Gellaay Aali Faal nder coñce Pulaar

0
5132

E kuɗol Ibraahiima Muttaar Saar (yeewtere nde o waɗnoo e hitaande 1983 to peŋgal Sammba Baydi, catal FƁPM Nuwaasoot   Ndee yeewtere heɓiino kadi yaltineede e emisiyoŋ Fedde Ɓamtaare Pulaar to Rajo Muritani ñalnde 20/12/1989.

Eɗen njetta Alla baɗɗo haa gellaay Aali Faal hawri e oo jamaanu, mo siyaas e karallaagal toowngal mballi haa kaɓirɗe kese ngari ina nannga daaɗe ina moofta gannde mbaasa majjude, sabu ɗuum, Gellaay ko jaalal mawngal e nder jaale ɓurɗe himmude e nder coñce Pulaar, walla mbiyen tan nder pinal haalpulaar en. Sabu ɗeeɗoo gannde kese, eɗen mbaawi wiyde hankati, e nder Afrik, so nayeejo maayii tawi ganndal ngal waañnjitaaka nattii wonde suudu defte duppaandu, e reftaade konngol ganndo gooto biyeteeɗo Aamadu Hampaate Bah.

Darnde Gellaay e nder coñce Pulaar ine laaɓti no feewi (ɗaccu boom miin mo mbiy-ɗon yo mi yeewtan on hannde oo, mi jogoraani dañde caɗeele keewɗe  faamondirde e mon) e faayiida darnde makko ndee ɗo tolnii e hol ɓesnooje ganndal makko e jimɗi makko ngaddani pinal men.

Mo wiyi Gellaay, wiya pekaan. Mo wiyi pekaan wiya Gellaay. Ina wayi no ɗeeɗoo inɗe ɗiɗi ndentii, ngontii innde wootere. E nder coñce Pulaar, pekaan jeyaa ko e fedde wiyeteende jimɗi ngenndi. Ine jeyaa e ndeeɗoon fedde, gumbalaa (jimɗi seɓɓe) e kerooɗe (jimɗi waañooɓe), dillere (jimɗi maabuɓe), fantaŋ (jimɗi fulɓe aynaaɓe), yeelaa (jimɗi awluɓe), naale (jimɗi riimayɓe), leele, daari, tinndi, cifti, pulareeje, jimɗi walla coñce denndaaɗe, ɗe leñol haalpulaar en fof njeyi.

Pekaan jeyaa ko e jimɗi awooɓe hoɗɓedaande maayo ina nannga liɗɗi, na mbaaña barooɗe maayo. No dillere e kerooɗe nii, pekaan ine yahdinee e cefi baɗɗi konnguɗi ɗi ngonaa Pulaar. Doole e ɗiin konnguɗi paamnaaki. Addi ɗum ko jom jimol en ngol ina njahdina e ko mbaɗata koo gaatuleeje goɗɗe nodduɗe jinneeji walla barooɗe ladde baklotooɗe e kaawisaaji goɗɗi koɗɗi e nder ladde walla e nder ndiyam. Pekaan nii e hoore mum ine wiyee ummii ko e jom maayo en. Silsil wiyi ko biyeteeɗo Demmba Jeey Gadano ina umminoo nokku walla wuro wiyeteengo Tuuba Jeey ina feri faade Gaañol. O ari haa o yettii e nokku biyeteeɗo Duunu Baaba Jeey e wuro wiyeteengo Njeeyen hakkunde Njooben e Ñaaŋeen, o hoɗi ɗoon. Caggal ɗuum o eggi o hoɗoyi wuro ine wiyee Leybaar, kono o woppi ɗoon banndiiko debbo Kummba Jeey, o tellii o fayi fuɗnaange. Nde o yahnoo haa o woɗɗoyi, o ruttii. E ko artata koo noon, o nani debbo joom maayo ina yima jimol. O ari haa o ɓadtii oon, o tawi oon yiyaani mo, ine jokki e yimde jimol mum. Nde yahnoo haa ɓooyi, debbo jom maayo oo ŋoŋi, woni e wiyde ine ɗaanoo. Ɗoon Demmba Jeey diftii hulnde nde o joginoo omo yimra jimol makko ganndiraangol jooni pekaan ngol, dogdi heen. Demmba dogi nawi hulnde ndee, debbo oo eewnii mo, noddiri mo innde makko, wiyi mo : “eehey maa Demmba Jeey, artir ko naw-ɗaa koo, mi rokku maa ko njiɗ-ɗaa fof !” Demmba wiyi yiɗi ko jimol ngol. O wiyi yo Demmba naw, o rokkii ɗum kañum e leñol mum fof. Ko ɗum waɗi ine wiyee ko Jeeyɓe njeyi pekaan. Caggal Demmba Jeey Mawɗo, ko ɓeeɗoo njimi pekaan e nder Jeeyɓe : Demmba Ciiwa, Ŋaɓoodu, Mammadu Jeey, Saara Jeey (ɓee fof njeyaa ko Jaarangel e nder diiwaan Podoor), kam e biyeteeɗo Demmba Jeey goɗɗo ine jeyaa Siiwre (Podoor), jannginɗo Gellaay oo. Ine waawi tawa ko idii nde Gellaay feeñata, yimɓe heewɓe woɗɓe njimii pekaan, kono ko ɓeeɗoo ɓuri heen lollude.

