Kaalen ko fayti e putgol naange e mutgol mum.
So mbuuɗu naange feeñii subaka law fuɗnaange, mbiyen naange fuɗii. So mbuuɗu nguu nattii yiyeede hedde futuro, mbiyen naange mutii.
Mbiyaten naange fuɗii, ko nde njiy-ɗen mbuuɗu naange ngee fuɗnaange; nge mutii, nde nattu-ɗen yiyde mbuuɗu nguu.
Jooni noon, en mbiyiino naange ngee to woni too, hakkunde mum e leydi ko 149 miloŋ kilomeeteer, pawɗi 597 ujunere e 871 kilomeeteer. Eɗen mbaawi jaggude ɗum ko hedde 150 milioŋ kilomeeteer.
Caafal njaaweeki dogdu mum e nder weeyo ɓolo, ko 300.000 kilomeeteer (km) e nder leƴƴande. Ko ɓooyaani koo, won kiistiiɓe njaaweedi ndii, wiyaa ɗum ɓurii ɗoon, maa ɗum yetto 312.000 km e nder leƴƴande.
Hiisaama tan so caafal naange ummiima e naange ena tiindii leydi, ma ngal waɗ hojomaaji 8 e leƴƴanɗe 30 hade maggal yettaade leydi. Neɗɗo noon waawata yiide naange tan, ko maa caafal ngal ara e gite ndaaroowo.
Ndeke so en paamii, so naange fuɗii, ma en njooɗo hedde hojomaaji 8 tawa en njiyaani nge, eɗen pada haa caafal ngal ara e gite men. Ko nde caafal ngal wiyi pat e gite men, ko ndeen njiyaten ngee, mbiyen nge fuɗii! Ɗum firti ko naange ngee e ngena ɗoo, kono tawde caafe ɗee ko e laawol goni ena ndoga njettaaki gite men, mbiyaten ko nge fuɗaani, tawa noon ko nge fuɗnge.
So en ndaɓɓikiniima tan, naange ngee yaltat, kono tawde caafe ɗee cuwaa yetto gite men, mbiyen nge yaltaani (nge fuɗaani).
- Payen e mutgol naange.
So naange arii e mutde, caafe cakkitte ɗee nge nuldata en ɗee, ma mbat e laawol hojomaaji 8 hade mum en yottaade gite men. Ndeke, maa naage ngee mut hedde hojomaaji 8, tawa noon e oon sahaa, caafe cakkitiiɗe ɗee ko e laawol ɗe ngoni eɗe ngara, eɗen ndaara naange ngee, kono nge alaa ɗoon.
Kokken yeru ko fayti mutgol naange e hol no neɗɗo yiyrata caafe naange e nder hojomaaji 8 cakkitiiɗi ɗii, tawa noo nge alaa ɗoon.
Njaggen jooni neɗɗo ena jogii heeɗelde, walla haayre. Aɗa yiya mo, omo werlo maa kaaƴe (aɗa ruuɗoo). Ɗoo kam alaa caɗeele wayi tan ko naange ena werlo maa caafe ñalawma, aɗa yiya naange ngee.
Jooni noon, neɗɗo o ena waawi werlaade ma haayre caggal ɗum hippoo walla soornoo caggal suudu. Ma a yiy haayre ndee ena ara e maa, kono beddiiɗo oo, a yiyataa ɗum. Haayre nana ara e laawol, kono beddiiɗo oo nattii wonde ɗoon, a nattii yiyde ɗum. Naage werlotoo caafe mum cakkitte ɗee, e nder yolnde fotnde hojomaaji 8 caafe ɗe ko laawol ngoni, aɗa ndaarda caafe e mbaydi nange ngee, tawa noon yumma oo (hono naange ngee) waɗi hedde hojomaaji 8 ko nge wirnii.
Ɗii kaawissaji noon, woto heen e men, fof noon Bahbaaɓe e Sohsohɓe e Wanwaɓe Jowol, woto kuutoro ɗum, mbiya tawde ko nii, so ɓe ngarii e humtaade e nder lewru koorka, ñande fof yo ɓe taƴ heen hojomaaji 8. On mbiyaa noon koy!
Jamma eɗen njiya koode e nder ndoogu (asamaan), kono tawa ɗeen koode pettii, pusii, cariima e weeyo hakkunde koode, no faandu moññortoo nii, walla no manka fettirta nii, natti woodde gila en njibinaaka. Kono tawde to nde wonnoo ɗoo ena woɗɗi en kaɗdtudi goɗɗugol, ko jooni caafe ɗe ngarata e men.
Umar Abdalla Wele
Ina jokki
