Pulaar ene wiya « Nafata gujjo ko wiyeede en waawi dogde e diwde galleeji, kono wonaa ene moƴƴi mbaydi ». Sabu so njooɗndam gujjo anndaama, tawata ko keɓaaɗo. Garnooɗo nawde ko fagganooki noon, so nanngaama woto ɗamino hootdude e kisal ɓanndu mum. E nder naalankooɓe, ene woodi welɓe daaɗe, nduttii kadi mbaawi yimde, sabu mumen waawde sañondirirde konngi no ene ndeeƴira e hoyre keɗotooɗo, mbeltina fittaandu ndu miijooji pelɓondiratnoo e hakkille mum. Jeeɓoowo kadi, kanum ne ɓuri hatojinde ko e ngamri njooɗndi. Kono dee, so tawii ko rippoo, so wanngo, so tawii ko naale, njaas walla gaycarel, kala heen ko naalanke ene waɗa « yo o reento amde haa o yalta dingiral ». Ɗum firti tan ko teenoowo walla ƴoogoowo, yoo reento ɓurtinde woto ronkude roondaade wontana ɗum ngaanuuma. Sikke alaa, Pulaagu ko leñol dimol. Pulaar ne kay ko ɗemngal dimal, kaandungal e moƴƴere nde ɗemɗe dime goɗɗe ɗee keɓi ndee. Ɗuum woni janngeede e janngineede, janngireede e jannginireede, kanum e laawɗineede haa wonta liggorteengal to bannge faggudu, cellal, dawrugol, yiilo golle laamu, ñaawooje, e ko wonaa ɗuum tan.
Dariiɓe ndee darnde ɓee, e jookli aduna ɗii fof, ene njettee ene njaarnee, ene nduwanee « yo Alla yettin payndaale ». Kono eɓe ñaagaa nde ɓe tiiɗnotoo e reende keeri, woto ɓe mbiyde eɓe njuula wktu gila yonaani. Alla wiyi en ko « Mi nelii Annebi fof e ɗemngal mum ». Muhammadu Cuɓaaɗo, nde neletee, nelaa ko e ɗemngal mum. Woni Arab. Sayku Umar e hono mum, nde ngaddani en diine lislaam ndee, ngaddi ɗum ko e ɗemngal Arab. Te daarooɓe kollitii, so yiɗɓe Pulaar ene limtee, so Sayku Umar wonaani hoyre kam, heedaani heen caggal. Sabu o nodditortonoo ko « Umaral Fuutiiyu ». Waɗde omo faarnortonoo fuutankaagal makko ngal.
So tawii ko goonga e men ko en juulɓe, mbaɗen ko Nulaaɗo mo jam e kisal ngoni e mum oo wiynoo ko « njuuldee no njiyru ɗon mboɗo juulda nii ». Mi siftina, reeni diine men ko farilla e sunna. Farilla ko ko haalaa e deftere Alla teddunde ndee, sunna ko ko ummorii e Nulaaɗo Alla tedduɗo oo. Tolnooji sunna noon, ko tati. Tolno dow rowo oo, ko ɗo nulaaɗo wiyi en, « hay sinno ɗum ɗoo araani e Ɓuraana, ɓeydee ɗum e dewal mon Alla ». Ko ɗum woni ko wiyatee sunna teeŋtinaaɗo. Tolno ɗiɗmo oo, Nulaaɗo yamiraani en kono en njiyii omo waɗa walla en nanii omo haala, ndeften heen ngam barkinoraade e malnoraade. Tolno tataɓo oo, ko ko o waɗaani, o wiyaani yo en mbaɗ kono o yiyii eɗen mbaɗa o haɗaani. Ɗuum noon ko aadaaji men moƴƴi jahduɗi e ko Alla yiɗi ɗii. E ko limtaa ɗoo koo fof, alaa heen ɗo juuldude Pulaar woodi.
Ko ɗum waɗi, ene moƴƴi hakkillaaji ngartiree. Won ɗo Pulaar wiyata « yiɗde kosam woto addan neɗɗo wiyde ngaari kaaw ». Biyɗo ene juulda Pulaar, yoo taw ene anndi ko waɗetee e njuulu koo fof no firdetee e Pulaar. So mi rokkii yeru e habbiraango « Allaahu Akbar ». Mbele ngol konngol firdetee e Pulaar ko « Alla ko Mawɗo » walla ko « Mawɗo ko Alla ». So tawii ko « Alla ko mawɗo », ene wawi faameede, won mawɗo goɗɗo goodɗo ko wonaa kanko. Sabu so mi wiyii ko mi ullo, firti fulɓe woɗɓe ene ngoodi. Kono « Mawɗo ko Alla », ene waawi faameede mawɗo goɗɗo alaa so wonaa kanko. Sabu so miwiyii pullo ko miin, firti ko goɗɗo woodaani. « weetii weetaani noon, tawata won ko heddii e jamma ». Waɗde woto mawnikinaare e yiɗde wiyeede ene yiɗi Pulaar addan neɗɗo waɗde ko wonataa. So tuubaak tuubii, juuldataa Farayse walla engele. Ene gasa noon tawa juumni heewɓe ko ko njiyi deftere Alla ndee ene firaa e Pulaar koo.
Ene moƴƴi ɓe paama, ngoon firo waɗiraa ko haa wayɓe no am waasde janngude fof mbaawa anndu ñamri haala Joomiraaɗo mbele naftoroo. Kono wonaa kay waɗirde ɗum ko aaɓnotaako so wiyde en jabba jeeri e ceeɗu pulum. Yoo Alla rokku en noppi nanooji e hakkillaaji paamooji. O rokka ene hattan no ndewir ɗen mo ko aldaa e luural.
Malal Sammba GISE
