Occitannde adannde ko waawde jaggude : hono no Alla toowɗo o wiyri : “mi takkanii yurmeende koorka”. Ɗum woni ko to simoore ‘Mariyam’. Hol ko firti jaggugol ? ko jaggude ɗemngal mum, jaggude yitere mum, reeno haalde ko boni e ndaarde ko fotaani ndaarde, walla haalde ko welaani nande, ɗum noon neɗɗo fuɗɗotoo heen ko gila nde naange ummotoo faade e mutal naange, wonndude e anniya.
Ɓural mum
Hono Abii Hurayrata (MAWM) wiyi, hono nelaaɗo Alla mo jam e kisal ngoni e mum (JKM) oo wiyi : “Alla toowɗo o wiyi kala gollal ngal neɗɗo gollii ko kañum jeyi so wonaa koorka, o wiyi ɗuum ko miin jeyi, ko miin kadi yoɓata ɗuum.” Koorka ko njeenaaje, so laatiima ñalnde koorka gooto e mon, oto haal ko boni hoto ñoh, hoto o majjikino, so tawii neɗɗo ƴattiima gooto e mon walla yiɗii haɓde e mon, wiy mo, “miin ko mi koorɗo” laabi ɗiɗi. O wiyi : “mi woondirii mo fittaandu Mohammadu woni e juuɗe mum oo, a nimsataa, ngam ma Alla yoɓane ɗuum.”
Ngam wonande koorɗo ina jogii mbelemmaaji ɗiɗi : so o taƴii omo weltoo e ko o taƴi koo ; so o hawrii e joom makko, ma o welto e koorka makko kaa. Naniraa ɗum ko Ahmad, Muslim e Nisaayi. Hono Imaam Bukhariyu kañum ne haali ko wayi noon.
Hono Abdullahi Ibnu Umar (MAWM) wiyi : “Annabi (JKM) wiyi : “ɓuraana e koorka fof e ina mbeltini maccuɗo Alla ñalnde darnge. Ngam koorka wiya ñalnde heen : ‘joomi am, mi haɗii mo ñaamde e belanteeji, etee o mo weltanii mi, o mo weytanii mi. Ɓuraana kañum ne wiya joomi am, miin ne kay mi haɗii mo ɗaanaade nder jammaaji, kono o mo weltii e nder heen.” Ɗeeɗoo geɗe fof ko teeŋtinde ɓure koorka e lewru koorka. Ko refti heen koo, koorka kala no tawri koorowo o ɓeydanat ɗum e ko o woni e dow mum koo, firti ko so tawii neɗɗo kooroowo o mo wondunoo e cellal, koorka ka ɓeydantu mo cellal ngal, so tawi ko o ñawɗo o wonnoo ɗum ɓeydat ñawu nguu. Naniraa ɗum ko Ahmad e tuugnorde sellunde.
Hono Abii Amamata wiyi : “mi arii e nelaaɗo Alla mo jam e kisal ngoni e mum oo, mbiy-mi : eehey maa nelaaɗo Alla ! hollu am gollal ngal ina naatna-mi Aljanna. O wiyi mo : waɗ feere kooraa. Caggal ɗum kadi ngartu-mi e makko kaal-mi ko kaalnoo-mi adan koo, o wiyi mi : mbiymaa-mi ko yo a hoor, ngam alaa ko foti e mum.” Naniraa ɗum ko Ahmad e nisaayi.
Hono Abii Sayiid Elkhudiryya (YMAM) wiyi, hono Annabi (JKM) wiyi “maccuɗo Alla so hoorii ñalawma tawa ko e laawol Alla, ma Alla woɗɗitin mo, oon ñalawma, jaynge ɗo yeeso makko ɗoo ko ina tolnoo e capanɗe jeeɗiɗi hitaande.” Naniraa ɗum ko dental Annduɓe so wonaa Abuu Daawuda.
Hono Sahla Bun Saad wiyi : “Annabi mo jam e kisal ngoni e mum oo, wiyi : ina to Aljannaaji too, damal gootal ina wiyee Reyyaan, ina lakhnee ñalnde darnga holto hoorooɓe ngoni ? So tawii battindiiɗo e hoorooɓe oo naatii, ngaal damal uddaama.” Naniraa ɗum ko Bukhariyu e Muslim.
