Jokkondiral ngal waɗnoo ko ñalnde Aset 6/06/1992, hitaande fawtii heen o hawri e lajal. Ena tawtoranoo jokkondiral ngal Jibiriiru Mammadu Kan.
Abuu Aamadu Joop (AAJ) : hol ko kaalantaa min e pulaar ?
Abdullay Alhajji Umar Deh (AAUD): kala ko firotaako e Pulaar wonaa Pulaar, yeru “hoyre woy ɗum hoyre ko kam woni hoyre”, pulaar wiyi ko “alaa hoyre fof yahata”, “ko woni yeeso fof wiyetee ko hoyre”. Yeru goɗɗo : becce : wiyi ɗum becce, ko kañum fecci balndu, wiyi reedu “reedu” ko kam reeni ko woni nder ekn…
AAJ : Ina wiyee “aduna ko seeɗa”, hol jaabawol maa e ngol konngol?
Jokkondiral ngal waɗnoo ko ñalnde Aset 6/06/1992, hitaande fawtii heen o hawri e lajal. Ena tawtoranoo jokkondiral ngal Jibiriiru Mammadu Kan.
Abuu Aamadu Joop (AAJ) : hol ko kaalantaa min e pulaar ?
Abdullay Alhajji Umar Deh (AAUD): kala ko firotaako e Pulaar wonaa Pulaar, yeru “hoyre woy ɗum hoyre ko kam woni hoyre”, pulaar wiyi ko “alaa hoyre fof yahata”, “ko woni yeeso fof wiyetee ko hoyre”. Yeru goɗɗo : becce : wiyi ɗum becce, ko kañum fecci balndu, wiyi reedu “reedu” ko kam reeni ko woni nder ekn…
AAJ : Ina wiyee “aduna ko seeɗa”, hol jaabawol maa e ngol konngol?
AAUD : so a wiyaama “aduna ko seeɗa” ko goonga, aduna ko seeɗa e les laakara, kono, “aduna ko seeɗa” wonaa e dow neɗɗo, neɗɗo ko seeɗa, yo o seɗto seeɗa makko, woni seɗde seeɗa, ko hakkunde tekkel e cekkel ina faaɗi, ko aɗa sunnoo ɗoon fof, sunno ɗoon sunna, so wonaa ɗuum sunnu war maa.
AAJ : hol geɗe ɗe njawetaake e aduna?
AAUD : woni ko neɗɗo yawataa e aduna tan ko geɗe nay : ñawu, ngañgu, majjere e jeynge. Ñawu no foti fof alaa seeɗa. Ngañgu no wayi fof famɗaani, majjere alaa seeɗa, jeynge no foti fof yawnaaki.
AAJ : hol tati tellodinooɗi, tati heen ƴeeŋti, ɗacci ɗiya tati ina oori yaha?
AAUD : Ganndal e nuunɗal tellodinoo, cehilaagal e hoolaare tellodinoo, jawdi e barke tellodinoo. Ganndal tellodinoo ko e nuunɗal, nuunɗal ƴeeŋti ɗacci ganndal ena oori yaha. Yonta jooni, a yiyat jannguɗo haa hoore heewi fannuji, tawa ko haali fof fenat.
Jawdi e bake tellodinoo, barke ƴeeŋti ɗaccii jawdi ena oori yaha. Kala mo njiy-ɗaa hannde, ɓurɗo heewde jawdi, ɓuri tampude : njiyataa ko ena haka, ina maka, ena happitoo; kam fof ɓuri yiɗde. Cehilaagal e hoolaare tellodinoo, hoolaare ƴeeŋtii ɗaccii cehilaagal ena oori yaha, ɓe njiy-ɗaa jooni fof ena koolondira, ngolooji ena ɓuucondira, tawa hay gooto hoolaaki goɗɗo oon, peewnitiiɗo fof jamfoto.
AUJ : Hol ko ndeentintaa puɗɗotooɗo waɗde dewgal ?
AAUD : Puɗɗotooɗo waɗde dewgal, yo reento nay nayiiji nay : yo o reento debbo jom duuɓi capanɗe nay; yo o reento debbo kesniiɗo kesnguuji nay (maayraaɗo); yo o reento debbo dewniiɗo bookoƴƴe nay (ɓiɗɓe nayo); yo o reento debbo ceeraaɗo ceerle nay.
Jom duuɓi capanɗe nay, so o yiylotoo ko ɓesngu yaama o waasa heewde ɓesngu. Kesniiɗo kesnguuji nay, ko baɗtuɗo hiitoreede, ena hulɓinii. Jom bookoƴƴe nay, so o yiylotoo ko faggaade, o haaydi sabu o fotnoo ko ñaamninde gooto, alaa e sago o ñaamnina njoyo. Ceeraaɗo ceerle nay, hankadi waɗii ella woppude ɓuri.
AAJ : hol ko kaal-ɗaa e Sehil?
AAUD : so a dañii sehil ena innitoroo geɗe tati, dog, ɗuum ne, yaawno yaltu e makko gila bone tawdaani on ɗoon. Omo innitoroo miinuuji tati: “Miin alaa ko kul-mi”; “Miin alaa ko ndonku-mi”; “Miin alaa ko majju-mi”. Dog oon ko jogorɗo meemaneede. Meeneede, ko waɗtude wiyeede “ndeenee koy, ko nii kaari waɗnoo nde boniraa!”
AAJ : Hol ko neɗɗo (gorko) hecci ɓiyum ?
