Pulaar wiy « addunoo njelaari ko baasal ». Haaliyanke oo ɓeydii heen « kori ngonaa Alla, kono ene kaɗa belaaɗe ». Sabu heewata belaaɗe ko ñaamɗo haari, yari ɗomɗiti, waɗi kala ko welata fittaandu mum. Kono kacittooɗo wottotaako, wottoo hirtotaako walla hirtoo ɗaanotaako sabu miijaade holi to dañata ko hacitii janngo, mbele oon ene waawi jogaade hakkille deeƴɗo e fittaandu weytiindu. Ko goonga « mo alaa waɗataa ko faalaa », kono dee kadi won ko Pulaar haali goɗɗum « keppuɗo arsuku mum wuyjjat, walla waɗa ko waawaa ». Ene gasa tawa ko ɗum heɓtii ɓee sukaaɓe laawiiɓe, hariiɓe tan e ɗannaade, hay sinno ene mbaɗa ko aaɓnotaako.
Ko ɗoo paamaten konngol biyngol « ko ɓernde yiɗata, kono ko hakkille miijotoo ». Ɓernde ene yiɗa ko moƴƴaani e joom mum, terɗe ngolloo tawa ɓetaani rewam mbaawɗam jibineede heen. Kono so tawii hakkille huutoranooma, ene waawi so ɓernde yiɗii, miijo durnee, hakkille seɗa seɗta haa annda to moƴƴere e tanaa keedi, nde fuɗɗoo yamirde terɗe yoo ngollu.
Sabu yiɗde dañde, sukaaɓe heewɓe kolli ko laabi potɗi reweede ɗii ene leeli. Ko ɗum waɗi njiɗi sodaade. Ene siftina mi wiyatnooɓe ndeen « maa jawdi keewndi, maa aññeere woɗɗunde ».
Ɓee njolata ko e laaɗe biyooje ene tacca geej, dewooje e dummbuli e lugge ɗo alaa cooynotooɗo leydi hakke balɗe. Woodi tan ko asamaan dow, ndiyam les. Njaajeendi maayo ngoo rokkataa hay gooto sooynaade fonngo, wonaa funnaange, wonaa hirnange, wonaa rewo wonaa worgo.
Woɗɓe pelliti ko taccude jeereende, hay so ene njahra koyɗe, e les nguleeki e kelle kenebbe. Ɗo faɗɗaade sabu ɗomka e maayde sabu nguleeki njommbanaani joom mum. Sikke alaa, ñalnde kala kabaruuji ɗi peewaani ene ngummoroo e ndee jeereende sahara, ɗo dognooɓe otooji majjata, alaa ko haali waɗɗiiɓe gelooɗi.
Jooni kadi ko feere woɗnde yiytaa. Neɗɗo yeeya kaake mum fof, yeeya leydi, oto, hoɗorde walla kala julorgal joginoo, ngam rewoyde laabi jiiltuɗi, ɗo joom mum ferotoo e jawdi ko ene fotatnoo wuurnirde galle mum hitaande, walla faggoraade ko nafata.
So ko feretee e ɗii laabi koo hisaama ɓetaama, ma a taw won ko fotaani wonde. Yimɓe njoyo, gooto fof so addii miliyoŋaaji nayi, hawrata ko miliyoŋaaji noogaas. So nanondiral ene wonatnoo hakkunde maɓɓe, ɓee njoyo ene mbaawnoo renndude eɓɓoore, njeñtina heen ko ɗanniiɗo jogoraani heɓde. Caɗeele goɗɗe coomiiɗe heen kadi ko so joom mum yahii, wonaa yettiima tan dañii ko gollii. Kiba so jooɗiima toon haa ñaamtii ko addornoo ? Mbele wontataa ko Pulaar wiyata « dañaani taɓɓe dañi yoolayru », wona « tuuba leppii tawa ɓeesoo maayaani ». Heewɓe noon ene pela heen laamuuji men. Ko goonga, so ɗi lelniino tuugnorɗe dawrugol moƴƴe, ene waawnoo basal ngal ustoo, sukaaɓe natta yiɗde ɗannaade. Kono dee kadi, enen ɓesnguuji ɗii ne, won ko mbaɗ-ɗen heen. Sinno alɗuɓe men jaɓiino naatnude jawɗeele mumen e gollorɗe, ene waawi wayɓe heen no am fof ndaña liggeyaaji. Saka noon leydi ene woodaa, ndiyam mayo ene woodaa tee naange ko Alla huɓɓani en tee ñifataa. Kono tan haalotaako deƴƴotaako.
Malal Sammba GISE
