Ko adii fof paamen wonde ordinateer gollortoo tan ko lime ɗiɗi, ɗeen ngoni « 0 » e «1», kala ko wonaa ɗuum o heɓtintaa. So en mbiyii ordinateer noon ko huunde yaajnde : gila e ordinateer goowaaɗo oo, haa tokoosi mum, haa yettii telefoŋaaji jogeteeɗi e juuɗe ɗii, ɗi ceŋorto-ɗon e WhatsApp e Facebook ekn, fof ko heen jeyaa. Ɓayri ordinateer heɓtintaa so wonaa « 0 » e «1», hol no o heɓtinirta binndi ? Feere majjum ko rokkude alkulal kala tonngoode winndiraande « 0 » e «1» tan.
Ɗuum addi alluwal biyeteengal ASCII ([askiː]) sosaa e hitaande 1961 ngam waɗde tolnondiral hakkunde 96 alkulal e limooje (alkulal fof rokkaa tonngoode) mbele ordinateeruuji ina mbaawa heɓtinde alkule ɗee. Oon woni abajada gadano mo kuutorɗe informatik ngadii keɓtinde, hono abaja latin. Ine jeyaa e oo abajada alkule 26 binndi latin ɗii (mawɗi e tokoosi), lime sappo ɗee, tuggi 0 haa 9, yantude e poofirɗe, ɗum fof ko ngam waawde winndude he Engele wonnoo. Alkule baɗɗe pese (ko wayi no é, è, ù, ç ekn) ngalaano heen. E hitaande 1991 alluwal ASCII ngal yaajtinaa, waɗtaa no annama 16 alluwal nii, ngam heɓtinde denndaangal alkule ɗemɗe Orop hirnaange (farayse, almaa, españool, danuwaa, e islanndee), woni 191 alkulal, woni ko anndiraa yuɓɓo ISO/CEI 8859. Alluwal ISO/CEI 8859-1, ganndirangal kadi « Latin-1» ko heen jeyaa (ko ndeen alkule farayse baɗɗe pese ɗee naati heen.
Kono ngooɗoo yuɓɓo ñawndaani caɗeele ɗemɗe winndere keddiiɗe ɗee : ɗuum addi cosgol Dental pelle (Consortium) Unicode. Faandaare Unicode ko rokkude denndaangal maaɗe ɗemɗe winndere ndee tonngooɗe limoore nder informatik mbele gostondiral ina aaɓnoo hakkunde binndanɗe ɗemɗe ceertuɗe. Golle ɗee puɗɗii ko e hitaande 1991. Hannde Unicode ina yahra e yamre 12.0 ɓiire, yaltunde e mars 2019. A nde waɗi fotde 137 929 alkulal ! alkule binndirɗe ko ɓuri 150 ɗemngal ko jiidaa e doosɗe jillondiral mbinndiin nano feewde ñaamo e ñaamo feewde nano (yeru ngam waawde jillondirde binndi arab e binndi farayse walla pulaar ekn). Denndaangal alkule binndirɗe Pulaar naatii e Unicode gila e yamre 5.0 ɓiire e hitaande 2006.
Bookara Aamadu Bah
