɗaa tinaa mi yiɗaa pinaa hannde en mawni e men. Ɓiɓɓe yumma ceerndii kiraaɗe tawi ngondi ko e galle gooto. Ɓiɓɓe baaba kam ceerndi ko galleeji, nde tawnoo hay galle baaba goodanooɗo oo feccertee ko ɓalal. Mawɗo men Aysata Bah dee wiyi « yooɗaani duko ummoraade jamaa ». Kono mboɗo sikki tan hannde ko aaro ɗum waɗdtaa. Ndeen ne dee, ɗo jooɗaa fof wiyatee ko « en ɓittaama, en njoñaama, ene kaɗaama hujjaaji men ». Ndekete yoo caɗeele ɗee ko enen. Waɗde kay so gure mbaɗdii fuku koyngel kaɓii haa ngaañondirii, haanaani nii kono bettaani. Sabu eɗen mbiya so goo bonii limoore aayiima. Mawɓe waajotonooɓe, lelotonooɓe njiya ko suka sooynotaako so dariima, fotnooɓe siftinde en hanki njeertina hannde cuusna en jaɓɓaade janngo, so tawii ko kanum en kaɓata, ceerta, e jakkaaji natta jooɗodaade, e jamaaji natta juuldude, e mbeddaaji natta fottude, ñaamdataa, njeewtidtaa, mi anndaa no yonta jogori siforaade e oo aduna mo loowte keewi, hooram-hooraagu mawninaa, caysayaagal dagnaa. Baaba Maal ene wiya « ko fotnoo wonde jaleeɗe e mbelemma, so wontii haasidaagal bonii ».
Caɗeele goɗɗe jantuɗe heen, ngummorii ko e jannguɓe men. Ganndo gooto ene wiyatnoo, « kala ɗemngal goɗngal ngal njanngu-ɗaa, wayi ko no a ɓeydii e ngaandi maa ngaandi ngoɗni ». Kono dee yo won ngaandi moƴƴiri. sabu miijiyankooɓe ene mbiya « ganndal fof, ɓuri heen moƴƴude ko gartiroowal neɗɗo e yimɓe ». Waɗde so tawii joom mum ko gartuɗo e yimɓe, yo o won mesalal, ñootowal ko seekii e nder leñol hee koo. Kono yiɗde ɗalaani. yiɗande hoore mum tan woppaani. Ko ɓuri heewde e ɓeen, nde tawnoo dawrugol ko « ar wuur e doole miskineeɓe lamminɓe ma, ɓe a seeraani e fenande e fodande ko a waɗataa e waɗde ko a fodaano ». Ko ɗuum waɗi nayi ko jarduɗi laaseeje. Won e leyɗeele so guurte ngarii, mbiyata ɗumene ko « guurte ɓiy-leydaagu ». Ɗum firti ko guurte ngan fartaŋŋe jeewtidal, diisnondiral, gostondiral miijooji e pewjidadal ko nafata. Kono e nder gure men Fuuta hannde, en ceediima ko woodi, so waɗdude ɓuraa fuuyde. Maa won biyɗo ko ɗuum firti, mi jaaboroo mo konngol Pulaar biyngol « so tonkidtenooɓe mbaɗtii tonkondirde, tonkatnooɗo summba sajoo, jala haa serkita, laabi tonkatnoo fof sowa, sabu wiyata » Ndeke ɓee ko tonketeeɓe ɓiɓɓe tonketeeɓe, kala mo tonkaani ɗumen fofti kotonkeede »
Malal Sammba GISE
