Goomuuji keɓtuɗi rewo leydi Mali ɗii kala ko jogitiiɗi haa teddi, ina njogii otooji 4X4 jooɗɗi, e telefoŋaaji ɓurɗi fof moƴƴude, aɗi njogii bakane bakane kaalis ooroo e dolaar. Ɗee geɗe kala ngaddani won heen wiyde « ɓeeɗoo yimɓe mbeeɓaani faddaade ». Eɗen njenanaa kam wonaa konu Mali nguu, konu ‘ɓoortungu tuuba mum’, waawi faddaade ɓe. Wonaa Aamadu Hayaa Sanogoo en, fooɗondirteeɓe laamu les cuuɗi ɓuuɓɗi, njogori faabaade Mali caggal nde mboomi ɗum. Holi ɓee yimɓe ɓe kaal-ɗen ?
- Ko Ansaar Diin. Dillere Ansaar Diin sosaa ko e 2012. ‘Ansaar Diin’ firti ko ‘darniiɓe Lislaam’. Innde maɓɓe fuɗɗii darjude ko caggal nde ɓe kirsi soldateeɓe Mali heewɓe to wuro Agelhok. Caggal ɗum ɓe njolli nate ɗee e internet. Ɗuum hulɓinii yoga e koninkooɓe Mali wonnooɓe rewo, haa ko yoga e maɓɓe naatti e comci siwil en, nde cooynii ɓe. Winndere ndee ñiŋii warngooji ɗii, kono alaa feere ƴetti. Ansaar Diin noon, waɗdunoo junngo e faandu ko e MNLA hade maɓɓe naatde Tummbuktu. Ardii ndee fedde ko tuwaareg biyeteeɗo Iyad Ag Gaali. Ende ɓallii no feewi AQMI. E nde jogii fotde 250 haɓeteeɓe.
- AQMI. En kaaliino haala mum e tonngooɗe men jawtuɗe. AQMI Sosaa ko 2006. Fedde ndee ina jogii 500 kaɓeteeɗo e nder diiwaan Saahal oo kala. Aɓe njokkondiri e Fedde wiyeteende « Bokko Haram » waɗoore bonanndeeji mawɗi to Niiseriyaa kam e wiyeteeɓe « Sebaab » wonɓe to Somaali. AQMI dartorinoo ko dahde tuubakooɓe, wostondira ɗum en e kaalis, mo ɓe coodirta kaɓirɗe moolanaaɗe to Libi. Jooni noon, ɓayri ɓe keɓtii gure e kanndaaji, alaa ko haɗata ɓe addude ɗoon abiyoŋaaji dimnduɗi dorog e kaɓirɗe no ɓe mbeliraa.
- Dillere Tawhiid e Jidaadi Afrik hirnaange (Mouvement Unicité et Jihad en Afrique de l’ouest (Mujao)). Sosaa ko e 2011. Ko yimɓe feetiiɓe AQMI, tawi ɓuri heewde e mum ko Muritaninaaɓe e Malinaaɓe. Aɓe tawee haa to Tamanraset to Alaseri, ɗo ɓe mbaɗi bonannde e lewru marse ɓennundu nduu. Ko cuusal reedu mawngal sibu ko ɗoon ardorde konu hakkunde leyɗe (Alaseri, Mali, Muritani, Caad e Niiseer) tuddini, hay so tawii alaa tawo ko golli ko seedtini. Aɓe ndahi tuubakooɓe españool e itaalinaaɓe, aɓe ɗaɓɓi miliyoŋaaji sappo ooroo wonande heen gooto kala. Aɓe njeyaa e jiimɓe wuro Gaawo e Tummbuktu hannde.
- MNLA : So a ƴeewdii ɓe e haalaaɓe dow ɓee, mbiyataa ko MNLA ko yimɓe moƴƴuɓe. Dillere MNLA ina jogii 2 000 kaɓeteeɗo. Faandaare maɓɓe ko rimɗinde diiwaan biyeteeɗe Asawaad oo e sosde dowla tuwaareg en, tawa laamorgo mum wonata ko Kidal. Ardii dillere ndee ko wiyeteeɓe Bilaal Ag Aseriif e Mahmuud Ag Agaali. Huunde e ardiiɓe dillere ndee koɗi ko e Nuwaasoot. Ɗum noon, hannde jiimi rewo Mali ko dille ceertuɗe miijanteendi e payndaale. Ɓe mballondirii haa ɓe keɓtii rewo leydi ndii, kono mbar ma ɓe mbaaw ardodaade gure ɗe ɓe keɓti ɗee. Ɗum ko naamndal ngal jaabawol mum leelataa.
Bookara Aamadu Bah