Pekaan sifotoo ko cubalaagu no wayi, ina tinnda nguurndam cubballo no foti siforaade hakkunde mum e fasiraaɓe mum walla hakkunde mum e kinɗe goɗɗe. Pekaan ina daara golwole hakkunde jaambareeɓe subalɓe e koye mum en, walla ɗo mbaɗdata e jinneeji, kam e barooɗe maayo.

En mbiyii jeynoo pekaan tan ko jeeyɓe. Jeeyɓe mbayi e subalɓe ko no awluɓe mum en nii, ko kamɓe tan keerorinoo pekaan, hay gooto yamiraaka naatde e nder lowre maɓɓe. Pekaan ine yimee e fiyfiyre.

Gellaay Aali Faal jeyaa ko Aram. Baaba makko wiyetee ko Hamedin Sammaba Faal, yumma makko wiyetee ko Jeynel Ñaŋ. Ko ɗum waɗi Gellaay ine wiyee Aali Jeynel. Gellaay sankii ko Aram e hitaande 1971 (koleraa), omo yahra e duuɓi 70 pawɗe (Abel Sih e Yero Sillaa kawrii heen). O jibinaa ko e hitaande 1898. Nde o fuɗɗii yimde tigi-rigi omo yahra e duuɓi 25. Ɗo adan ɗoo ko e dingiral tan omo fijira pekaan, omo weltinira giƴiiko en. Jarabi mawɗo arani mo heen, tee omo weli daande. Giƴiiko en mbiyi mo yo o fellit tan, hankati o yima. Kono Gellaay huli, nde wonnoo o wonaa Jeeyo, tee o anndaa asko subalɓe, o waawaa jaraale. Ko biyeteeɗo Abbaas Sammba Faal waawni mo, suusni mo haa o waɗti yimde. Nde jeeyɓe nani wonde cukalel gootel inan Aram ina wiyee Aali Jeeynel ina yima pekaan, tee ine weli daande haa wooroo, ɓe laawii, ɓe ngari ƴeewde. Ndeen ɓe njiyii ɗum, ɓe nganndi ko ɗum goonga, tee eɗum foti harteede ko yaaccii. Ko ɗoon ɓe neldi Sete ine ummii Jaarangel ari tawi Gellaay Aram e dow innde jeeyɓe fof. Ɓe mbiyi so Gellaay ine yiɗi jam yo woppu ko yimata koo. Ɓe mbiyi Gellaay nehtaanii ɓe no feewi, holli ɓe kadi wonde no ɓe njiɗiri fof, ko noon, kañum wonaa Jeeyo, kono ine jarribaa e pekaan. Ko e oon sahaa Demmba Jeey to Siiwre ari, walli mo haa jeeyɓe njaɓani mo yo o yim, kono e dow ooɗoo sarɗi : kala nde Gellaay feŋi hiirde, ko waawi dañde heen fof yo tottu jeeyo tawaaɗo fof, hay so tawii ko cukalel, oon noon itta heen ko welaa fof, rokka mo. Abdarahmaan Saalif wiyi Gellaay rewii aadi oo ko juuti, kono nde yahnoo haa ɓooyi, waɗti saltaade. Yero Sillaa wiyi, won wiyɓe ine jeyaa e jannginɓe Gellaay biyeteeɗo Baydel Jeey to Jaarangel, Demmba Jeey ɗiɗaɓo jannginii mo, Dikal Njaay to jowol jannginii mo.

