Ɗemɗe ngenndiije : jokkondiral «Le Rénovateur Quotidien» e Kajjata Maalik Jallo.

Jokkondiral jaaynde “Le Rénovateur Quotidien” waɗdunoo e Kajjata Malik Jallo

Le Rénovateur : Sokna Kajjata, ko adii nde ngonataa depitee, a woniino «urɓoowo» yimɓe to bannge jaŋde ɗemɗe ngenndiije, so tawii kay aɗa jaɓi konngol ngol, sabu maa wonde e oon sahaa, debbo ɓurɗo seedtinde e nder kitaale 80 ko yowitii e ndeen darnde. Mi anndaa so tawii aɗa jaɓi ndee nyaawoore?

KAJJATA  MAALIK JALLO (K.M.) : Ko adii fof mbeɗe yetta on nde ndokku-ɗon kam fartaŋŋe haalde e nder jaaynde mon. Kono kadi, mbeɗe yetta ɓeen rewɓe e worɓe sabu hurum kala mo ndokki mi.

Jokkondiral jaaynde “Le Rénovateur Quotidien” waɗdunoo e Kajjata Malik Jallo

Le Rénovateur : Sokna Kajjata, ko adii nde ngonataa depitee, a woniino «urɓoowo» yimɓe to bannge jaŋde ɗemɗe ngenndiije, so tawii kay aɗa jaɓi konngol ngol, sabu maa wonde e oon sahaa, debbo ɓurɗo seedtinde e nder kitaale 80 ko yowitii e ndeen darnde. Mi anndaa so tawii aɗa jaɓi ndee nyaawoore?

KAJJATA  MAALIK JALLO (K.M.) : Ko adii fof mbeɗe yetta on nde ndokku-ɗon kam fartaŋŋe haalde e nder jaaynde mon. Kono kadi, mbeɗe yetta ɓeen rewɓe e worɓe sabu hurum kala mo ndokki mi.

Mi meeɗaa hiisaade hoore am ko mi « urɓoowo », sabu ɗum jeyaaka e sifaaji am. Kono kam, mbeɗe heɓtini ko mi daraniiɗo jaŋde ɗemɗe ngenndiije e ko duumii, etee, so Alla rokkii kam cellal e juutde balɗe, ko ko jokkata.

Mbeɗe anndina on kadi, darnde am ko yowitii e ƴellitaare ɗemɗe ngenndiije hecci naatgol am e politigi walla mbiyen nii ko darnde am e ƴellitaare ɗemɗe ngenndiije saabii naatgol am e politigi. Sabu e saanga nde naat-mi e Fedde Ɓamtaare Pulaar e Moritani,  tanndalle ɗiɗi ina pooɗondirtunoo fedde nde : yimɓe MND e goomuuji ɓaleeɓe heborɓe tafoyde fedde wiyeteende FLAM. Ko e nder oon pooɗee-nduuree pellit-mi jeyeede e fedde MND nde to bannge politigi.

Rénovateur : Sosngo Duɗal Ɗemɗe Ngenndiije ko daartol sippiro juutngo, etee ngal wattindi ko e nattude woodde. Amin njiɗi ndaartanaa min ndiin njuɓɓudi seeɗa.

K.M. : Ko goonga, Duɗal Ɗemɗe Ngenndi ko njenytudi sippiro hiisngo, juutngo e nder leydi he, etee, ina anndaa darnde MND, fedde am, ina teeŋti heen, tawi ko darnde naftoore, yumtunde, nde darodii e ɓiɓɓe leydi ndi woɗɓe, heewɓe. Ndeen hare dagiinde tuuginoo ko e pelle pine, hono pelle ƴellitaare Pulaar, e Sooniŋke e Wolof, no fedde ɓamtaare pulaar nii. E nder ɗuum, mbeɗe yiɗi huutoraade oo fartaŋŋe mo ndokku-ɗon mi ngam yettude, e innde daraniiɓe ƴellitaare Pulaar, Aamadu Umar Jah e Bookara Aamadu Bah, ɓeen ɓe tampata , ŋooɗata, ina ngolloo ko duumii e nder yankinaare, e woɗɓe e woɗɓe ɓe en keewaani limtude so eɗen kaala yarlitaniiɓe ndeeɗoon fiɓnde. Ko darnde ɓeen ngenndiyaŋkooɓe kala addani laamu Haydalla, e hitaande 1979, sompude Goomu e gardagol Maawiya Wul Siidi Ahmed Taaya potngu yuurnitaade caɗeele duumiiɗe gonɗe e nder tippudi nehdi e jaŋde leydi ndi.

