Ko goonga, « jaykal ñaande, roytataa, ñifataa », kono tawde bone heewi ko ficcude laaci, so kaal jaykal ñifaaka maa meeɗ nde reɓi haa yettoo ɗo ene wonta lewlewndu e sahaa nde ko ñippiree woodaani. Kareeli hakkunde leyɗe doolnuɗe puɗɗiima ko ɓooyi. Hay so roytaano ne, meeɗaani ñifde. Sabu ko hare nafooje e miijoji sakkii.
Mi siftina, aduna oo wayi ko no baalaaje ɗiɗi haa tati nii. Kono ko baalaaje ɗiɗi ɗee ɓuri doolnude. Waɗde kala ɗo kaɓirɗe boomooje ɗee ndilli e aduna hee, junngo gooto e majje ene heen, walla nii kañje ɗiɗi fof. Waalaare hirnaange, hono leyɗeele doolnuɗe bayɗe no Amerik, Farayse, Angalteer. Waalaare Waalaare fuɗnaange, jeyaa e mum Siin e Ruusii. Mi haaɗa tan e ɗee leyɗeele 5, jogiiɗe konngi to joɗnde Dowlaaji Dentuɗi too. So aduna oo fof hawrii e huunde wootere, so ngootiri e ɗee leyɗeele 5 wiyii alaa heen, waɗataa. En ngartataa e saabii ɗuum koo sibu ko haala njuutka, maa en ngartoy heen sahaa goɗɗo. Ene waɗi waalaare tataɓere noon, hono waalaare jaambureeɓe. Leyɗeele Afrik ɗee ko heen njeyaa.
Caɗeele ɗee baalaaje njibini noon, ko kala nde leyɗeele ɗiɗi kaɓi, ko ɗe mbaawi wonde fof, ngootiri e leyɗeele jeyaaɗe e waalaare fuɗnange ene heewi jinngande heen ngootiri. Tee, kala nde ɗuum laatii, leydi jeyaandi e waalaare hirnaange heewi ko jinngande ndiya leydi ne. Ko ɗum waɗi, hannde, eɗen nana hare hakkunbde Israayiila e Iraan. Ɗee leyɗeele ɗiɗi kaɓooje, ngootiri heen fof, ine hasii tawa won leydi doolnundi jeyaandi e wootere e baalaaje limtaaɗe ɗee jinnganta ɗum e suuɗnde, ine rokka ɗum njogitaaje. Ko goonga nii, hannde Iraan ene heewi doole, kono eɗen mbaawi wiyde, ɓe kaɓaani e Israayiila, ɓe kaɓata ko e Amerik. Sabu Israayiila e Amerik, ɗeɓi wayde ko no mbaroodi e dunndu nii. « dunndu reeni mbaroodi, mbaroodi reeni dunndu ». Eɗen nganndi, laamii Israayiila ko rewooɓe diine Yahuudu. Ɓeen yahuudu en noon, nde tawnoo ko ɓe Alla luɓori gannde cuuɗiiɗe e ngalu, eɓe njogii doole to Amerik too. Ko ɗeen doole nii ndokki ɓe haɗtan jogaade peeje ittude mawɗo leydi Amerik, so ɓe mbelaama. Ko ɗuum waɗi, ɗo leydi Israayiila ɓilii ɗoo e hakkunde leyɗeele Aarabeeɓe, ene fiya koreeji mumen Palestinnaaɓe tee hay ngootiri e ɗeya leyɗeele suusaa ŋaaɓtude hunuko, ko sabu mum yaakoraade e doole ɗe Amerik jogii ɗee. Alla waɗi kadi, gila ko ɓooyi Amerik ene guutanii Iraan, ene yiiloo no fiyiri ɗum sabu tuumde ɗum yiɗde jogaade bommbirgal atomik, boomowal. Ko ɗum waɗi, so Israayiila haɓii e Iraan ko fartaŋŋe wonande Amerik neldude Israayiila kaɓirɗe. Ene gasa noon tawa Iraan ne, junngu Riisii nana caggal mum.
Kono ɗoon jiiɓorii ko geɗe ɗiɗi. Geɗal gadananl ngal, ko hakkunde Iraan e Riisi ene waasnoo welde sabu no Iraan yiɗirnoo sarirde Diine lislaam nii hawraano e miijooji Riisii to bannge diine. Geɗel ɗimmel ngel ko Riisi ine ñigii e wolde hakkunde mum e Ikren, ene gasa tawa hay sinno ene yiɗi jinngude ne, tawa alaa doole mum. Ikeren noon jeyaa ko e waalaare hirnaange ndee.
Won toɓɓere wootere nde njiɗ-mi siftinde seeɗa noon. Eɗen nganndi, kala nde Israayiila fiynoo Palestin, leyɗeele keewɗe noddittooɗe aarabaagal ngonatnoo ko e seppude, haa teeŋti e ɗoo e Muritani. Kono ko Israayiila fellata Iraan koo e ko woni e warde toon won e hoohooɓe koo, alaa e ɗee leyɗeele nodditortooɗe aarabaagal ndillundi. Ene gasa tawa saabii ɗum ko ceertugol maɓɓe e Iraan miijooji e nder diine Lislaam e hoore mum. Eɗen nganndi, e nder Lislaam, caggal nde Nulaaɗo wirnii, won wonirɓe yo Abuu Bakri lomto mo e gardagol ngol. Ko ɓeen mbiyetee Sunnit en. Woɗɓe noon mbiyi alaa, yo taanum Nulaaɗo biyateeɗo Huseyni oo lomto. Ko ɓeen mbiyatee Siyiit en. Ko goonga nii ko fayi e ngaari koo fof heƴdataa e barme, kono mi jubba ɗoon seeɗa tan. Huseyni, ko gooto e funeeɓe Faatimata Bintu Rasuul. Waɗde ko o taanum Nulaaɗo to bannge ƴiiƴam. Ko ɗum waɗi, nde Nulaaɗo wirnii ndee, woodi wiyɓe, tawde Nulaaɗo alaa ɓiɗɗo gorko, yo taaniiko Huseyni lomto mo. Ngam ɓuren kadi faamde ko seerndi Siyiit en e Sunniit en, jamma haaraan ene waawi wonande en yeru laaɓtuɗo. Sunnit en mawnintaa jamma haaraan, ko Siyiit en mawninta ɗum. So en teskiima, Aarabeeɓe Muritani ɓee mbiyata jamma oo ko « iid Kuwaar ». Woni ko juulde ɓaleeɓe. Ko haawnii heen noon, ko enen ne njeya-ɗen ko e Sunniit en. Waɗde holi ko waɗi eɗen mawnina jamma oo ? Ma en ngartoy heen so Alla haajii haa ɓura laaɓtude.
Malal Sammba GISE