E oon dumunna noon, pekaan ine heewi faayiida e nder leƴƴi ɗii kala, walla kinɗe ɗee kala, sabu eɗen nganndi nguundam leñol ngol ko ko yuɓɓinaa tan, hinnde fof ine jogii fotde mum e golle mum ɗe heerorii mbele leñol ngol ina wuura. Subalɓe ine njogii lowre ɓurnde mawnude nde wonnoo ko kamɓe nganndi maayo. Ko e maayo ndiyam ummotoo, ko e maayo cakkudi (liɗɗi) ndañetee, fawtii heen kadi, kamɓe subalɓe awooɓe hawraama ko kamɓe ngoni hinnde tan nde nguurndam mum ɓuri hoybineede : eɓe ngawa, eɓe ndema, eɓe ngayna. Ɗumɗoo ine addani kinɗe keddiiɗe ɗee waɗtude hakkille e kala ko cubalaagu jogii walla ummanii. Ko ɗum waɗi kadi pekaan dañde martaba mawɗo e nder haalpulaar en fof e dumunna mo Gellaay feeñi oo. So fiyfiyre ummanaama ko huunde mawnde, Gellaay wiyi “mo waawaa yahataa”. Pekaan ko doole subalɓe. Bayal Sammba Teen wiyi “ko pekaan semmbini cubalaagu”. Demmba Kebe kañum ne wiyi “ko pehe e peeje e pekaan ndenndi mbaɗi fiyfiyre”. Ko ɗum ganndal ñeeñɗungal tawi kadi ina yahdi e njimri coftinoori.

Hol ko Gellaay addani pekaan ?

En mbiyi Gellaay e pekaan ngontii innde wootere, sabu ɗuum, so pekaan feccaama e hakkunde, heen feccere ko kanko tan jeyi, sabu pekaan ko jimɗi subalɓe gaadanteeji kañum e ko Gellaay waɗti heen e ñeeñal mum e hakilantaagal mum.

Ine jeyaa e jimɗi ɗi o reftii walla ɗi o fenti ɗiiɗoo : Fallemme, Ngaari e Ndillaan, Seeku Bali, Balla Jeerel, Hammee Birom Moodi Kome, Lappol makko e daande maayo rewo (gila Gede haa Loobaali), walla e maayo Duwee. Ine woodi kadi jimɗi goɗɗi ɗi Gellaay yimi ina sifoo ladde walla ngaari maamaari to fooftii ekn. Gellaay, ko idii fof ine janngi no feewi pekaan. Wattindiiɓe anndude mo mbiyi “alaa cefol ngol o anndaa”. O janngii kadi jaraale e asko subalɓe no feewi, sibu ine heewi so o feŋii hiirde omo yima, kala naatɗo e dingiral hee sappii wiyi mo “Ndoondu woyii”, o askintu joom mum, o jarfa ɗum, o haala baɗte taanum en. Yanti heen kadi Gellaay ko jiiliiɗo sabu ine famɗi e nokkuuji men ɗo o yettaaki, o duumii ɗoon, o moƴƴaa ɗoon haa ɓeen cikki ko ɗoon tan o anndi. To baɗte jimol too noon, e ooɗoo sahaa annduɓe heewɓe kawri so tawii Gellaay janngunoo ko Quraana, o wiyetenoo ko waliyyu, sabu no o yimirta nii, hay gooto yiyaaka ko adii mo e ko sakkitii mo ine yimira noon. Eɗen mbaawi wiyde ko dokke Alla ! E ooɗoo dumunna golle baɗɗe faayiida ngollaama ko faati e pekaan kañum e Gellaay (musiɗɗo men Aamadu Abel Sih to Duɗal jaaɓi-haaɗtirde Ndakaaru winndii e Gellaay deftere, Yero Sillaa kadi wiyi won ko gollii e makko, won deftere winndi ine yalti jooni jooni ine wiyee “Yoga e coñce haalpulaar en e nder Afrik bannge hirnaange”).