Pecce koorka
Koorka ina feccii e pecce ɗiɗi: koorka mbaɗɗiika e koorka yarlitaare. Koorka farilla ina feccoo e pecce tati : koorka ramadaan, koorka njoɓdi pergitte, koorka takkere. Jooni noon pay-ɗen ko e koorka Ramadaan e koorka yarlitaare. Ko heddii e koorkaaji koo, ma en kaal ɗum e damuɗe goɗɗe garoyooje.
Koorka Ramadan : ñaawoore koorka ramadaan ko e dow geɗe ɗiɗi : deftere e sunna. Ko fayti e deftere koo, ko nde Alla wiyi : “eehey mon goongɗinɓe waɗɗinaama e dow mon koorka hono no waɗɗirinanoo e adinooɓe on, mbele oɗon kula Alla” 183. “Ko ɗum ñalɗi limateeɗi ; oon mo laatii e mon ko ñawɗo walla ko e ɗanngal woni, yo waɗoy ɗum e balɗe goɗɗe. Wonande ɓeen hattanɓe ñaamninde miskineeɓe, oon mo yarlito ɓuri; ko ɗum kadi ɓuri moƴƴude e mum. Kono so on koorii ɓuri moƴƴude e mon. So tawii laatiima oɗon nganndi lewru Ramadaan ko e nder mum ɓuraana jippii, peewal wonande yimɓe e peeñɗi ummoraade e peewal e furkhaana, kala e mon jiyɗo lewru yo hoor ndu. Oon emon laatiiɗo ko ñawɗo walla ko e ɗanngal yo waɗoy ɗum e balɗe goɗɗe ngam Alla yiɗani on tan ko newaare o yiɗanaani on ɓittere ngam timminon limoore, mawninon Alla e peewal ngal o waɗi on ngal, mbele oɗon njetta-mi. So tawii rewooɓe mi naamndiimaama mi, miin mbiɗo ɓadii, mbiɗo jaaboo kala noddaandu nodduɗo mi, yo ɓe nootito mi, yo ɓe ngoongɗin am, ina waawi wonana ɓe moƴƴere”. Simoore nagge, kaawisaaji: 183-186 . Ɗumɗoo ko to deftere Ɓuraana ndee.
Ko fayti e sunna : E konngol nelaaɗo Alla (JKM) wiyi : “Lislaam mahii ko e geɗe joy : 1. ko seedaade dewateeɗo alaa so wonaa Alla ; Mohammadu ko nelaaɗo makko. 2. daranaade njuulu. 3. tottude Asakal. 4. hoorde lewru koorka. 5. Hijjoyde so ina hattani. Ko ɗeeɗoo geɗe joy Alla fawi e juulɓe.
Yaltii e yeewtere Ɗalhata Bun Abdellaahi wonde gorko gooto naamndii Annabi (JKM), o wiyi “eehey maa nelaaɗo Alla, habru am ko Alla farlini e dow am to bannge koorka? Nelaaɗo wiyi mo: lewru Ramadaan. O wiyi : mbele ina waɗɗii e am goɗɗum ? O wiyi alaa so wonaa a yarliti, Alla waɗɗini e lewru Ramadaan e renndo ngoo kala. Waɗi noon ko kayru woni lewru wooturu ndu Alla fawi juulɓe alaa e sago. Oon mo salii koorka mayru, ko keefeero jartodinɗo gaa Lislaam. Laatiima farlineede ndu e juulɓe ko ñalnde Altine tawa lewru soobaan nduu maayii haa ɓenni balɗe ɗiɗi e nder hitaande ɗimmere ferngo nelaaɗo Alla (JKM).
Ɓural lewru koorka e ɓure golle golleteeɗe heen
1. Hono Abii Hurayrata (MAWM) wiyi : Annabi (JKM) wiyi : “so tawii lewru Ramadaan arii, nganndee lewru barkinndu arii e mon. Alla fawii e mo koorka makko, e nder heen damuɗe Aljanna udditte, ko heen kadi damuɗe jeyli uddee, ko ndeen seyɗaneeji tongetee, ina heen jamma ɓurɗo ujunere lewru, oon mo hormii ɗum, yo anndu hormaama.” Naniraa ɗum ko Ahmad e Nisaayi.
2. Hono Arfajata wiyi : laatiima mbiɗo woni to Utbata e oon saanga ina yeewta geɗe ramadaan, haa gorko gooto e sehilaaɓe Mohammed (JKM) ari e amen. Oon wiyi : “mi nanii nelaaɗo Alla ina wiya e nder lewru ramadaan damuɗe jeyli uddete, damuɗe Aljanna udditee, seyɗaneeji tonngee.”
