(…) Caggal ɗiiɗoo kaawisaaji ɗi Alla haali e Nuuhu, Jibiril mo kisal woni e mum oo, ɓoorni mo comci jihaadi, o fiili mo kaala pellital, o wiyi mo : “fokkit yah to gaño Alla biyateeɗo Dirmisil, ɓiy Fuumil ɓiy Jiiji ɓiiy qhaabil ɓiy Aadama (MJM).” kanko Dirmisil noon ko o laamɗo keewɗo doole, gaaƴiiɗo, kaaɓniiɗo, mo hono mum alaa e winndere ndee to bannge heewde caɗeele.
Kanko Dirmisil ko kanko adii ɓiɗde won e puɗi, o yaltini heen sanngara, ko kanko kadi adii waɗde fijirde tege, ɗum firti ko ngaddaa kaalis mi adda kaalis, yimɓe men cippira, liɓaaɗo heen fof waasi kalis mo tegnoo oo. Walla to bannge dam, gooto e men fof waɗa huunde, so kaalis, so ɗum kaŋŋe walla nih jawdi ndariindi, kala e men poolɗo goɗɗo oon, ko kañum nawata ko tegaa koo. Ndeenɗon fijirde ko laamɗo biyeteeɗo Dirmisil oo fuɗɗi ɗuum, gila aduna o tagaa fewde jooni. Ko kanko kadi fuɗɗi ƴettude comci cañaaɗi, o sooɗta ɗum kaŋŋe.
Hol ko Dirmisil e leñol mum ndewatnoo ? Kamɓe noon ɓe ndewatnoo ko sanamuuji joy ɓurɗi anndeede ɗii e oon saanga, ɗiin ngoni garooji ɗoo ɗii : waddu, sawaa-u , yaaguuta, yaaguuga e nasra. ɗiiɗo sanamuuji joy, Alla jangtiima ɗum en e nder Ɓuraana Mawɗo, Tedduɗo oo.
Holno ɗii sanamuuji ciforii ? Ɗiin ɗoon sanamuuji Dirmisil, e ɗi mahanaa galle ina heen cuuɗi mahiraaɗi “maarbere” hellinaande, njuuteendi galle oo ko ujunere diraa, njaajeendi ndii ko noon wayi. Ina woni saraaji majji ujunere e teemedde jeeɗiɗi sanamon tokoson. Kañji mawɗi ɗii, iɗi mbaɗanaa kadi jooɗorɗe kaŋŋe e wonndude e cuɗaari mbasorteendi, e ɗi mbaɗanaa liggotooɓe ngam toppitaade laaɓal sanamuuji ɗii.
Laatiima kadi sanamuuji ɗii ina njoganaa ñalngu e nder hitaande kala kamɓe fof e ɓe ndennda ɗo galle majji ɗoo, ɓe mbaɗana ɗi welnere. Nuuhu ina heewi yaltude ñalnde heen feewde e maɓɓe ngam ƴeewde no ɓe nguurdi. Eɓe kuɓɓa ni ɗi jeynge, ɓe ɓadtina heen fotɓe ɓaɗtaade ɗum, ɓe ndeftina heen sujjande ɗi ngam hormaade ɗi. Caggal ɗuum, laatiima eɓe mbaɗatnoo gorwoccol, eɓe piya bawɗi, eɓe ngutta liite, eɓe ngama e sara majji, eɓe njara sanngaraaji maɓɓe, eɓe njinda e rewɓe e peeñɗi, ko aldaa e suuɗaade, eɓe mbaɗɗoo e dow rewɓe ɓee, no kullon nehakon nii e jeese yimɓe.