Ko adii teskeede e geɗe Gellaay, ko o yimirta ko no o weliraa, o lelnira daande makko no o weliraa. Omo yima ko yooɗi ɗo o sifotoo gure e yimɓe mum yooɗɓe walla moƴƴuɓe, ɗo o sifotoo ladde, ɗo o sifotoo maaje (so on miijiima Fallemme, “ɗo maaje ndenndi ceeri…”.  Walla hakkunde nooroo e koyli : “koyli yiɗaa nooroo, nooroo yiɗaa koyli, koyli fuɗii wuubiima, gubiima, gaabiima, waɗi mbaafurna, ŋaaya goolooli, koyli soppaama fertaama, heefaama heefdaama yaɓɓaama, wujaama lelnaama e ngulam gaynaako”… So Gellaay ine yima ɗeeɗoo geɗe jooɗɗe, o welnat haa kala keɗiiɗo mo sikkata ko ine yiya ko o yimata koo.

Gellaay ine yima ko yurminii, daande ndee wayloo. Kala keɗiiɗo hakkunde Seeku Bali e baaɗum, ɗo o wiyata “Kaaw am, yee kaaw am ban neene am hoto yah to ngaari Ŋawle”, ɗoon ɓernde mum bonat. Won no Gellaay yimrata heen sahaaji cikkataa o woni ko e woyde, ko ɗuum addani mo wiyeede “Mawɗo goyoowo”. Hammee Birom Moodi kome ko jimol jurminiingol e nder jimɗi Gellaay.

Gellaay ine yima ko hulɓinii. Seede mum ko fallemme, hakkunde ngaari maayo e jaaltaaɓe, hakkunde Baaba Abdul e Abbaas (Gellaay tawaaka), ngaari maayo ina haɗi yimɓe tellaade : “ndeke tumaranke anndaa ladde, min njoofi ɗo joofetaake, min mbaali ɗo waaletaake”. Ɗo pullo darii wiyi ɓe : “ƴeeŋee, ƴeeŋee, ƴeeŋee ɗoo waaletaake, ƴeeŋee yoo hoto pittaali mbonde”, walla ɗo o wiyata : “ndeen gorbal lasiima, fukkitiima hakkunde maayo, maayo ɓawli wayi no ƴiiwoonde. Ɓe mbiyi nduñee laana. Ɓe kabbirani ndii ngaari, ngaari sooyniima ɓe, laana, so a yiyaani oo ngar-mi ngaraa, so a tawaaka oo jaasaa njettii-mi, kelle e kuljinaali… Aɓe nanngi e kalaace, aɓe mbakka ngaari jamɗe ina nafoo gaaraaji ina sinndoo kalaace, koyɗe ine kaya ine suddoo baanaaji. Geelel wooroo oo beetawe e Fallemme !” Ɗoo ine hulɓinii, kono kadi ɓuri hulɓinaade ko ndeeɗoo rogere “Abbaas nootii e Baydi jooɗii yawtini mo junngo ngal ne waɗi sojoojoo njuga darii e mayri, ngaari faayaani ine seeka ndiyam ine fayi e maɓɓe. Geelel wooroo oo beetawe. O tukkaanii goɗngal ngal waɗi sojoojoo njuga darii e mayri, wooroo ngaari faayaani ! O wiyi nii, o ƴukkaanii goɗngal Geelel… timmii jeegom, ko ɗum wonnoo e laana. Mbiy-mi eeheey Gellaay, ɓernde am bonii, mbiy-mi woy ladde, njoogu bonii fuɗnaange”… Oɗon nganndi banndiraaɓe, ɗoo ine hulɓinii “kalaace ngasii e laana ngaari faayaani ine tiindii e maɓɓe”. Jimoowo oo wiyi Alla e mum hulde, kañum soppinii. O wiyi “Geelel, tawi miin mi dariima e jaljalɓe, mi ronkii daraade mi jooɗiima”.

Kono banndiraaɓe ko adii nde njaltaten ndeeɗoo rogere, alaa e sago mi timmina ɗoo hakkunde jaaltaaɓe e ngaari maayo, sabu yooɗde sifaa oo, o wiyi “ndeke Kebbee Abdul Demmba Aali Muusaa ina wondi e garde Kummba koorongal ŋaɓɓitiima, o wiyi nii o diccii, o fiɗɗi junngo, gorbal ŋaɓɓitii. Eyyoo ngaari faandiima laana ŋaɓɓitii kunungal, kunungal wojji no lewlewndu. O wiyi nii o tuggii juuɗe o tacciti bannannde, o ŋaɓɓiti wannannde, ngaari girbii laana, o girbii rawaandu, kapsunaaji petti, cuurki molli hakkunde maɓɓe, laalaaɗe hoore ngaari pilti maayo waɗi yiriinde. Ɓe mbiyi haayoo tumaranke waɗii ɗoo ko wayreeeeee…”