Ko caggal golle nguun ɗoon goomu, pellital ƴettaa ngam waylude tippudi nehdi e jaŋde ndi (ɗum woni ko lolliri « Réforme 1979 ») e sosde Duɗal Ɗemɗe Ngenndiije (ILN) gonowal nokku jarriborɗo, ngam naatnude ɗemɗe Pulaar, Sooninke e Wolof e nder tippudi e nehdi jaŋde leydi ndi. Ngoon ɗoon jarribo fotnoo waɗde ko e daawal duuɓi jeegom tawa, e nder jaŋde les-lesre nde, ina farlinaa e sukaaɓe safalɓe janngude ɗemngal arab ; sukaaɓe ɓaleeɓe ɓee noon mbellitaa suɓaade hakkunde ɗemngal Arab e ɗemngal Farayse (Arab e Farayse). Ɗum woniino taaɓal mawngal, jibini ɗamaawu keewɗo wonande kala goongɗinnooɗo eɓɓaande nde, hono amen en, ɓe nganndu-ɗa mbaɗaani ɓerɗe ɗiɗi, itti sukaaɓe mum en mbaɗi ɗum en e duɗe jariborɗe he.

Duuɓi jeegom jarribo ɗi kolliri wonde huunde nde ina aamnoo etee sarwisaaji laamu toppitiiɗi jaŋde ceeɗtiima ɗum, kanyum en e juɓɓule UNESCO ko wayi no BREDA (Biro diiwaaniyeewo toppitiingo jaŋde e nder Afirik). Kono ɗum fof wattindi ko e bonneede, sabu nde kawgel naatgol jaŋde hakkundeere yonti, sukaaɓe ɓe mbiyaa mbaɗata kawgel ko e ɗemngal Farayse, ɗum noon ko maa ɓe njanngita hitaande woɗnde, ɗemngal Farayse ngal. Ƴeewee tan ndee bonannde ! Sukaaɓe ndokkee ganndal e ɗemngal neeniwal haa ɗum laato tigi rigi, ɗum borjiniree nii, tawa kadi daliilu mum tan ko wiyde «sariya lelnaaka ngam yuɓɓinde kawgelaaji e ɗemɗe ngenndiije».

E miijo am, ko amdaade telɓinde feere ngenndiyaŋkoore to bannge karallaagal jaŋde wonande tippudi nehdi e jaŋde leydi men. Ko ɗum waɗi, daawal jarribo duuɓi jeegom wonti  daawal duumingal, fotde duuɓi noogaas, tuggi 1979 haa 1999. Ko maa hitaande 1999 nde tippudi nehdi e jaŋde (TNJ) kesiri eɓɓaa, laawɗingol ɗemɗe ngenndiije e naatnugol mum e TNJ haaytaa ; Duɗal Ɗemɗe Ngenndi fusaa.

Rénovateur: Mbele e nyalawma hannde o, eɗen mbaawi wiyde wonde ngalɗoo gollal jooɗngal foti hiiseede ko yantii e resordu taariik ?

K.M. : Mbeɗe sikki tan, en potaani yaawde taƴde oon sariya, sabu ko waɗi ko, ko bonannde, so tawii kay ko ɗoon tan kaaɗ-ɗen. Yiɗɓe waɗtude ɗee golle moƴƴe no geɗe daartol nii, ina poti waylude miijo mum en, ɓe ngannda kadi ɓesngu Moritani jaɓataa ɗamamuyaaji mum jojjuɗi njoolee.