Nde bonannde nde juuti, Nuuhu yalti ɓe, fayi ladde hooynii dow asamaan oo, wi’i : “eehey maa geeno, mbiɗo naamndi maa nde mballataa mi e ɓeeɗoo e dow annoore Mohammed”. Laatiima e oon yonta ɓe ngonaa limannooɓe keewgol maɓɓe. Caggal ɗuum hono Nuuhu yalti lawol goɗngol fayi ladde o darii e dow tulde, ɗo o darinoo adan ɗoo, o noddi daande dow, o wi’i : “eehey mon leñol am, tinee mi arii e mon ummoraade e jom winndere, mbiɗo nodda on nde ndewaton mo, kanko gooto, mbiɗo haɗi on rewde sanamuuji”.
Ndeen Nuuhu (MJM), feekiima alaa ɗo daande makko nanaaka, tuggi fuɗnaange haa heɓi hirnaange, hay sanamuuji gonnooɗi e dow joodorɗe ɗii, njani e leydi, wonnooɓe e saraaji majji ɗii, ngidaa, ko wayi no liggotooɓe heen ɓee. Hono laamɗo Dirmisil kañum e hoore mum hulii haa faɗɗorii heen. Ndeen o ummiima e faɗɗere, o naamndii o wi’i : “onon kam, on nanii ngoo luukaango ?” Ɓe mbiyi : “ngoo luukaango, ko luukaango gorko gooto ina wiyee Nuuhu. Oon noon, ko kaangaaɗo, a min njawi hakkille makko oo no feewi.” O wi’i : “ngaddanee kam mo.” Hono hojom tawi reenooɓe laamɗo njahii to Nuuhu (MJM), ɓe nanngi mo, ɓe ndarni mo e yeeso laamɗo Dirmisil, caggal ɗum o naamndii mo, o wiyi mo : “holi aan ?” o wi’i : “ko miin Nuuhu, ko mi nelaaɗo jom winndere, mi arii e mon mbele oɗon ngoongɗina Alla gooto, ngoppon sanamuuji ɗi ndewaton ɗii”.
Laamɗo Dirmisil wi’i : “so tawii ngonndu-ɗaa ko e kaaɗi, min cafru maa, so tawii kaa baasɗo, min ngalɗin maa, so tawii ko ɗum heewde ñamaale, min njoɓan maa ñamaale maa.”
Nuuhu (MJM) wi’i : “miin, mi wonndaani e kaaɗi, mi wonndaani kadi e baasal, hay ñamaande wootere kadi mi alaa, ngon-mi, ko mi nelaaɗo ummiiɗo e joom winndere.”
Laatiima Nuuhu (MJM) ko nelaaɗo gadano e winndere ndee, ko o jom pellital, Alla neeli mo e ɓesngu Khaabil caggal nde njokki rewde sanamuuji e feeñninde sirkuuji ngam renndinde Alla e geɗe goɗɗe. Nuuhu (MJM) noddi ɓe yo ɓe ndew Alla gooto, yo ɓe mbiyi : “deweteeɗo alaa so wonaa Alla” , Nuuhu ko nelaaɗo Alla.” Ndeen laamɗo Dirmisile nanii ɗum tan, o tikki o wi’i : “sinno wonaano hannde ko ñalngu welnere (feeto), ma mi waratno ma bargol muusngol”.
Ñalnde Nuuhu jaabii laamɗo Dirmisil ndee, alaa goongɗinɗo Annabi Nuuhu ñalnde heen, so wonaa debbo gooto ina wiyee Umrata, o resi ɗum, o jibidini e mum ɓiɓɓe tato, worɓe ɓeen ngoni ɓeeɗoo arooɓe : Saama, Haama, e Yaafes. O jibidinii e oon debbo kadi ɓiɓɓe tato rewɓe ɓeen ngoni ɓeeɗoo : Haswata, Saarata e Buhayrata. Caggal ɓeen ɗoon kadi debbo goɗɗo gongɗinii mo ina wiyee Walaaba ɓiy Ajwiil, oon dewbo ɗimmo kadi, o resi ɗum, ɓe ndañdi ɓiɗɓe ɗiɗo worɓe, ɓeen goni arooɓe ɗoo ɓee : Baayluus e Kinaan. Caggal nde ɓeen ɗoon ɓiɓɓe njibinaa, debbo oo ruttitiima e diina mum gadano oo, caggal nde o jebbilii e diina Alla gooto mo Annabi Nuuhu goongɗini oo.