Gellaay ina yima ko jalnii : ɗoo woni seede mum ko Balla Jeerel ceɗɗo mo waawaa ndiyam biynooɗo ina suuta Kummba ɓiyi jaaltaaɓe e hakkunde subalɓe. Balla arnoo ko jiggoore kono hootii rimɗaani, sabu jaaltaaɓe renndinii ɗum e ngabu ɗeɓi yoolde ɗum, dogi woppi comci mum e yeeso Kummba e yumma mum. Banndiraaɓe, ko ɗoo njiɗ-mi juutnaade seeɗa, haa njiyen hol no Gellaay sañirta jimol, ngannden ƴiye gonɗe heen e mbaadi ndi o rokkata konnguɗi makko so tawii omo sifoo won ɗeen geɗe. Aamadu Abel Sih e nder wiɗto mum dottii yimre Balla Jeerel e no annama doge jeetati.

Rogere adannde ndee, ɗo Gellaay sifotoo Balla. Rogere ɗiɗmere ndee ko nde Balla ari hoɗii subalɓe . Rogere tataɓere ko laawaare ɓiɓɓe subalɓe. Rogere nayaɓere : fitina jaaltaaɓe e hoore mum. Rogere joyaɓere : ndeenka falo jaaltaaɓe. Rogere jeegoɓere : Balla huniima wiyi ina wara Gumaalo. Rogere jeeɗaɓere : jaaltaaɓe ina yiydee e debbo Gumaalo. Rogere jeetaɓere : Koyeera Balla e kootgol mum jeeri.

