Pulaar ene wiya « gosoraaɗo seerataa e laawde ». Ko goonga, « so jawe ceŋlii ceŋlitii kaalti ko ko kaalnoo ». Kono annduɓe humpitiiɓe karallaagal njanngiin ene mbiya « haalde haalta jeyaa ko ñeeñal jaŋde ». Waɗde ɗum firti tan ko haalde haalta bonaani, so tawii ko haalatee koo ene hucci e wuro kadi ko ko waawi naftude renndo. Ko ɗum waɗi mboɗo arta e konngol Baaba men Alhajji Abdul Ngaydo mo Jowol (yo Alla yurmo mo yaafoo mo). O heewnoo haalde ngol konngol ko e jeewte o yuɓɓinatnoo to Rajo Muritanie. So omo fuɗɗoo yeewtere walla omo joofna, omo heewnoo wiyde « yiɗde leydi mum ko e liimanaagal jeyaa ».
E siftino, liimanaagal ko jogaade fiɓnde tiiɗnde, moƴƴere, moƴƴinoore diine. Haaliyanke biyeteeɗo Njaay Saydu Aamadu teeŋtinii ngoo miijo e nder wootere e jime ɗe wallifii. Woni ɗo o wiyata heen « yiɗde hoyre mum haa tabita ko e timmal. Fasnaade ngenndi mum haa sella ko e neɗɗaagal. Reende ganni mum haa hisna ko cagataagal ».
Yiɗde hoyre mum, fasnaade ngenndi mum e reende ganni mum, ko miijooji timmitinondirooji, timminooji kadi neɗɗaagal mo ɗi loowii e hakkille mum, ɗi ñiɓii e ɓernde mum oo. Eɗen nganndi, won e seernaaɓe men wiyatnooɓe « rawaandu ene yawaa, kono kala juulɗo jogiiɗo jikkuuji mayru, ene waawi limtideede e malaaɓe». Sikke alaa, ko jikkuuji jeeɗiɗi seremɓe ɓee limtunoo, kono maa mi sifo heen tan seeɗa, keddiiɗi ɗii, maa Fooyre artoy heen e doge garooje, so Alla hoddirii.
Ngam paamen ko ciftin-mi ɗoo e rawaandu koo, kala mawnuɗo e Fuuta, ene anndi, rawaandu ene yondinii. Sabu so yimɓe ene ñaama, rawaandu arat tenkude walla doomaade. Kono hay so lonngere wootere mberli ɗaa ndu tan, ndu ñaamat ndu yaha. Ndu ɗamintaako goɗɗum saka ndu fada. So neɗɗo wayii noon yondinaade, ko dañi fof jippinat heen barke, waasa reerɗude. Waɗde ene hasii o limtidee e juulɓe. Sabu deereero, ene heewi, so feewnitiima e ko jeyaa tan ƴeftat. Te ene anndaa Alla yiɗaa ƴeftoowo ko jayaa tawi yamiraaka. Pulaar kadi ene wiya «ndeereeru ko calɗi baasal», nde tawnoo deereero heewi wonde ko gujjo, te «nguyka ko sodorde, kono so joom mum yiytaama tan leeltat». Waasora kisa hay seeɗa mo yawatnoo oo.
Jikku rawaandu goɗɗo oo, ko ɗowtaade yiɗde e jamirooje joom mum. Wayaani no huunde e innama aadee en nii. Ko Alla noon anndi malaaɗo, kono ene yiyaa kam, haa jooni won ɓe njaɓaani tawo « ko Alla tan woni laamɗo deweteeɗo, Muhammadu ko Nulaaɗo Mum».
Wonaa ɗoo tan Jikkuuji rawaandu moƴƴi kaaɗi, kono mi fawa heen jikku tataɓo oo. E nder wuro, so dawaaɗi leeɗe ɗe njiydaa, koɗdaani, pottii tan ngonata ko e wofondirde, ŋatondirde e ŋaaccondirde. Kono so ndaɓɓa (woni mbabba ladde) naatii wuro, kannji fof ɗi ndentat ɗi kaɓa e mum. Sikke alaa, so yimɓe mbayiino noon, kala ko pooɗanii keɓat. Sabu wonata ko « nder galle, nder wuro, nder leñol, walla nder leydi men, eɗen mbaawi waasde haaldude, kono so en kawrii e tumaranke, o fotaani anndande ».
Kono dee, won ko teskii-mi, ko waɗi ɓooyaani. Haawii kam noon e yiyde ɓiɗɗo leydi ene fooɗondira lefol e ɓiɗɗo leydi ngoɗndi, woodi e ɓe o renndi leydi dariiɓe e jinngande jeyaaɗo leydi ngoɗndi oo. Alaa noon ko saabii ɗum so wonaa sabu ɓe jiidaani e mum enɗam. Kono ɓe njejjitii, won ɗo koɗdigal ɓurata enɗam. Sabu Nulaaɗo Alla (mo jam e kisal ngoni e mum oo) haalino heen, haa sikkaa « koɗdiiɗo ene rona koɗdiiɗo mum».
Tawde noon kala ko heɓtii neɗɗo ko koɗdiiɗo adotoo koreeji mum tinde, waɗde koɗdiiɗo ko banndiraaɗo. Te won konngol Pulaar biyngol « ko bannde ñaami tuuti ɓuri ko goɗɗo ñaami doli ». So tawii noon Njaay Saydu Aamadu wiyii « Fasnaade ngenndi mum haa sella ko e neɗɗaagal », te pasniiɗo ngenndi mum ko jiɗɗo ngenndi ndii ruttii yiɗi, hormii, teddini, wallondiri e kala mo o renndindi. Ene moƴƴi noonhakkillaaji ngartiree. Siftinee, e kala sahaa, wonde yimɓe ene luurda tawa ngañondiraani. Ene mbaasa nanndude miijooji tawa kaɓaani, saka noon so tawii ko kamɓe ndenndi ko feccotaako, ɗum woni Diine, Ngenndi e Pinal.
Malal Sammba Gise