Hol no foti yimɓe goongɗin ɓe Nuuhu ? Ko ina tolnoo e capanɗe njeeɗiɗo neɗɗo rewɓe e worɓe, ngoongɗinii mo, ɓe njahdii e makko ngam o wattindi ko yaltude nokku mo o wonnoo oo, o soorii gure leƴƴi maɓɓe, omo wiya “eehey mon leñol am, ndewee Alla ngoppon sanamuuji mon.” So leñol ngol nanii ɗum tan ! ɓe njalta e galleeji maɓɓe, ɓe ngona e werlaade mo kaaƴe e paɗe haa o waɗta mogginaade. Woni heen ɗaccata ko haa o leloo, ngara, ngona e bippude koyɗe makko.
Ɗeeɗo geɗe gaantorɗe fof ɗe o waɗetee, so o seertii heen o ƴettata ko ndiyam o sulmoo yeeso makko, o juula darɗe ɗiɗi, caggal ɗuum o ñaagonoo ɓe moƴƴere. Ko feewti e maɓɓe, o heewi wiyde : “ko yaa aan Alla, mbiɗo ñaagii nde njaafoto-ɗaa leñol am ngol, waɗi noon ko ɓe mbaɗata koo, ko ɓe nganndaa.” So ɗum ɓennii hono mo jam e kisam ngoni e mum o, ina jokki waaju mum ko aldaa e nimsa, ko ina tolnoo e duuɓi teemedde tati.
Maayde laamɗo Dirmisil
Dirmisil maayi ko nde Annabi Nuuhu waajii ɓe duuɓi teemedde tati e nder hitaande wattindiinde ndee, ko heen o maayi. Caggal ɗuum, ɓiyiiko lomtii mo, ina wiyee Tuubin. Nde o lomtii baaba makko ndee, yimɓe ɓee cikkatnoo ko ndañii jam ndekete ko kanko ɓuri baabiraɗo oo bewde e bonde golle.
Hol sifaa Annabi Nuuhu e nder laamu Tuubin ? Kanko Tuubin no o wayi bewde e hulɓinaade nii fof, ellee ko ndeen Annabi Nuuhu (MJM) ɓeydii suusde reedu e waawde waajaade, haɗaani noon, hay e nder laamu Tuubiin, kala nde ɓe nani Nuuhu (MJM) ina waajoo, e kala birtiiɗo mo, omo waajoo ƴetta peɗeeli juuɗe mum sukka e gudde noppi mum, ngam hoto nande ko o haalata koo, hono no Alla siforii ɗum e Ɓuraana nii. Kaaƴe ɗee kay, nani njoowaa tan e nder galleeji ngam haɓde e Nuuhu (MJM), ko noon ɓe ngoniri e makko haa yettii hitaande makko teemedde jeeɗaɓiire, ko o nelaa e Dirmisil e ɓiyum laamɗo Tuubiin. Caggal ɗum Tuubin saŋkii, lomtii ɗum caggal makko, ko ɓiyum ina wiyee Ɗukurdus, oon ne kañum ina moolonoo baaba mum Alla to bannge bewre e kaaɗi e bonde golle.
Kono tan Nuuhu (MJM), ina jokki waajuuji mum dartinaani, kañum ne ɓeydii semmbe mum e muñal mum, nde tawnoo ko e Alla wonndi. Kono tan yimɓe ɓee nattaani werlaade mo kaaƴe e fiyde mo cabbi.
Hol ko haɗi Annabi Nuuhu gaañaade e ɗee piile ?