AAUD : gorko hecci ɓiyi mum ko jonte tati : yontere adannde, o jibinaama haa o dañii yontere, a noddii banndiiɗo en, o rokkii mo innde, haŋkadi ko jonte ɗiɗi keccuɗaa mo. O dañnii duuɓi jeeɗiɗi, a naatnii mo jaŋde, hankadi ko yontere wootere keccu-ɗaa mo. So o dañii duuɓi sappo e jeetati, a resnii mo, hankadi on njiƴƴii. Heddii ko gannduɗo fotde e mo anndaa fotde, kono onon fof ko on fedde.
AAJ : hol tati naamnaaɗi yo mbaɗe law?
AAUD : tati naamnaaɗi law ko : desal (resde), dasal (rasfe), dewal (dewal Alla). So aɗa resa, res law, ndañaa ɓesngu law. So aɗa rasa gawri ena wondi e huɗo, ras law, gila huɗo jaggaani gawri. So aɗa rewa Alla, rew Alla law, gila ko a sagata, gila terse ena mbaawi.
AAJ : miɗo nanatnoo so gorko ƴoƴii waɗataa geɗe tati
AAUD : so gorko ƴoƴii, rokkataa ɓiy mum, yeeyataa biy mum, ñaamataa biy mum. Rokkude ɓiy mum, ko fijdude e paso mum, desaaɗo ɓiɗɗo toɓɓaaɗo e fijirde fof ko gorko mum jeyi, a suusaa wiyde ko aan jeyi. Yeeyde biy mum ko fijdude e kalfaaɗo, so tawii ɓiɗɗo toɓɓaama heen, ko kalfuɗo oo jeyi, so yiɗii yeeya walla rokka. Ñaande ɓiy mum, ko resɗe mo jibintaa ndesru-ɗaa mo ko omo jogii jawdi, kala ko ñaam-ɗaa ɗoon, ko ɓiɓɓe ma ñaam-ɗaa.
AAJ : hol ko cifanto-ɗaa min e maale malkisu?
AAUD : ena jeyaa e maale malkisa geɗe joy : “yoorde gite”; “famɗude gacce”; “yoorde ɓernde”; “yiɗde aduna haa ɓurta”; “juutnude yelaa (wiyde ma mi waɗ ɗum, ma mi waɗ ɗum mo wuuri, tawi omo yejjiti “haa hoore am” nani ɗoom, so “haa hoore am” arii, haajuuji ɗiya fof ngoppete).
AAJ : hol ko cifanto-ɗaa min e maayde?
AAUD : Mbiy-ɗen maayde ko bettoore, ɗuum ko fenaande, mbiyaten ko en nji-ɗaa, en njooɗtoraaki, kono maayde kay alaa mo betti; sabu alaa fof mo giƴi mum maayaani, kala to tolni-ɗaa, ngacca-ɗaa, won tolniiɗo ɗoon jaggaa. Kadi en mbiyii, en nganndaa haa janngo, en ngannda haa jennga, haade mbiy-ɗen ko “en nganndaa ko haa janngo, en nganndaa haa jennga” so en mbiyii maayde ko bettoore, en kaalaani goonga.
So neɗɗo waɗii “hannde mi maaya, janngo mi maaya” o yawataa ko o dañi, o yawotaako mo o wondi. So o waɗii noon, o maayaani hannde, o maayaani janngo, ko o dañi fof o yawat, mo o wondi fof o yawoto.
AAJ : Hol ko kaalantaa min e duwaawu maayɗo?
AAUD : So neɗɗo maayii eɗen keewi wiyde “hoto yeeso makko finnir mo, hoto caggal makko finnir en. So o moƴƴinnooɗo, duwaawu oo ena jaabae, so tawii noon o hakatno, o makatno, o happittono, gooto fof ko hakanoo e ko makananoo, wiyata ko maa yalta. Waɗde en kaɓat, caggal makko finnira en, kaŋko ne, yeeso makko finnirat mo.
Kadi eɗen keewi wiyde “maayde yonii waaju” kono sinno maayde yonno waaju, alaa ko ronooɓe kaɓata.
AAJ : Hol ko cifanto-ɗaa min seeɗa e rewɓe?
AAUD : Eɗen keewi wiyde “rewɓe ndawii bonngol”. So rewɓe ndawii bonngol, tawata worɓe kam ndoƴ, haade rewɓe ndewi ko e worɓe, so rewɓe ndawii bonngol tawat worɓe kam ndoƴ.
AAJ : hol konngi ma cakkitti e ndee yeewtere?
AAUD : So mawɗo wiyaama “holi oo? dogii, tawata wonaa darɗe jamma wujjatnoo”. Sabu ko nafi jihre koo, nafaataa mawɗo, so wiyeede “ko ɗoo o naati!” Ɗuum kay naïf ko jihre kono nafataa mawɗo.Kadi ngar-ɗen ko julondirde, en ngaraani jalondirde. Ko mbiy-ɗaa e ko mbaɗ-ɗaa fof, ko to maa, tanaa maa ko e toni maa. Hoto ƴaro baraaji seeɗa, a anndaa so heen malu ma soomii, hoto yaw bakkaat seeɗa kadi, a anndaa so heen malkisu ma soomii. Kadi, minen peewi, ɓuri minen keewi!
AAJ : A jaaraama Alhajji Abdullamy Alhajji Umar Deh, yo Alla ɓooyne e jeese amen.
Tesko : Oo gorko noon hootii e joom mum gila ñalnde 22/06/1993
Kuɗol Abuu Aamadu Joop.
