O wiyi nelaaɗo Alla (MJKM) wiyiino « ɗumɗoo wonaa soɓe, waɗi noon ko ɗum huunde ɗuufniinde e nder mon » Naniraa ɗum ko njoyo. Tirmiis wiyi hadiis oo ina moƴƴi, ina selli, ngam sellinii ɗum Bukhaariyyu e woɗɓe.
O wiyi nelaaɗo Alla (MJKM) wiyiino « ɗumɗoo wonaa soɓe, waɗi noon ko ɗum huunde ɗuufniinde e nder mon » Naniraa ɗum ko njoyo. Tirmiis wiyi hadiis oo ina moƴƴi, ina selli, ngam sellinii ɗum Bukhaariyyu e woɗɓe.
Kedde rawaandu e mbabba tugal
Ɗum ko soɓe, woɗɗitaade ɗum ina jari. Ko fayti e kedde rawaandu, hono no naniraa Bukaariyyu e Muslimu gaa Abii Hurayrata (YMAM), hono Annabi (YJKM) wiyi “so tawii rawaandu yarii e nokkuyel gooto e mon, yo o lawƴu laabi jeeɗiɗi. Wonande Ahmadu e Muslimu : “laaɓal nokkuyel gooto e mon so tawii rawaandu salɓiima heen yo o lawƴu ngel laabi jeeɗiɗi, gadanol ngol o waɗda heen leydi. Ko fayti e mbabba tugal, geɗe mum fof moƴƴaani, alaa ko haali kedde mum”.
Soɓe
Ɗum ko tuundi nganndaandi juulɗo ina foti reenaade ɗum, ngati kala ko ɗum memi ina foti looteede haa laɓa. Alla toowɗo oo wiyi “comci maa laɓɓin!” Simoore ‘Almuddasir’ (Tuɗɗaare), Kaawise (4). Alla Toowɗo oo wiyi “Alla ina yiɗi tuubooɓe, omo yiɗi kadi laɓɓinkintooɓe” Simoore Baqara, kaawise 222. Nelaaɗo Alla (YJKM) wiyi “Laaɓal ko bannge e iimanaagal”.
- Mbaadi soɓeeji
1. Jiiba :
Jiiba ko huunde maaynde nde hirsaaka walla huunde nde hirsaaka e sariya. Ñaamde teewu mo hirsaaka dagaaki; fawaade e hadiis Abii Waaghidi Aleysi o wiyi “teewu so ittaama e jawdi walla e muumanteewel tawi engel wuuri ngel hirsaaka, ɗum ko jiiba”. Naniraa ɗum ko Abuu Daawuuda e Tirmiis. O moƴƴini ɗum, o wiyi kanko Tirmis “ngalɗoon gollal to bannge annduɓe tawa noon ɗeeɗoo geɗe ngalaa heen :
a – liɗɗi e teŋke hay ɗuum hay sinno tawaa ko ina maayi, ina laaɓi”. Fawaade kadi e hadiis ɓii Umar (YMAM) wiyi “eɗen ndagnanaa jiibaaji ɗiɗi e ƴiiƴe ɗiɗi : ko fayti e jiibaaji ɗiɗi ɗii ko liɗɗi e teŋke, ko fayti e ƴiiƴe ɗiɗi ɗee, ko heeñere e keel bajjo”. Naniraa ɗum ko Ahmadu e Saafiyyu.
b – Jiiba mo alaa ƴiiƴam ko wayi no metelli en, buubi ñaaki en, e ko nanndi e ɗeen geɗe; ɗuum ina laaɓi so tawii gootel e ɗee geɗe yanii e ñaamde ɗum soɓnataa ɗum, walla yanii heen, maayii heen, soɓnataa ɗum, so yanii kadi e ndiyam ko gootum. Nelaaɗo Alla (MJKM) wiyi : “ko wuuri e ndiyam fof ina dagii”, ɗum alaa luural to bannge annduɓe diine.