Nuuhu ko gorko mo Alla hokki semmbe e dow worɓe, wonaa mo woni kala suusi yettaade mo, rewɓe e worɓe fof. Ɗum ko noon foti wonde, ngam neɗɗo so Alla hokkii ɗum wuurde duuɓi teemedde jeeɗiɗi haa ujunere, oon hay mo yiyaani ɗum, ina anndi ko celluɗo. Hay aduna mo ngon-ɗen hannde oo, so neɗɗo dañii duuɓi teemedere ina anndaa sakkii ɗum ko cellal, alaa ko haali jom duuɓi teemedde joy haa ujunere.
Mette Nuuhu feewde e leñol mum
Denndaangal duuɓi ɗi Annabi Nuuhu dañi ɗii, tuggi nde jibinaa haa o nelaa, ɓernde makko meeɗi muusde seeɗa ko e nder laamu Tuubiin nguu, ko ndeen woni Alla wahyii mo, walla mbiyen lonngini mo, wiyi mo : “haŋkadi yontii mbiɗo anndi semmbe maa e dow worɓe e rewɓe, e dow ɗumɗoon, alaa keddiiɗo e dow leydi walla gonɗo e nder reedu yummum hannde, mo ina nana ko noddataa koo.” Ko ndeen o wi’i, e no Alla wiyiri e Ɓuraana mum tedduɗo oo : “Joomi am, hoto ko keddu-ɗaa e dow leydi e ubbooɓe dewe Alla ɗee”, (ubbooɓe dewe Alla, woni heefereeɓe) waɗi noon ko so tawii a woppii ɓe dow leydi, alaa ko ɓeydatoo e maɓɓe so wonaa majjinde jiyaaɓe maa, ɓe njibinantaa hay huunde so wonaa ooñiiɓe ubbooɓe. simoore Nuuhu, kaawise : 26—27
Caggal ngooɗoo eewnaango rewrude e kaawisaaji Alla gadiiɗi jangteede ɗii, Alla toowɗo oo udditi damuɗe asamanuuji ɗii ngam hormaade noddaandu makko, e oon saanga Alla yeynanii Malekaaji. Hakkunde leydi e asamaan, ko e dow ɗuum Alla lonngini mo, yo o feewnu laana, kaawise. Nuuhu (MJM) wi’i : “hol ko woni laana ?” Alla wi’i : “ɗuum ko suudu leɗɗe tawa dogata ko e dow ndiyam.” Alla yamiri mo yo o lor leɗɗe e dow leydi, tawa ko lekki ɓoli, firti ko lekki kii alaa giye. Nde o wiyaa yo o lor lekki kii tawa ndeen asamaan ina haɗaa yaltinde hay waadere, leydi, kañum ne ko noon, ngam kañum ne yamiraama hay huunde hoto fuɗ e dow mum. E oon saanga kadi hay rewɓe njibintaa, muumunteewon e kulle ladde fof ina kaɗaa ndeen jibinde, ndiwri e gertooɗe kala ɓoccintaa.
E oon mudda won wiyɓe ko ɗum leeɓte njippinoo e yimɓe e oon yonta, ngam heewde ɗum en bakkatuuji. Fawaade heen kadi, nde tawnoo yimɓe ndeen, balɗe mum en ina njuutatnoo, ko ɗum tagi jibingol wayataa no wayi jooni nii. Ɓiɗɗo dewbo jibinirde duuɓi sappo e go’o walla duuɓi sappo e ɗiɗi, ko ɗum tagi nelaaɗo Alla (MJM) o wi’i : “nguurndam yimɓe leñol am ko hakkunde capanɗe jeegom haa capanɗe jeeɗiɗi hitaande”, so ɓurii ɗoon yo joom mum anndu juutnanaama. Ngam so wayaani noon, winndere ndee yaawat ɓittude.