Rénovateur : E ooɗoo sahaa, ɗo haala aarabaagal umminaa haa ɗum saabii luure mawɗe to bannge ɗemɗe, etee eɗen nganndi ɗum fof saabii ɗum ko laamu ngu waasde ɗum jogaade dawrugol laaɓtungol to bannge karallagal jaŋde, mbele e miijo maa, guurtingol Duɗal Ɗemɗe Ngenndiije ko huunde haannde, henyoraande ? Ina anndaa kadi fedde wiyeteende UNESCO wallitiino tigi rigi ƴellitaare ɗemɗe ngenndiije, jaaral yeeso mawngal danyanooma heen, ɗum fof hol ko hedditii heen ?

K.M. : Eɗen poti haɓaneede mbele ɓeto kuule ƴettanooɗe e hitaande 1979 ina waɗee, mbele kadi eɗen ƴettita feere no nguurtinir-ɗen D.Ɗ.NG. Batu diisnondiral mawngu ina foti waɗeede e sifaa no waɗiranoo e daawal politigi 2005-2007, tawa gollooɓe heewɓe to bannge jaŋde e nehdi ina tawtoree. E ooɗoo yonta, batu diisnondiral ko yowitii e jaŋde ina raattee, kono roŋkaama yo ngu jooɗo. So tawii noon ngu woodii jooɗaade, ngu foti joofirde ko ferande yimɓe laabi moƴƴi ngam lelnude T.N.J. moƴƴiri. UNESCO, sikke alaa maa wallit kala darnde ummaniinde ƴellitde ɗemɗe ngenndiije. Ko nde fuɗɗinoo waɗde heen koo ne kay, ko ndesaari mawndi ndi pot-ɗen hisnude e huutoraade gaagaa, kewkewe jolooje.

Ƴetti haala ka ko Seek Tijjaani Jah, gardiiɗo jaaynde Le Rénovateur

Fulo : Maamuudu Haaruuna Joop

————————————

Holi Kajjata Maalik Jallo ?

Ko ardii fof, Kajjata Maalik Jallo jeyaa ko eardinooɓe Fedde Ɓamtaare Pulaar e Muritani duuvi keewɗi sibu o jeyaama e Yiilirde Ngenndiire Fedde nde e kitaale 1980-1990. O heɓii ardaade e oon sahaa jeeyngal e jaaynde fedde nde. Omo jeyanoo e jirwintunooɓe yeewtere Fedde nde to Rajo Muritani.

O jibinaa ko e hitaande 1959 e nder falnde Mbuun, diwaan Gorgol. Ko o desaaɗo, omo jogii sukaaɓe nayo (heen tato mbaɗi heblo mum en ko e duɗe jarriborɗe Duɗal ƊemɗeNgenndiije, ɗiɗo heen ko aasiñooruuji hannde). 

Kajjata Maalik ko porfesoor ko yowitii e ganndal tago.

Kajjata ko tergal e terɗe daraniiɗe jojjanɗe aadee, sibu, e hitaande 1990, omo jeyaa eyuɓɓinɓe rewɓe militeeruuji ɓaleeɓe waranooɓe e kasooji Maawiyya, haa cosi Fedde mum en wiyeteende « fedde weewuuji ». O wonii e nder ɗuum ko juuti koolaaɗo kuuɓal « komitee solidaaritee ».

E nder  yeeso woɗngo, Kajjata Maalik jeyaa ko e hoohooɓe heerto lollirngo UFP (cukko hooreejo nayaɓo).  E kitaale 2005-2006, o daraniima laŋ ngam yooltude hujjaaji rewɓe mbele ina keɓa hinnde mum en e nder juɓɓule demokaraasi kebornooɗe sompeede caggal pollugol laamu Maawiya ; ko ndeen darnde addani mo waɗtude wiyeede «20%». Ɗum ina jeya e ko rokki mo fartaŋŋe, nde UFP dadi mo e wooteeji dipiteeji e hitaande 2006,  o fiilaa e nder doggol dipiteeji Nuwaasoot. Gila ndeen ko o dipitee e nder Asammbele Nasiyonaal leydi Moritani, etee ne kay, e nder ndeen joɗnde toownde, o nemsaani : ɓesngu moritani ina laaɓaa ɗum….

Fooyre Ɓamtaare