Ɓamtaare ko ɗo ɓesngu leydi fof dañi jam, selli, hisi, ñaami haari, hakkille deeƴi, dañi fartaŋŋe yahde ene arta e haajuuji mum. Ɓuri moƴƴude e ɓamtaare noon, ko duumiinde ndee. Ciftinen, Pulaar ene wiya : « Mawngal ñabbuuli ko heege ». Te ittata heege ko nguura keewka. Ko ɗoon woni ɗo wiyatenoo « ndi hikka tawtii ndi rowane ». Waɗde so kisal nguura woodii, haa gooto fof waawii jogoraade ɓesngu mum no yiɗiri tan maa jam dañe.
Ɗoo e Muriitani, peeje keewɗe cakkaama ngam ngaal kisal nguura laatoo. Laamu ene waɗa ko waawi ngam ɓesngu leydi ndii kala waasa heyɗude waasa heegeede. Kono sikke alaa, weli wallude ko dariiɗo, wonaa ɗaaniiɗo walla cakkuɗo juuɗe ene fadi e rokkeede tawa tampaani. Pulaar ene wasiyorii en kadi konngol « so aɗa wallee waaw ». Ellee ɓesngu diiwanuuji dowri ɗii paamii ɗuum, haa teeŋti e diiwaan daande maayo oo. Walla mi wiya Barakna, ɗo rewɓe ndarii laŋ e haɓeede mbele heege egga, kisal dañee to bannge nguura.
Ko ɗuum waɗi, e ballal won e pelle ɗe ngonaa laamuyankooje, Pelle rewɓe ɗee ndañi peeje remru ndu alaa ko lorata. Sete men yilliima e falnde Daarel Barka, e gure keewɗe tawi ene heen Lobbudu Ibiraahiima , Sincaan Jamaa, Wuro Aali Geelel e Ngurjaan. To falnde Ɓoggee, mi hawrii e pelle rewɓe Loopel, Bakaw, Ɓulee, Calgu, Ŋorel. Ndewnu mi heen ko falnde Baabaaɓe, ɗo rewɓe Seeno Busooɓe, Sahre Sukki, Abaari, haa e nder Baabaaɓe fof ndarii ngam huutoraade karalla kese, kesɗitinooje kadi njeñtina ndema mumen.
Adan, so ɓe njiɗiino gese maɓɓe walla mballaaji maɓɓe ɓura soñcude, ɓe mbaɗanoo heen ko engere feewniraande geɗe bonnooje leydi e sato koɗki, walla mbiyen taariinde. Sabu ko huunde waɗnde posone. Ngam dogde bone ñaamon, ɓe mbaɗata e leydi hee kadi ko conndi mbɗndi posone baroowo ñaamon kon. Kono ndiin conndi ene waawi, so kuutortooɗo oo foofii ɗum, waɗa lor. Kono tan ɓe ceertii hannde e ɗeen caaɗeele. Sabu nde ɓe pelliti hesɗitinde ndema maɓɓe, ɓe ɗaɓɓiti ko hebleede e karallaagal kesal, haa ɓe mbaawi feewnude ko ene walla ɓe e ɓeydaade yeñcinde gese ɗee, kanum e peewnugol ko eɓe mbarda ñaamon kon woto mbonnude ndemanteeri maɓɓe.
Ko e ballal pelle ɗe ngonaa laamuyankooje, ɓe ndañi hebleede e oon fannu, caggal nde ɓe ɗaɓɓitiri ɗumen ballal. Ɓe njannginiraa ngaal karallagal ko e tabitino, walla mi wiya jarlibo. E wuro heen fof yimɓe mum cuɓi leydi, taƴi ɗum e lowon taton:
• Lowel gadanel ngel ene waawi wiyeede ko MEHEL. Sabu ngeel lowel, ɓe ngaawat aawdi maɓɓe tan ɓe ngoppira noon. Heddoo eɓe njarna no ɓe njarniratnoo nii. Hay dara goɗum jilletaake heen. Wonaa ko wallitta e jeñtingol, wonaa ko warata ñaamon.