  1. So en ƴettii ɗo Gellaay sifotoo Balla ɗoo, ɗoon ina waɗi geɗe tati : Ko adii fof omo sifoo nokku Balla ummii oo : “Jeerel yoo…” Jeerel tan anndinii yimɓe wonde Balla ummii ko jeeri, kono wonnoo Gellaay ine yiɗi nuskude mo, wiyi mo kadi ‘Jeerel’, o helti mo haa o ɓeydoo jaasde e yeeso yimɓe. Nde wonnoo waalankooɓe ɓuraani horsinde jeeri, kala gummiiɗo toon ɓe mbiyata ɗum ko miskiino, baasɗo. Won kadi no Gellaay hollirta haa jooni wonde baasal jeerinaaɓe ko duumingal, ɗoon woni ɗo o wiyata “ñaamatnooɗo suuna, ganndunooɗo wollet, ganndunooɗo gundooji to jeeri”. Gellaay ine huutoroo kadi konnguɗi kollirooji baasal ngal ɗo tolnii, konnguɗi bayɗi no ‘suuna’ (leñol gawri ndiyamiri, wollet ko ñebbe). Eɗen nganndi ñebbe ɗo tolnii e nokkuuji men (sabu to cuuɗi amen minen ko caamɓe tan walla sohsohɓe kam e taalɓe e mboocɓe, mi yejjitaani lihduɓe, ko ɓeeɗoo tan korsini ñebbe) Ɗuum ine tawee jeeri Balla en. Gellaay ine haala heen gundooji. Waalankooɓe ñaamataa gundo, sabu gundo ñaamata ko ko ɓuri haaɓnaade. Balla en ine ñaama gundo. En paamii tan, no Gellaay fuɗɗorii bonnitirde Balla tawi ko e sifaade nokku ɗo ummii ɗoo. Ɗum hollitii tan omo yiɗi famɗinde mo e ko fayi arde e yeeso subalɓe huufɓe maayo ine ñaama liɗɗi. Geɗal tataɓal ngal omo siforoo Balla leñol mum. Balla ko ceɗɗo, tee ko ceɗɗo jeeri. Enen kam nii eɗen nganndi ceɗɗaagu anndiraa ko jaambaraagal kono wonaa ɗuum woƴi Gellaay. Woƴi Gellaay ko ceɗɗo jeeri waawaa ndiyam, anndaa maayo e kaawisaaji mum. O wiyi « maa a hoot a rimɗaani ».
  2. So en ngarii e rogere ɗiɗmere ndee, ɗo Balla Jeerel ari ine hoɗdi e subalɓe, hay ɗoo, Gellaay maa hollu en miskinaagu Balla nde ari e galle jaaltaaɓe « jaaltaaɓe ko daddo mo ñaamaani saayna », Balla alaa gacce ko keyɗuɗo, “ o waali ñaamde ŋaaluuji ndanewu.” O hersataa naamnaade “ hol liingu ñaamnoo-mi hanki ”. Yanti heen Balla yiyii neema subalɓe, fellitii woppude ko wonnoo, ina wonta cubballo. Ɗuum firti o tawii ko ɓuri ko o woppi koo, ɗum noon, ɓe o tawi ɓee ɓuri mo. Jogori addande mo bone ko wiyde omo meeranoo ɓiyi jaaltaaɓe, Faatimata jeemaayo. Oon ne walliti mo nii sabu geɗe keewɗe, gila e cefi haa e goɗɗum ko kanko janngini Balla. Faatimata ko diwo, laawol ine rokki worɓe yo ngar ƴama ɗum. Nde ɓiɓɓe subalɓe ngari tawi Balla ina wertanaa, “ɓee mbiyi njaggee Balla, kirsee Balla, ɓee mbiyi piyee Balla, ɓee mbiyi njomee mo ƴiyal, ɓee mbiyi njuwee mo hoɗɗaandu.”
  3. Ko ɗum addi rogere tataɓere ndee, hono mettere subalɓe fawiinde e cubalaagu. Ceɗɗo jeeri arde e maɓɓe ine ɗafta ɓe, ɗuum wawaa gasde ko gacce maɓɓe. Ko ɗuum waɗi kamɓe fof ɓe ndenti ɓe kaɓi e makko sabu reende hinnde ndee.
  4. Mettere ɓiɓɓe subalɓe woni mettere jaaltaaɓe. jaaltaaɓe kañum reeni ko fotde. Ko kanko woni jaaltaaɓe, o fotaani jaɓde ɓiyiiko ine adoo firtude aadi e nder subalɓe. omo anndi noon yumma mum Faatimata won ko woni heen, ko ɗuum waɗi kadi omo mettinani oon ne : jom galle yiɗi ko yo konngol mum laato !
  5. Deengol falo jaaltaaɓe. Ɓiɗɓe subalɓe mbeltiima caggal ko jaaltaaɓe haali koo. Jaaltaaɓe wiyi hay gooto resataa ɓiyum so wonaa cubballo, kamɓe ne ɓe pellitii waɗde fotde maɓɓe so reenoyde falo jaaltaaɓe hoto ngabu bonnude ɗum. Kono jaaltaaɓe wiyi hoto ɓe njah sabu ko ɓe sukaaɓe, ɓe cuwaa mawnude koye, fetel meho tan waawaa warde ngabu (gumaalo). En njiyii ɓiɓɓe subalɓe ɓee no tiiɗiri koye e hol ko ɗum jibini.
  6. Koo ɗoo kadi Gellaay hollirii wonde cubalaagu wonaa tan yettoode ndee walla wiyde ko hinnde nde jeyaa, cubalaagu ko ganndal tawo. Balla Jeerel wonaa cubballo kono ko kañum wari Gumaalo, wardi ɗum cefi ɗo subalɓe ndonki. “Falo kaawoo ñaayaama”, ɓe ndañii gacce, ɓe ndegginaama no sefre baali ni. Kummba wiyi baaba mum “ay, mi wiyiino ma yo a woppu ɗoo Balla, ay falo maa ñaayaama”. Kono ɗuum hoybinaani pellital jaaltaaɓe, o wiyi “yo ngo ñaaye ! Humanta ɓiyi am tan ko ɓiy jaaltaaɓe ngaari maayo!” (E nder ndee rogere Aamadu Abel Sih holli heen wonde Kummba e hoore mum janfiima leñol, sibu ƴettii ganndal subalɓe rokkii ɗum arani, ɗuum ko firtude aadi.)
  7. Hakkunde jaaltaaɓe e debbo ngabu. Gumaalo maayii, balla warii ɗum, jaaltaaɓe tawoyii debbo Gumaalo. Kamɓe ɗiɗo fof ɓe ndenndii hare feewde e Balla. Hol ko ɗum firti ? Ɗum firti ko jaaltaaɓe ɓuri jiidude ko e ngabu, hay so tawii ina bonna falo makko. Eɓe mbaawi haɓde e koye maɓɓe kono goɗɗo fotaani ɓilaade ɗoon. Jaaltaaɓe wiyi debbo Gumaalo “jaggan am Balla, njoolanaa-mi-mo e maayo, so o seertii heen yo o faytu Jolof”. Ɗuum woni ko joopii jaaltaaɓe wiyaani yo debbo Gumaalo war Balla. Hol ko saabii ɗum ? Ɗoo alaa ko Abel haali heen, kono jaaltaaɓe wiyi “yo Balla anndu ko miin woni jaaltaaɓe”; ɗuum ne, won ko roondii. Ɗuum ne roondii ko jaaltaaɓe, hay e yeeso Gumaalo ko kañum fellitta ko jogori wonde, ko kanko taƴata haala.
  8. Ƴeewen jooni noon ɗo jimol ngol joofi e hol maanaa jimol ngol. Keynum Balla arii ine ummii Jolof, Balla ina tuura ina holla keynum wonde kañum wontii goɗɗum : “taw-mi gaa ko sonndom e ŋatee sirƴa, mi waawi awde ne kay”. Ko ndeeɗoo rogere woni rogere Balla. Yo Balla hoy, ko ɗum tan woni joftagol ɓiɓɓe subalɓe. “Wonaa wutte e Balla, wonaa tuba e ceɗɗo jeeri… Woy heege yoo Balla hootii rimɗaani”. Won ko foti teskeede, ine foti teskeede wonde hay laawol gootol Balla memondiraani e ɓiɓɓe subalɓe, ko ngabu ɓilii hakkunde maɓɓe. Hol ko tagi ɗum ? Mbar ko waasde hormaade Balla e jaasnude ɗum waɗi subalɓe ɓee njiɗaano hay waɗdude e makko yeeso e yeeso, walla alaa ? Ngalɗoo naamnal ine foti jaabeede.