c – Ƴiyal jiiba e gallaaɗi mum e kolce mum e leeɓi mum e sigeeji mum e nguru mum, kala ko ummii e ɓalndu, ɗuum ina laaɓi, waɗi noon ko lamol ngol ina laaɓi, joganaaka wonde laaɓaani. Jahariyyu wiyi “won ƴiye jiibaaji ina kuutoree, ko wayi no ƴiye ñiibi, ko ɗum min tawi ina waɗee jeesooɗe sukundu, ina waɗee kadi won e nebbe popporteeɗe”, o wiyi kadi o yiyaani heen tanaa. Naniraama ɗum Bukaariyyu gaa Ibnu Abbaas (YMAM), ɓe mbiyi ina ngoongɗini ko njangtaa ɗoo koo hono hadiis koohoowo debbo ina wiyee Maymuuna, oon wiyi “hono nelaaɗo Alla (MJKM) wirtiima mbeewa ina jiibi, o wiyi “haaniino on ƴettiino nguru nguu ñobbon ɗum”. Ɓe mbiyi “ɗum ko jiiba”; o wiyi “haɗaa tan ko ñaamde teewu nguu”. Naniraa ɗum ko Dental annduɓe.
To simoore “el an-aan”, kaawis 145, Alla wiyi “haɗaa e jiiba tan ko ñaamde teewu nguu, kono ko wayi no nguru, hudusuru, ñiiƴe, ƴiye, sukundu, e kala mbaadi leeɓol, ɗuum ina dagii huutoreede”. Kono noon kadi huunde (infihatu) ummotoo ko e kuuse so dammuwol hirsaama ina oolɗi, ɗuum so jillondiraama e kosam jawdi laaɓɗam, ina waɗta ɗum formaas, oon formaas ina ñaamee hay sinno ittaa ko e dammuwol maayngol. Ina waɗi luural seeɗa to bannge annduɓe diine adinooɓe ɓee, ngam naniraa Ibnu Munsiru e Ibnu Abii Haatim hono sahabaaɓe nelaaɗo nde ɓe udditi leydi Iraak, ɓe ñaami oon foromaas tawi ummii ko e nayi ladde, ɗum woni edi, gooto e eda (Buffle), hono biyeteeɗo Salmaan Al Faarisiiyu o naamndaa ma ko faati e formaas mbele ina dagii walla ina harmi, o wiyi “dagii tan ko ko Alla dagni, harmi tan ko ko Alla harmini”. Ngalɗoo naamnal noon, o naamndaa ɗum ko nde o woni cukko Umaar Ibnu Khattaab (YMAM).
Ƴiiƴam
So dammuwol ina hirsee ƴiiƴam fuufojam ɗam ɗaam ina harmi ñaameede. To bannge juulɓe, to bannge heeferɓe noon, ina kuutoroo ɗam, ngam to bannge maɓɓe so dammuwol ina hirsee eɓe ƴetta nokkuyel ɓe cakka, ɓe ƴetta ƴiiƴam ɗam, ɓe naatna ɗum nder tektekol, ɓe ndefa ɗum, ɓe ñaama.
Toɓɓere ƴiiƴam e ɓalndu walla e comcol
Naniraama Aysata (YMAM) “a min ñaamatnoo teewu tawa a min njiya ƴiiƴam kesam e hunuko barme oo walla teewu ina waɗi ƴiiƴam, kono haɗataa min ñaamde”. Kono Al Hasan wiyi “juulɓe ceeraano tawo e gaañanɗe mum en ina mbaɗi walla ina ciimta ƴiiƴam”. Hono Umar Ibnu Khaddat ina juulatnoo tawa gaañannde mum ina ɓula ƴiiƴam. Hono Abuu Hurayrata wiyi “yiyaani tanaa e toɓɓere ƴiiƴam walla ɗiɗi memde ɗum neɗɗo, walla comcol mum”. Fof faati noon ko e ƴiiƴameeje goɗɗe ko wayi no “ƴiiƴam tenɗi, walla ñakki, walla ɓowɗi e ko nanndi e ɗeen geɗe, ɗuum hay huunde bonnataa e sallige juulɗo. »
Teewu mbabba tugal
Teewu mbabba tugal ko soɓe, mo waawi fof yo reento ɗum. Ngam Alla wiyi “ñaamde jiiba e ƴiiƴam puufojam e kirsugol dammuwol, walla teewu mbabba tugal, ɗuum ko soɓe”. Kono leeɓi tugal bonaani, to bannge annduɓe.