Hol ko addani Annabi Nuuhu yaltude oon nokku ? Caggal ko jangtaa ɗoo koo ɓenni ko waɗi Annabi Nuuhu yamiraa yo yaltu oon nokku, o tiindoo to leydi Kuufa o eggina toon lekki ki o yamiraa yo o lor kii. Ɗum ɗoon noon waɗani mo caɗeele sanne. Ngam o anndaa hol no o addirta kiiɗoo lekki mawki, ki alaa giye? E nder oon ɗoon nguumu ngaama haa Alla lonngini mo gorko gooto ina wiyee Aawaja, ɓiy Unuku ina addana mo lekki kii, ko ɗoon o fuɗɗii foofde.
Naniraama ganndo gooto ina wiyee Kisaayi o wi’i : “hono Unuku ɓiy Aawaja laatiima ko o gooto e ɓiɓɓe Aadama, ko o jom gite luurulaaraaje, ko o neɗɗo bonɗo ŋari sanne, so ɗum ɓennii hono Saharata ko dewbo ƴoƴɗo, ceeɓɗo no feewi, ko kanko jibini Aawaja caggal nde o jibini ɗum ndee, o jooɗtiima ko ina tolnoo e duuɓi teemedere o saŋkii. Nde Aawaja ɓiyiiko yahi ha mawni, woni neɗɗal timmungal, timmuɗo tagoore no feewi . Ngam hawraama e ooɗo aduna fof, ko kanko ɓuri heewde doole ngam wiyaama njuuteendi darnde makko, ko teemedde jeegom diraa e diraaji ndeen, jooni ɗum hawrata ko e diraa e feccere neɗɗo ɓurɗo timmude e men hannde.
Njaajeendi makko kadi, foti ko no njuuteendi makko ndii nii. Ngam wiyaama, nde ɗuufaan ari ndee, roŋkii ɓennude daande makko, firti ko waawaani moɗde darnde ndee, saka o yooloo. Caggal ɗumɗoon kadi, won wiyɓe o mo waawi jooɗaade dow haayre o foocca juŋngo makko nder maayo, o nannga toon liingu mawngu, kadi, so o mo yiɗi juɗde liingu nguu, o fooccat junngo ngoo dow, e yitere naange haa ngu ɓennda, o ñaama ngu. Wiyaama kadi, so tawii o sekanii yimɓe wuro, o fiyondirtaa e mum en, o ummoto tan o soofa e wuro ngoo, kamɓe fof ɓe njoolo.
Wutte Aawaja
Aawaja meeɗii finde subaka, o noddi yimɓe wuro maɓɓe o wiyi ɗum en “mbiɗo yiɗi kettanon mi wutte bagi bukki”. Yimɓe wuro ngoo njooɗii njeewtidi no wutte oo feewnirtee, haa ɓe nanondiri eɓe mbaawi hettande mo wutte kono kettugol ngol mudda mum ko hitaande timmunde, nde fuɗɗoo gasde. Kanko ne o wi’i njoɓdi wutte oo ko maa timma hitaande nde o yoɓa wutte oo. Caggal ɗuum, wutte oo hettaama, o ɓoornaama wutte oo, caggal nde o ɓoornaa wutte oo, o yalti wuro ngoo ngam yiiloyaade ko o yoɓiri coodgu wutte oo. O woni toon ko juuti, o dañataa ko o yoɓiri, o artataa ngam o suusaa ñamaande etee yimɓe ɓee njiɗii heɓde jawdi mum en, kono cuusaa abbaade mo.
Kono Annabi Nuuhu ina yaakorii ko kanko tan waawi addande ɗum lekki ki anniyii waɗirde laana ka yamiraa yo feewnu kaa.
En ndartinii ɗo daartol ngol haa ñalnde woɗnde, njokkiten no lekki kii addiraa, e no laana kaa feewniraa. Yo Alla hokku en taweede lewru koorka hitaande aroore. Aamiini
Jibriil Muusaa Joop
