Gosoraaɗo seerataa e laawde. Ko noon ne kadi, ciiñiraaɗo seerataa e liyaade. Nduu lewru wiyateendu suwee, hawritndu e taaske, ko lewru teskinndu e nder leydi Muritani. Sabu ko noogaas e jeenay mayru hawraa yo won ñalngu suɓngo hoyreejo leydi. E siftino, sikke alaa, won gonɗo ɗoon tawo. Tawi toɗɗanoo ko e hitaande ujunnaaje ɗiɗi e sappo e jeenaye. E no Doosgal leydi dowrowal wiyiri, «duuɓi joy fof, suɓngo woɗngo ene foti waɗteede. Gonnooɗo ɗoon oo ene waawi ƴamtude lefol laamu laawol mum ɗiɗmol, kono ko ɗoon haaɗata, tataɓol alaa. Kono kadi, kala ɓiy leydi kuuɓnuɗo sarɗiiji biyaaɗi heen ɗii, ene waawi ƴamde lefol ngol kanum ne ».
Ko lefol keewngol jarabi, keewngol podooje, keewngol bakkaali e baktaali. Ko lefol keewngol ɗaminaare. Sabu darnata kellifaaɗo e gorol wootooɓe e les naange, e henndu walla e jaangol, ko ɗaminaade won mo jogori wootande, jogiiɗo hattan safrande ɗum caɗeele mum guuraaɗe. Pulaar dee ene wiya « haali ko haalataano, ko yiyde ko yiyataano walla nande ko nanataano ». So laawol rewaama, ƴamoowo lefol laamu jogotoo ko miijo mahiraango hakkille, tuugnaade e nebbiso hollungo caɗeele guuraaɗe.
Ɗoon noon, ƴamoowo oo ɓulnoo miijooji, lelna njuɓɓudi golle ɗe joostorii ene mbaawi wallude ɗum no safriri ɗeen caɗeele. Ko haawnii, ko ƴamooɓe lefol ɗiɗo, tato, ene nannda ko njiɗi waɗde so piilaama. Kono alaa heen mo ene tawta goɗɗo. Holi ko haɗi ɓe kawtondira, wooda heen walluɓe oya ? Ene gasa tawa ko mawnikinaare, kohngu, añde ardeede, e gooto fof wiyde «kaari fotaani heedde yeeso am, sabu ɓuraani mi jibinannde ». Ene gasa kadi, tawa won heen njiɗi ko ɓetde koye mumen ngam ngannda, mbele ene mbaɗtaa hakkillaaji. Ko ɗum waɗi, won naamnal heewi filtude e jeewte baɗetenooɗe nde ƴamooɓe lefol ngol puɗɗii anndeede ndee.
Ngaal naamnal woni « mbele ummini ɓee yontaaɓe ko yoo ɓesngu leydi yaltu e caɗeele, walla gooto fof hiilnanii ko hoyre mum »? Ko ɗum woni ko wiyatee « ene haawnii ene haaɓnii no suudu wiiɗndu niɓɓuru ruŋtiindu wuro yulndu e wuttolo ». Yanti heen, won konngol Pulaar ngol Tijjaani Aan heewnoo huutoraade so ene waajoo leñol ngol e ballondiral. Ngool konngol woni, « teŋkooɓe e yeeso teŋketeeɗo, so toŋtondiraani, woto tonkondir ». Ko goonga nii ɗoo wonaa teŋko, ko fooɗanaade hakke, kono « so tawii jogiiɗo ko njiiloto ɗen koo nani, eɗen kucciti e mum, eɗen njiɗi heɓtude geɗe ɗee juuɗe mum, pot ɗen ko darnude koyɗe, mballondiren e doole, mbele njetto ɗen fayndaare ndee.”
Goɗɗum ko teskii-mi, ko jeyaaɓe e luulndo ñiŋondirde e koye mumen. Ee ndaw ko haanaani. Gonɗo e luulndo, mo suwaa huuf hay dara e geɗe laamu, so a ñiŋii ɗum ko ko Pulaar wiyata koo tan «ko yawaare fiyi maayɗo goɓɓe». Ellee, nde kawte mbaɗetee ndee, mo wondaani e am kawtal fof nanngirtu mi ɗum ko gaño. So ɗum ɓennii, won kadi ko teskini, ko foti hiñeede. Nde haala subngooji haalanooka tawo ndee, won darinooɓe e « yo ɗemɗe ngenndiiji fof keɓdu hakkeeji mumen. Pulaar, Sooninke e Wolof e Arab potndee, laawɗinee, naatnee e tippudi nehdi e jaŋde».
E ngaan sahnga, heewɓe e yontaaɓe fooɗantooɓe hannde lefol laamu ɓee nootanooki e nduu noddaandu. Kono ellee ko haala lefol laamu haalaa koo, heewɓe naattinii kaa haala e njuɓɓudi golle mumen. Ene moƴƴi noon faamee, « yo ɗemɗe laawɗine », ko ɗaɓɓere hakke, walla mi wiya jojjanɗe. Neɗɗo fotaani fadde haa faya e ɗaɓɓude lefol nde haala ɗum. Ko waawi heen wonde fof, ngartat-mi tan ko e konngol haaliyanke oo haalnoo ngol « Piilen mo kooli ɗen ». Mi ɓeyda heen, tawa wonaa loowoowo e noppi men tan haala mbelka, tawa so heɓii ko yiilotoo koo hiilnotoo ko jeyba mum. Yoo Alla wallu jogorɗo walloyde en e safrude caɗeele men.
Malal Sammba GISE