3. Hono Abii Hurayrata wiyi : Annabi mo jam kisal ngoni e mum o wiyi : “juulɗeele ɗee joy, Aljumaa haa Aljumaa, ramadaan haa ramadaan, mo rewi ɗum woppaani ina wayi no yaafaama ko woni hakkunde majji fof e bakkatuuji. So tawii o reentiima bonanndeeji ɓurɗi bonde ɗii”. Naniraa ɗum ko Bukhariyyu e Muslim. Ɗiin bonanndeeji ɓurɗi mawnude, ko wayi no warde hoore tawa ko teyaaɗe, e jindude e debbo jenano e ko nanndi e ɗeen geɗe.
4. Hono Abii Sayiid Elkhudriyya (MAWM) wiyi : “Annabi (JKM) wiyi : oon mo hoori Ramadaan, o anndi keeri mum, o reentii ko foti reenteede heen koo, o yaafaama bonɗi makko ko adii ramadaan oo”. naniraa ɗum ko Ahmad e Bayhakhiyyu.
5. Hono AbiiHrayrata wiyi : nelaaɗo Alla (JKM) wiyi : “oon mo hoori Ramadaan iimanaagal e moƴƴere, o yaafaama denndaangal bakkatuuji makko.” naniraa ɗum ko Ahmad e yimɓe jom sunnaaji en.
Jaɓɓagol taƴe e nder ramadaan :
1. Hono Ibnu Abbaas (MAWM) wiyi : nelaaɗo Alla (JKM) wiyi : “Lislaam yiyratee ko e geɗe tati, ko ɗeen kadi tammbii lislaam. oon mo woppi gootel e majji, oon ko keefeero caɗtuɗo. Geɗal gadanal ngal ko seedaade deweteeɗo alaa so wonaa Alla; ɗimmal ngal ko juulɗeele joy jamiraaɗe ɗee, tataɓal ngal ko koorka ramadaan.” Nanira ɗum ko Abuu Yaali e deylemiyyu.
2. Hono Abii Hurayrata : Annabi (JKM) wiyi: “oon mo taƴi ñalawma e nder lewru ramadaan tawa wonaa ko Alla hoybinani mo heen koo, hay sinno o hoorii Aduna oo fof, ɗum waawaa lomtaade bonannde nde o waɗi ndee.” Naniraa ɗum ko Abuu Daawuda e Ibnu Majah. Hono Bukhariyyu wiyi ina siftora Abii Hurayrata won ko ɓamtunoo heen, e wiyde, oon mo taƴi ñalawma e nder ramadaan tawa aldaa e ñawu ngaantu laamtuɗo, hay sinno o hoori aduna oo fof, addantaa mo waawde yoɓde ɗuum ko noon kadi Ibnu Masuud wiyi. Hono Sahabi wiyi : “to bannge goongɗinɓe Alla ina njogino laawol wonande goppuɗo koorka ramadaan ko aldaa e ñawu, oon ɓuri bonde e jinoowo e duumiiɗo e sanngara, waɗi noon ko oon ina sikkitii lislamaagal makko, oon wayi ko no alaa ɗo woni nii”.
Hol ko tabitinta lewru koorka ? Tabitinta lewru ko yiyde ɗum hay sinno ko neɗɗo gooto nuunɗuɗo walla timminde limoore haa capanɗe tati lewru soobaan. Hono Ibnu Umar (MAWM) wiyi : “yimɓe mbiyi lewru yiyaama, ngar-mi kaalan-mi ɗum nelaaɗo Alla (JKM), mbiy-mi : hay miin, mi yiyii ndu. O hoori o yamiri yimɓe kadi yo koor. Naniraa ɗum ko Abuu Daawuda e Haakim. Hono Abii Hurayrata wiyi wonde Annabi (JKM) wiyi : “kooree nde njiy-ɗon ndu, taƴee nde njiy-ɗon ndu, so ɗum waɗanii on cuddi timminee limoore capanɗe tati lewru Soobaan.” naniraa ɗum ko Bukhariyyu e Muslim.
Hono Tirmisiyyu wiyi : jom en gannde heewɓe ina kawri, mbiyi : seede gooto nuunɗuɗo ina jaɓee jiygol mum lewru, ko noon Ibnu Mbaark, Saafiiyyu e Ahmad kañum en ne mbiyi.
Jibriil Muusaa Joop
