28 noowammburu 2021, juulde maanditaare leydi Moritani keɓgol jeeytaare mum e tiimaandi koloñaal leydi Farayse e hitaande 1960. E ko aadoraa, hitaande nde Alla addi kala, heewi yuɓɓineede ko seppo semmbeeji konuyaŋkooji, toownugol araraay leydi ndii, pijirlooji, kiirɗeeli pinal, juɓɓingol kiraaɗe teddule ekn. Ko weltaare wonande ɓesngu nguu kala, sabu ko ñalnde heen gooto fof hollitta ɓinngu leydaagu mum rewrude e aadaaji mum e finaa tawa mum, sabu ko ndeen kadi Moritani hollirta mbaadi mum lasliyankoori, wonde ɗum leydi ndi leƴƴi limti limtinɗi, ndenndinndi ciirol boɗewol e ciirol ɓalewol. Hay so tawii oon aadaa woppaaka, o herƴii tigi rigi sabu gila e hitaande 1990, Goomu rewɓe maayraaɓe e ballondiral e « Goomu kaɓɓondiral e lorɓe e jaɓɓugol jojjanɗe aadee (CSVVDH) »(fedde jojjanɗe aadee nde wonaa laamuyaŋkoore) pellitii hitaande kala waɗde ooɗoo ñalawma, ñalngu sunaare sabu warkoyeeɓe mooltiiɓe e konu leydi ndii, mbaɗii yarga 28 soldaat ɓaleejo, njooɓii pittaali mum en ngam, e wiyde maɓɓe, « mawninde juulde 28 noowammburu », ɗuum waɗi ko ñalnde 27 jofi 28 noowammburu 1990. Tolno bonannde ƴiiƴiire nde meeɗaaka yiyeede e nder ndii leydi.
Tuggi oon sahaa feewde hannde, kala nde nguun ñalngu arti, Moritani juulata ko juuldeeji ɗiɗi : laamu yuɓɓina maanditaare mum waɗa ko aadorii waɗde hay so tawii ko e yowre hakkille, denndaangal loranooɓee e kewkewe 1990 ina njuɓɓina « juulde » mum en, so seppude e mbeddaaji ina cimmitoo mette mum en : rewɓe maayraaɓe ina cormitii comci hesniiɓe ina kaɓɓi e semmbeeji mum en, e koye mum en, ceelti boɗeeji ina mbeeyna araraayuuji ɗaɓɓooji ñaawoore nde bonannde ƴiiƴiire. E nder kitaale 2017, 2018, 2019 haa 2020 sippiro ngoo ƴettii mbaadi kesiri nde wonde laamu nguu fellitiino yuɓɓinde maanditaaje ɗee he nder diwanuuji leydi ndii, rewɓe maayraaɓe ɓee pelliti kañum en ne abbaade ɓe toon ; to kayhayɗi ko e nder gorwoccol otooji dewnongol e gardiiɗo leydi, rewɓe ɓee cari caaki kaayitaaji gaybinooji warkoyeeɓe ɓee, ɗaɓɓooji yo ɓe ndewne sariya, yoga e maɓɓe nanngaa, ndummbaa e komisariyuuii maa sanndarmoriiji, kono ɗum yagginaani ɓe sabu e hitaande 2018, ɗoo he Nuwaasoot mbeefeegu seppooɓe ɓee ɓuri heewde, sabu teskaa ko hay sukaaɓe safalɓe naatii heen sabu mum en goongɗinde wonde seppooɓe ɓee ngoni ko e goonga mum en. Teska ko e hitaande 2019, maanditaare ndee yuɓɓinaa ko Aksuus tawi gardinooɗo leydi ndii ummiima e laamu, Wul Ghaswaani lomtiima, rewɓe maayraaɓe ɓee kolliti ko hay tanaa gooto ɓe kawraani e laawol maɓɓe hee sabu ɓe carii kaayitaaji maɓɓe, ɓe ceppii e sawndooji maanditaare laamu nguu haa ɓe peeñani gardiiɗo leydi ndii, hol ko saabii ɗum ko kaawis wonande ɓe, sabu hay seteeji larme keewnooɗi leeɓtude ɓe ɗii (BASEP) kanndorɗi laamɗo gadiiɗo oo, kaɗa naatde wuro ngoo, ko seteeji larme goɗɗi lomtii ɗum en, ina gasa ɗuum fof jotondiri ko e ŋuttu ŋuttu garnooɗo hakkunde laamɗo jaltuɗo oo e keso oo.
