1) Ñaawoore mum
Asakal muddo hoore ko farilla baɗɗiiɗo e kalaa juulɗo, debbo e gorko, suka e mawɗo, dimo e diimaajo, jogiiɗo ko ɓurti nguura mum, hono “deppas” mum, ñande juulde koorka.
2) Faayiida mum (“hikma” mum)
Faayiida gonɗo e yaltinde muddo hoore, hono nafoore mum, ko ɗumɗoo : laɓɓinde koorɗo o e pergitte, heɓɓaana ɗum gebbi gonɗi e koorka, tawi saabii ɗum ko kuddi e ƴettooje e ko nanndi heen, paggitaaɗi e nder lewru koorka ; haɗande miskineeɓe njelaari ñande juulde nde, mbele eɓe ndennda e juulɓe weltaare, ngati juulde ko ñalngu weltaare e weytaare.
Ibnu Abbaas (yo Alla wele ɗum) wiyi : “Nelaaɗo Alla (S.A.S.) farlii asakal muddo hoore, ngam laaɓɓinde koorɗo e pergitte, e ñaaminde miskineeɓe.” Habri ɗum ko Abuu Daawuuda e Ibnu Maajataa e Alhakiim : Nelaaɗo Alla (S.A.S.) wiyi : “ kaɗee ɓe yelaade ñalnde heen.” Habri ɗum ko Bayhaŋii.
3) Hol ko yaltintee ?
Yaltintee ko ko ɓuri heewde ñaameede, hono ko ɓuri wonde nguura e nokku ɗo jaltinoowo o hoɗi ɗo, ko wayi no maaro, e gawri, e gemhe, e “sayiira”, ko wayi no tamarooje e “reseŋ” (“raisins”) joorɗo, e kosam njoorɗaam, ekon.
4) No foti ko hoore yaltinta ?
Hoore fof yaltinta ko hamdaat, fotde kilooji ɗiɗi e capanɗe nay garaam (2,04 kg maa 2 kg e 40 g). E ɓetu men hannde, ko ɗum ɓuri lollude (jiccude). Abdallaahi Ibn Umaar, yo Alla wele mo (Y.A.W.) wiyi : “Nelaaɗo farlii asakal muddu hoore e dow kala gorko e debbo, dimo e diimaajo, suka e mawɗo, fotde hamdaat “sayiira”. Habri ɗum ko Buƴaari e Muslim.
Abuu Sayiid Alƴudaarii (Y.A.W.) wiyi : “Amin ndokkatnoo e yonta Nelaaɗo Alla (S.A.S.) hamdaat ñaamde, walla taamarooje, maa “sayiira” walla kosam njoorɗam, maaɗum “resee” joorɗo. No tottirtenoo ndeen e yonta Nelaaɗo nii, ko noon tan de tottirtu mi, mi woppataa.”
5) Hol nde muddo hoore yaltintee ?
Ina sella yaltinde muddo hoore ko adii juulde balɗe ɗiɗi, walla ñalawma gooto. Ngati Ibnu Umar ina waɗatnoo noon, yoga e annduɓe njiyaani heen baasi. Kono, ko ɓuri timmude, ko tuggude e fajiri subaka juulde haa faayi ko adii pummirgal seeɗa. Ngati, Nelaaɗo Alla (S.A.S.) wiyi : “kala tottuɗo muddo ko adii juulde (pummirgal) woni muddo jaɓaaɗo. Kala tottuɗo muddo caggal pummirgal, ɗum ko sadak tan, no sadakeeji ɗii ni.” (Abuu Daawuuda e Ibnu Maajataa e Alhaakim)
6) Holi totteteeɗo muddo hoore ?
Tottateeɓe asakal muddo hoore ko njeetato ɓe Alla yamiri e nder deftere mum yo totte. Ɓeen ngoni : 1.Waasɓe. 2.Miskineeɓe. 3.Gollotooɓe e asakal : renndinooɓe e reenooɓe ɗum. 4.Woownateeɓe : yimɓe hesɓe e diine. 5. Ñamliiɓe : eɓe tottee fotde ko ɓe ñamlii ko, haade ɓe ngala. 6.Waɗooɓe jihaadi : hono daraniiɓe ɓamtude diine. 7.Soottotooɓe : yiɗɓe yaltude e kalfaandi. 8.Toobɓe e ɗanngal : toobɗo ena heɓa fotde ko ina yettina mo e nokku makko. Ɓeeɗo njeetato, kaala heen tottaaɗo ina yona. Kono noon, ko waasɓe ɓe, e miskineeɓe ɓe ɓuri haandude heen. So a tottii ko ɓuri gooto e njeetato ɓe, alaa fof ko bonnata.
7) Hol fotɓe yaltineede ?
Gorko, ina waɗɗii ɗum yaltinanande : .1.Joom suudu mum (hay sinno debbo o ina jogii).2.Jiknaaɗo makko (so tawii oon jogaaki).3. Maccuɗo makko. E raɓɓiɗinaade kala mo sariya waɗɗini e makko ñaamninde (nafkude). 4.Ɓiyiiko (so jogaaki).
8) Teskuyaaji (wasiyaaji)
Jooni noon, tesko no moƴƴi :
– Kala mo alaa ko ɓuri nguura mum ñalawma gooto, waɗɗaaki ɗum yaltinde muddo, ngati Alla wiyi : “Alla de fawaani hay gooto ko waawaa.” SIMOORE 2, AAYE 254.
– So a yaltinii muddo hoore, a feccii ɗum heewɓe, alaa ko bonnata. So heewɓe ne njaltinii, tottii gooto, alaa ko bonnata.
– Asakal muddo hoore eggetaaake : ɗum ittetaake e nokku, fayree nokku goɗɗo, so wonaa tawi ko alaa e sago.
– So tawii alanaama lor, waasde yaltinde geɗel gootel tan (maaro tan, walla gawri tan) ina moƴƴi, wonande jaltinoowo ko heewi. Yeru: jaltinoowo fotde koye joy (5), yaltinta ko 10,2 kg (kilooji sappo e teemedde ɗiɗi garaam) fotde 2,04 kg * 5. Omo waawi waɗirde nii :
a.) O itta heen kilooji nay (4 kg), o waɗta ɗum kaalis ;
b.) O heddoree kilooji jeegom e teemedde ɗiɗi garaam (6,2 kg) maaro, walla gawri : kala mo o rokki muddo hoore (maaro, walla gawri), o waɗdana ɗum heen kaalis ko soodiri mbaarudi.
– Reende maslahaa tottateeɓe ɓe ina moƴƴi, nde tawnoo yonta men hannde huunde fof ko kaalis : anndude potɗo totteede gawri tan, maa maaro tan, walla gawri e kaalis, maa maaro e kaalis, e ko nanndi heen.
Bun Umar LIH
