Fuutankooɓe keewi wiyde jatti mumen ko « Fuuta Kummba Yummen ». Waɗde ma a taw, ko ɗum saabii Usmaan Hammadi Joob yimiri doŋre men « Afrik Neenam, ummo koy yontii ». Ko ɗoon hannde njiɗ-ɗen arde. En ɓooyii nande e jime e jimɗi pelle pine, konnguɗi bayɗi no « Tuubakooɓe ciiɓiima ngaluuji men, caggal nde ndahi ɓesnguuji ََAfrik, kuutorii ɗumen ngam alɗinde leyɗeele mumen ». Ellee, e ɗii duuɓi cakkitiiɗi, ɗum ene jeyaa e ko addani miijiyankooɓe men heewɓe woytaade, e wiyde « yonii hankadi !»
Fuutankooɓe keewi wiyde jatti mumen ko «Fuuta Kummba Yummen». Waɗde ma a taw, ko ɗum saabii Usmaan Hammadi Joob yimiri doŋre men «Afrik Neenam, ummo koy yontii». Ko ɗoon hannde njiɗ ɗen arde. En ɓooyii nande e jime e jimɗi pelle pine, konnguɗi bayɗi no «Tuubakooɓe ciiɓiima ngaluuji men, caggal nde ndahi ɓesnguuji afrik, kuutorii ɗumen ngam alɗinde leyɗeele mumen». Ellee, e ɗii duuɓi cakkitiiɗi, ɗum ene jeyaa e ko addani miijiyankooɓe men heewɓe woytaade, e wiyde « yonii hankadi ».
E ngoon miijo, eɗen teskoo « Farayse ko ko halfunoo en. Huutorii ngaluuji men. Jooni nattii halfude en. Kono nana joƴƴini ɗoon ko ɗeɓata siforeede no sokkiñeeji, ɗuum woni laamiiɓe ummiiɓe e men soko jooɗaniiɓe ɗoo laamuuji leyɗeele doolnuɗe ». Ko noon ɗeɓi wayde. En paamii e ngoon miijo, wonde, ndeke, haa jooni Afrik ummaaki e kalifaandi tuubakiri. Heddii noon, ene wiyee « moƴƴuru alaa e baaɗi, so wonaa ndu bonnaani gese». Njejjit ɗen, waɗi en waasde teskaade bonannde nduun tan ko haala mum mbelka e golloragol mum no «doomburu ŋatirta ene wutta, haa hooltoo peɗeeli ɗaaniiɗo tawa tinaani muuseeki ». Ko ɗum saabii, kala nde suɓngooji hoyreeɓe leyɗeele doolnuɗe ɗee ene mbaɗa, hakkillaaji fof keedta e « holi no jogorɗo laamaade oo jogiri jotondirirde e Afrik ».
So en ƴeftii yeru e Farayse, eɗen nganndi njuɓɓudi dawrugol mum feccii ko e baalaaje ɗiɗi ɓurɗe maantinde, haa nii tati. Woni wiyateeɓe ko bannge nano miijortoo, woɗɓe mbiyee ko ñaamo. Wiyateeɓe ko nano ɓee, ko kanum en ngoni wiyooɓe Farayse waawaa ɓamtaade so liggodaaki e woɗɓe, e so tawii wallaani leyɗeele doofolle ɗee no ɓamtorii. Wonɓe e waalaare wiyateende ñaamo ɓee, kanum en, mbiyi ko « jeyi Farayse ko Faraysenaaɓe. Yoo Farayse tan ɓamte, heddiiɓe yoo ɓamtu koye mumen ». Ko wonɓe e ndee waalaare ɓee mbiyata « njiɗaa hoɓɓe ngara, njiɗaa pine ɗe ngonaa pinal mumen, njiɗaa haalee ko wonaa ɗemngal mumen ».
Ɗee baalaaje ɗiɗi ɗe cifi ɗen kadi ene peccitii e pecce keewɗe, fawaade e wootere heen fof no doliri miijo ngoo. Ene e ɗeen pecce, ɗeɓooɓe wonde ɗo hakkunde ɗoo, ɓe miijo mumen ɗeɓata renndinde miijooji ɗiɗi ɗii fof. Ɓeen ngoni wiyooɓe : « ko faraysenaaɓe njeyi Farayse, so ene liggoo yoo liggano Farayse, kono woto ɗaw heen woɗɓe ». Ngam yeru oo ɓura laaɓde, biyateeɗo Miteraa haa heɓi Hollannde (meeɗnooɓe laamaade Farayse) njeyaa ko e waalaare nano ndee. Ɓeen mbiyi ko yoo Farayse udditano leyɗeele goɗɗe e pine goɗɗe, haa teeŋti e leyɗeele doofolle ɗee. Wayɓe no Jak Chirak, haa heɓi Sarkosi e Marin Le Pen, kanum en njeyaa ko e waalaare ñaamre ndee. Heddoo noon, ene waɗi kadi ɓurɓe seɓɓitaade yeru: Le Pen. Ko ɓeen mbiyata « woto mo ari banndum hiirde ».
Ɗum fof e wayde noon, kala heen laamiiɗo, hay sinno ammbaani leyɗeele keddiiɗe ne, ñammintaa ɗumen so haaraani haa heddi. Afriknaaɓe noon, goram ene keewi wiyde «min njiɗaa oya too laamoo, min njiɗi ko oo gaa». Haaɓnii heen noon ko en ngalaa e suɓotooɓe. Ellee ko ɗum heɓtinoo en nde mbiy ɗen jiɗ ɗen ko Obama laamoo Amerik. En njiyii arti tan ko e ko Ibiraahiima Sar wiynoo e yimre mum « Laamu rewii ɗoo reftii ɗoo kono waylaani gonal men e dunyaa ».
Feere ndee tan, ko yoo Afriknaaɓe ndarnu koyɗe, janngina ɓesngu mum haa waawa huutoraade ko jogii e ngalu, haaɗna dihal mum e ceŋlon mum, waasa waɗtude yaakaare mum e leyɗeele doolnuɗe, ɗe kiilnaaki so wonaa ko nafata ɓesnguuji mumen. Gila noon to pinal, jaŋde, faggudu haa e ko wonaa ɗuum.
Malal Sammba Gise