E hitaande 2021 ndee, ma a taw ko « yahnoonde arti » sabu to wuro baabaaɓe Looti sukaaɓe ummaninooɓe seppude ngam maanditaare warngooji 28 noowammburu 1990 no ngaadorinoo e kitaale ɓennuɗe ɗee, ullaama poliseeji njani e mum en, leɓti ɗum en leɓte bonɗe, teeŋti noon e biyeteeɗo Aamadu Abdullaahi Sal ɓurɗo lollirde Tomaas Saŋkara (ko innde yumma fooltii sabu ko ñalnde Sankara yalti aduna o jibinaa) e wondiiɓe mum nayo woɗɓe. Piile ɗee muusii no feewi haa addani koreeji ɗii e banndiraaɓe wonɓe caggal leydi fellitde nawde ɓe Senegaal mbele eɓe cafroo toon. Caggal maɓɓe noon fitina mawɗo ummiima e nder wuro baabaaɓe sabu wuro ngoo yaltii e nder seppo manngo ngam ɗaɓɓude nde cukko perefee falnde Baabaaɓe nde yaltintee wuro ngoo kam e komiseer polis oo sabu e miijo maɓɓe ko kam en njamiri ndeen bonannde, eɓe ɗaɓɓi kadi poliseeji sabiiɓe piile ɗee nde ñaawetee. Ngooɗoo seppo rewi e mum ko seppo e diiño rewɓe wuro ngoo yeeso jooɗorde polis ngam hollirde mette mum en e haɓɓondirde e yummum Tomaas sankara. Ko ɓuri teeŋtude e darnde laamu nokku oo ko wiyde wonaa kañum en caabii lepte pawaaɗe e sukaaɓe ɓee « waɗɓe ɗum ɓe ummorii ko e polisaaji palɗe goɗɗe ». Ko keɓ-ɗen e kabaruuji cakkitiiɗi ko wonde cukko perefee Baabaaɓe ɓooraama e golle mum.
Ko laaɓi tan, ko juulde maanditaare 28 noowammburu jibinii caɗeele e nder leydi hee sabu feccii ɓerɗe yimɓe ɓee, sinno ko sago maanditaare nde heddoto tan no wonirnoo sabu ko maande keɓgol jeytaare men, faaro men foti wonde ko ngalu ndenndaangu. So won ko etii firtude ɗum e tunwinde nguun ñalngu ko warkoyeeɓe Inaal jofnde 28 noowammburu 1990 woni noon fewjuɓe ɗum ɓee e siinuɓe ɓee kala, sabu haalpulaar en ina keewi wiide « so neɗɗo fergitiima yanii, foti ƴeewde ko ɗo fergitii ɗoo, kono wonaa ɗo yani ɗoo ». Ko ɗum waɗi eɗen cikki ko addanta yimɓe ruttaade ɗo ngonnoo ko maa hoolaare ruttee e nder ɓerɗe yimɓe hee, ɗum ɗaɓɓi ko maslahaa baawɗo yiileede fof ko maa anndee ko waɗi koo hol no ardi, hol miijiiɓe ɗum, holi yamirɓe ɗum, e holi siynuɓe ɗum, caggal ɗum noon yaafuya ndaartee feewde e jom ƴiiƴameeje en nde goɗɗum waawa miijeede : iddiya, ndaamordi ekn. Ɗum fof noon faanditaa heen ko mbele ko waɗnoo hoto waɗtude, mbele ko fayi arde, 28 noowammburu ina wonta juulde yimɓe fof.
Maamuudu H.Joob.