So heediima faayiida jimol ngol walla daarol ngol, sikke alaa wonde Gellaay, e nder jimol Balla jeerel yiɗnoo ko mawninde cubalaagu e dow ceɗɗaagu, o yiɗnoo kadi ko hollirde wonde won aadaaji ɗii potaani iwde ko wayi no pasiraagal, “gundo yo res gundo, elo yo res elo”.

En ngardii haa ɗoo e Balla Jeerel, en njiyii no Gellaay yimiri, hol no o holliri Balla, omo usta faayiida mum ko adii nii nde naatanta golle. Yanti heen kadi, gila adan e fuɗɗoode jimol makko, Gellaay habrii wonde Balla Jeerel “ma a hoot a rimɗaani”. Ɗoo tan o taƴii haala, ko adii nii nde o fuɗɗotoo yimde, yanti heen kadi en keɗiima to Gellaay yimata, omo wayla daande makko no o yiɗiri, so tawii neɗɗo ine heɗoo mo, sikkata ko ine yiya ko o haalata koo. E hono no mbiyrunoo-mi on, e ooɗoo sahaa ganndal coñce men fuɗɗiima yaajde ko faati e Gellaay, won ɓesnooje keewɗe dañaaɗe e nder wiɗto jime makko. Ko ɓuri heen timmude koo, ummii ko e golle musiɗɗo men Aamadu Abel Sih, binnduɗo heen deftere, muuli ɗum to nokku muuloowo defte biyeteeɗo “Nouvelles editions africaines”. E nder wiɗto makko, Abel yuurniima Pekaan, o asi, o aastii, o ubbiti heen gannde baɗɗe faayiida. Won ko o dañi heen e faamamuya ina jari banndiraaɓe ɓee kollee ɗum, sabu ɗuum ine heewi maanaa wonande wiɗtooɓe gannde. Won ko yiytaa heen hakkunde Seeku Bali, Balla Jeerel e Hammee Birom Moodi Kome.

Ibraahiima Muttaar Saar

Yeewtere Ibraahiima Muttaar Saar waɗannoo peŋgal Sammba Baydi e hitaande 1983. Ndee yeewtere heɓiino kadi yaltineede e emisiyoŋ Fedde Ɓamtaare Pulaar to Rajo Muritani ñalnde 20/12/1989.  

Woppu jaabawol

Winndu yowre maa
Winndu ɗoo innde maa

Ce site utilise Akismet pour réduire les indésirables. En savoir plus sur comment les données de vos commentaires sont utilisées.