• Lowel ɗimmel ngel ene waawi innireede JILLUNGEL, sabu so ɓe ngaawii, ko yeñcinirtee ndema kaa koo, ko geɗe koɗe woni (engere waɗnde posone aadoraande ndee). Ko noon ne kadi, ko wardetee ñaamon koo, ko geɗe koɗe. Sabu ko (posone baroowo ñaamon gaadoranooɗo oo). Waɗi ɗum wiyeede geɗe koɗe noon, ko alaa heen fof ko ɓe nganndi no feewniraa. Adda tan ene woni e mbatayon. Ɗii posoneeji ɗiɗi fof noon ene njogii baɗte ɗe moƴƴaani e leydi ndii haa nii e cellal huutortooɓe ɓee fof.
• Lowel tataɓel ngel noon ene waawi wiyeede GANNIWEL, sabu teskaade, so aawaama, ko yeñtinirtee koo e ko wardetee ñaamon koo fof ko e nokku hee ittetee. Ko geɗe ganni, ganndaaɗe, kuutorteeɗe e fannuuji goɗɗi. Te alaa ko lorata leydi e puɗi, bonaani e cellal yimɓe huutortooɓe ɓee. Caggal nde ɓe ngaawi, ngam yeñtinde ndemanteeri ndii, ɓe mbaɗata e lowel hee ko « engere feewniraande huɗo waɗdaako e doornde, fof ñolnaa, waɗaa ndiyam ene wisee ɗo remetee ɗoo. Ngam warde ñaamon kon, ɓe ndenndinta ko ñamako, saabunnde e haako niwaakiniin. Fof iirtondiree haa rennda, ruggee haa ɗigga, ɓe mbaɗa e nder nokkoyon mbaɗakon gudde gudde, ɓe mbisa e gese hee. Eɗum wara ñaamon kon, te ɗum bonnataa ndemanteeri ndii, kadi farkataa kuutortooɗo oo.
Nde waɗi balɗe, ɓe teskii, basalle, karot, dene e kannje lowel tataɓel ngel ɓuri ɓuttiɗde, te nde soñaa ndee, ɓuri welde mooftude, sabu ene waawi jooɗaade ko juuti tawa ñolaani, ɗaasɗaani.
Rewɓe ɓee kollii, ɗee peeje mballii ɗumen e yeñtinde ndema mumen mballaaji kaa. E wiyde maɓɓe, hannde, so ɓe coñii, hay so ɓe njeeyaani ɗoon e ɗoon ne, eɓe mbaawi mooftude coñanteeri ndii, eɓe ñammina heen ɓesnguuji maɓɓe ko juuti. Kadi ko heewi e ɗee ñameele, ɓe nattii soodoyde ɗumen jehre.
Nde worɓe mawɓe ɓee njiyi ɗee golle, kanum en ne pelliti njarlibaade ngal karallaagal e gese mumen maaro hee. E wiyde Bah Aadama mo calgu, Umar Sih mo Sahre Sukki e Mammadu Mbaay mo Seeno Busooɓe, coñanteeri ndii ɓeydiima heewde, te nattii wuɗirde no wuɗiratnoo nii. Kamɓe fof eɓe kawri e konngol: « So tawii gure leydi ndii fof mbaɗtiino huutoraade ngal karallaagal jeñtinirgal ndemanteeri e huutoraade ɗee geɗe moƴƴe peewniraaɗe ko tawatee e leydi hee ngam warde ñamon, maa baasal eggu, nguura ɓeydo, ɓesnguuji men kisa e heege ».
Pulaar ene wiya « ko feere fenndi fedannde ɓiraɗam haa ɗaanii ». Waɗde peeje bayɗe nii ene poti semmbineede, saka noon heblooɓe e ngal karallaagal ene ngoodaa e leydi hee. Kummba Jallo ko suka debbo janngatnooɗo to wiyatee « duɗal hakkundeewal keeroriingal karallaagal ». walla mbiyen « Liisee teknik » mo Ɓoggee. O jeyaa ko e jannguɓe ngal karallaagal ndema, ngal o holliti « heɓaade makko e wallitde kala fedde rewɓe yiɗnde hebleede e oo fannu, mbele waawa yeñtinde ndema mum haa adda e leydi hee Kisal Nguura ».
Roɓindo Malal Sammba GISE E sahaa jokkondiral e yoga e pelle remooɓe to diiwaan Barakna