Tuure neɗɗo e coofe mum
Annduɓe diine ina kawri e coɓgol tuure neɗɗo e coofe mum. Heddii noon ko coofe cukalel ngel waɗtaani ñaamde gawri e ko nanndi e ɗuum ina yaafaa, bonaani.
So tawii cukalel taariima e dow mawɗo, ɗuum o wisat heen ndiyam tan, hono no hadiis Ummu Ghaysi (YMAM) wiyri nii, omo addi ɓiyngel makko ngel yontaani ñaamde, ngel soofi e dow comci nelaaɗo (MJKM), nelaaɗo noddi yo addane ndiyam, ɓe ngaddi ndiyam ɓe mbisi heen, ɓe nguppaani comcol ngol. Oo hadiis noon ko kawraaɗo.
Wadiyyu
Wadiyyu, ɗum ko dihal danewal lerɓukal, keewkal yaltude e neɗɗo caggal coofe, kaal dihal ko soɓe ko aldaa e luural. Hono Yumma Aysata (YMAM) wiyi “ko faati e wadiyyu ɗum arata ko caggal coofe, ɗuum so arii, neɗɗo lootata tan ko njogoram mum caggal ɗuum o salliginoo, o loototaako.” Naniraa ɗum ko Ibnu el Munsiru.
Hono Abuu Abbaas (YMAM), o wiyi “maniyyu kañum ina waɗi lootngal, kono majyu e wadiyyu ɗuum ko njogoram tan lootetee”.
Al majyu
Almajyu ko ndiyam ndanejam modduɗam. Heewi yaltude ko e miijo ngondiigu debbo e gorko, walla sigorigo hakkunde maɓɓe, so ina yalta noon neɗɗo tinataa jaltugol mum, ina yalta e debbo, ina yalta e gorko, kono ɓuri heewde ko e debbo. Ko ɗum soɓe, anduɓe fof ina kawri heen. So wonaa tawa memii ɓalndu, ndeen a lootat ɗum, so memii comcol noon suuɗiima a wisat heen ndiyam, waɗi noon, ko sagata ɗum seerataa arde e mum, ko ɗum tagi ɗum hoybineede no tare cukalel nii.
Hono Sahle bun Hunayfa (YMAM) wiyi “laatiima almajyu ina yalta e am sanne, sahaa e sahaa fof ko mi ɓuftiiɗo, ciftor-mi yo mi yah to nelaaɗo (MJKM), njah-mi toon, naamndii-mi ɗum, mbiy-mi miin miɗo yiya majyu ko heewi sanne, hol no mbaɗat-mi?” O wiyi “lawƴu terɗe maa tan calligino-ɗaa”. Mbiy-mi “so ɗum memii comci am noon?” O wiyi “ñeɗaa ndiyam e newre maa, mbisaa e dow heen”.
Maniyyu (kañtudi)
Yoga e annduɓe mbiyi ko ɗum soɓe. E ko feeñi heen, e ko laaɓi heen, kono tan ɓuraa yiɗeede ko lootde ɗum so tawii ina leppi, so tawii ina yoori ko morñude ɗum. Waɗi noon Aysata (YMAM) wiyi “laatinooma mbiɗo loota maniyyu so tawii yanii e comci nelaaɗo Alla (MJKM) so tawii ina hecciɗi. So tawii ina yoori mi moññat ɗum. Hono Ibnu Abbaas (YMAM) o wiyi nelaaɗo Alla (MJKM) “kibaaru comcol memngol maniyyu?” O wiyi “ɗum nattii golle ñitte e tuute, so ɗum memii ma, a momtat ɗum, momtiraa ɗum tekkere “.
Jibriil Muusaa Joop,
Ina jokki
